تعدد و تکرار جرم

شرایط تعدد جرم ، آن است که شخص ، جرایم مختلفی را انجام داده ؛ لکن به این جرایم رسیدگی نشده و شرایط تکرار جرم ، آن است که مرتکب ، پس از صدور حکم محکومیت ، مجددا جرمی مرتکب شود . تفاوت تعدد و تکرار جرم ، آن است که تکرار جرم ، ارتکاب جرم پس از محکومیت کیفری یا اجرای حکم است که این امر ، سبب تفاوت در مجازات تعدد و تکرار جرم می شود.

مهم ترین هدف نظام حقوقی کیفری در هر کشور ، آن است که ارتکاب جرم در جامعه را با استفاده از روش های مختلف ، کاهش دهند تا مجرمین ، انگیزه کمتری برای ارتکاب آن داشته باشند . با این حال ، گاهی افراد ، قبل از محاکمه کیفری و یا حتی بعد از آن ، به صورت متعدد ، مرتکب جرایمی شده اند که در این صورت ، بحث مجازات آنها ، پر اهمیت است .

قانون مجازات اسلامی ، در ارتباط با ارتکاب جرایم متعدد توسط افراد ، دو مفهوم تعدد و تکرار جرم را مورد پیش بینی قرار داده که این دو مفهوم ، با یکدیگر ، متفاوت بوده و طبق قانون جدید ، هر کدام از آنها ، مجازات های خاص خود را خواهند داشت . به همین دلیل ، از آن جهت که بعضا تعدد و تکرار جرم توسط مرتکبین ، مجازات سنگین تری را برای آنها ایجاد می نماید ، پرداختن به این موضوع ، ضرورت دارد .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که تعدد جرم و تکرار جرم چیست و تفاوت تعدد و تکرار جرم ، ناظر بر چه موضوعی است . در ادامه ، مجازات تعدد و تکرار جرم را مورد بررسی قرار داده و شرایط آن در قانون جدید را نیز ، ذکر خواهیم نمود .

تعدد جرم چیست

یکی از مهم ترین موضوعات مربوط به حقوق کیفری ، بحث تعدد جرم می باشد که طبق قانون ، سبب تشدید مجازات مرتکب نیز ، خواهد شد . لذا سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که تعدد جرم چیست و در چه شرایطی می توان موضوعی را مشمول عنوان تعدد جرم دانست ؟

در پاسخ به این سوال که تعدد جرم چیست ، باید گفت که تعدد یا تکثر جرم ، یکی از اصطلاحات حقوق کیفری بوده و ناظر بر شرایطی است که مرتکب ، جرایم متعددی را انجام داده است ؛ لکن بنا به دلایل مختلف ، ارتکاب این جرایم ، مورد کشف و تعقیب مقامات قضایی قرار نگرفته و حکمی نیز در خصوص مرتکب ، صادر نشده است .

در ارتباط با اینکه مفهوم تعدد جرم چیست ، باید گفت که تعدد جرم ، به دو دسته تعدد مادی و تعدد معنوی ، قابل تقسیم است ؛ به این صورت که اگر مرتکب ، دست به ارتکاب چندین عمل مجرمانه متفاوت زده و هر کدام از این اعمال ، عنوان مجرمانه متفاوتی داشته اند ، تعدد مادی جرم به وقوع پیوسته است . ( مثلا ارتکاب جرم زنا ، شرب خمر ، سرقت و غیره ) .

اما در برخی از شرایط ، ممکن است که مرتکب ، عمل مجرمانه ای را انجام داده باشد ؛ که آن رفتار ، مشمول دو یا چند عنوان مجرمانه است . ( مثلا ارتکاب قتل غیر عمد ناشی از تصادف رانندگی ، بدون داشتن گواهینامه ) که در این صورت ، می توان تعدد جرم را از نوع تعدد معنوی ، محسوب کرد .

تکرار جرم چیست

جلوگیری از ارتکاب جرم ، از جمله مهم ترین اهداف قانونگذاران کیفری محسوب می شود . در همین راستا ، مفاهیمی همچون تعدد و تکرار جرم ، مورد پیش بینی قرار گرفته است تا در صورت وقوع هر یک از آنها ، تشدید مجازات و یا جمع مجازات ، بر مرتکبین ، اعمال گردد . در قسمت قبل ، به توضیح تعدد جرم در قانون مجازات اسلامی ، پرداخته شد .

با این حال ، یکی دیگر از مفاهیم مهم در این حوزه ، بحث های مربوط به تکرار جرم می باشد . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این مفهوم بپردازیم که تکرار جرم در قانون جدید چیست و چه شرایطی دارد تا در قسمت بعد ، بتوانیم تفاوت تعدد و تکرار جرم را نیز ، ذکر نماییم .

در ارتباط با اینکه تکرار جرم چیست ، باید گفت که اگر شخصی ، جرم حدی یا تعزیری را انجام داده باشد و پس از ارتکاب جرم ، به لحاظ کیفری ، مورد پیگیری قرار گرفته و دادگاه کیفری ، با توجه به جرم ارتکابی ، حکم به مجازات وی را صادر نماید ، لکن پس از محکومیت کیفری ، مجددا مرتکب ، جرم دیگری انجام بدهد ، می توان از تکرار جرم سخن گفت .

بنابراین ، در پاسخ به این سوال که تکرار جرم چیست ، باید گفت که بر اساس قانون جدید ، تکرار جرم ، ناظر بر ارتکاب مجدد جرم ، پس از محکومیت کیفری می باشد . لذا همانطور که مشاهده می شود ، تعدد و تکرار جرم ، با هم متفاوت هستند که در قسمت بعد ، به تفاوت آنها نیز ، خواهیم پرداخت .

تفاوت تعدد و تکرار جرم

تعدد و تکرار جرم ، دو موضوع محوری در حقوق جزا محسوب می شوند که در میزان مجازات مرتکبین ، سهم بسزایی خواهند داشت . به همین دلیل ، قاضی دادگاه کیفری ، حین رسیدگی به جرم ، با توجه به تکثر جرم توسط مرتکب ، حکم صادر می کند . در قسمت های قبل ، به بررسی اینکه تعدد و تکرار جرم چیست ، پرداخته شد .

همانطور که بیان گردید ، تعدد و تکرار جرم ، با هم متفاوت هستند و از آن جهت که این تفاوت ، در میزان مجازات مرتکب ، واجد اهمیت است ، پرداختن به تفاوت تعدد و تکرار جرم ، ضروری به نظر می رسد . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم تفاوت تعدد و تکرار جرم را نیز ، شرح دهیم .

در خصوص تفاوت تعدد و تکرار جرم ، باید گفت که تعدد جرم ، مربوط به زمانی است که شخص ، جرایم متعددی انجام داده ؛ لکن بنا به دلایلی همچون عدم کشف جرم ، فرار کردن و غیر اینها ، جرایم وی ، مورد رسیدگی کیفری قرار نگرفته و منجر به صدور رای نمی شود ؛ چه این جرایم ، عنوان مجرمانه یکسانی داشته باشند و چه عنوان مجرمانه مختلفی .

لکن تکرار جرم ، مربوط به جایی است که مجرم ، یکبار جرمی انجام داده و از قضا ، این جرم ، در مراجع قضایی همچون دادسرا و دادگاه کیفری ، مورد رسیدگی قرار گرفته و منجر به صدور حکم مجازات نیز شده است ؛ لکن پس از گذراندن دوران محکومیت ، مجددا مرتکب ، جرم دیگری را انجام می دهد که این موضوع ، می تواند سبب تشدید مجازات وی شود .

بنابراین ، مهم ترین تفاوت تعدد و تکرار جرم ، در حوزه محکومیت کیفری ، خلاصه می شود ؛ لذا اگر فرد ، به لحاظ کیفری ، محکومیت یافته باشد ، می توان از تکرار جرم سخن گفت و در غیر این صورت ، تعدد جرم ، حاکم بر موضوع است که این امر ، سبب تفاوت مجازات تعدد و تکرار جرم خواهد شد .

مجازات تعدد و تکرار جرم

آشنایی با قواعد مربوط به تعدد و تکرار جرم در قانون جدید ، از آن رو اهمیت دارد که وجود هر یک از شرایط تعدد یا تکرار جرم ، منجر به مجازات متفاوتی بر مرتکب خواهد شد . به عبارت دیگر ، هر کدام از تعدد و تکرار جرم ، سبب می شود که مجازات متفاوتی در انتظار فرد باشد . لذا در این قسمت ، قصد داریم مجازات تعدد و تکرار جرم را مورد بررسی قرار دهیم .

لکن در ارتباط با مجازات تعدد و تکرار جرم ، ابتدا می بایست به این نکته اشاره کرد که بر اساس قانون مجازات اسلامی ، مجازات حدی و تعزیری  ، با هم متفاوت می باشند و حکم تعدد و تکرار جرم در خصوص آنها ، با هم تفاوت دارد . به طور کلی ، مجازات حدی ، به مجازاتی گفته می شود که نوع و مقدار آن در شرع مشخص شده و مجازات تعزیری ، مجازاتی است که نوع و مقدار آن ، توسط حکومت مشخص می گردد .

حال ، در ارتباط با مجازات تکرار جرم در جرایم حدی ، می بایست به ماده 136 قانون مجازات اسلامی رجوع نمود که طبق آن ، در صورتی که شخصی ، سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شده و هر بار هم ، حد آن جرم ، بر وی جاری شود ، مجازات وی برای دفعه چهارم ، مجازات اعدام می باشد . لذا مجازات تکرار جرم در جرایم حدی ، آن است که مرتکب ، برای دفعه چهارم ، اعدام می شود .

مجازات تکرار جرم در جرایم تعزیری نیز ، ضمن ماده 137 قانون مجازات اسلامی ، مورد پیش بینی قرار گرفته است که بر اساس آن ، در صورتی که شخصی ، به علت ارتکاب جرم عمدی ، بر اساس حکم قطعی داگاه ، به مجازات تعزیری درجه یک تا پنج محکوم شده و از تاریخ قطعیت حکم تا زمان اعاده حیثیت و یا شمول مرور زمان ، دوباره مرتکب جرم عمدی تعزیری درجه یک تا شش شود ، حداقل مجازات وی ، میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات آن جرم است و دادگاه ، می تواند مرتکب را به بیش از حداکثر مجازات ، تا یک چهارم آن ، محکوم کند .

طبق ماده 131 قانون مجازات اسلامی ، مجازات تعدد جرم در جرایم تعزیری ، مورد اشاره قرار گرفته است که بر اساس آن ، در جرایمی که مجازات آنها ، مجازات تعزیری است ، در صورتی که یک رفتار واحد ، دارای عناوین مجرمانه متعدد باشد ( تعدد معنوی ) ، مرتکب ، به مجازات اشد محکوم خواهد شد .

بر اساس ماده 132 قانون مجازات اسلامی نیز ، مجازات تعدد جرم در جرایم حدی ، مشخص شده است . بر اساس این ماده ، تعدد جرم در جرایم حدی ، موجب تعدد مجازات مرتکب می شود ؛ مگر در صورتی که جرم ارتکابی و مجازات آنها ، یکسان باشد . مثلا در صورتی که شخصی چند بار مرتکب جرم زنای محصنه شده باشد ، تنها به یک بار مجازات محکوم می شود ؛ لکن در صورتی که فرد ، یکبار مرتکب زنای محصنه و یک بار هم مرتکب زنای غیر محصنه شده باشد ، به هر دو مجازات محکوم می گردد .

بر اساس ماده 133 قانون مجازات اسلامی ، تعدد جرایم مستوجب حد و قصاص ، پیش بینی شده است که بر اساس این ماده ، در تعدد جرم موجب حد و قصاص ، مجازات ها ، جمع می شود ؛ اما در صورتی که مجازات حدی ، موضوع قصاص را از بین ببرد یا موجب تاخیر در اجرای آن شود ، نخست ، مجازات قصاص اجرا شده و در صورت عدم مطالبه فوری اجرای قصاص یا گذشت از قصاص و یا تبدیل شدن آن به دیه ، مجازات حدی اجرا می گردد .

در ماده 135 قانون مجازات اسلامی نیز ، بیان شده است که در صورت تعدد جرایم موجب حد و تعزیر و نیز جرایم مستوجب قصاص و تعزیر ، مجازات ها ، جمع شده و ابتدا ، حد یا قصاص اجرا می شود . مگر اینکه حد یا قصاص ، سالب حیات بوده و تعزیر ، حق الناس و یا تعزیر معین شرعی باشد و موجب تاخیر اجرای مجازات حدی نباشد ، که در این صورت ، ابتدا تعزیر ، اجرا می شود .

شرایط تعدد و تکرار جرم

تعدد و تکرار جرم ، در بحث های مربوط به میزان مجازات ، بسیار اهمیت دارند . همین امر سبب شده است که در قانون جدید مجازات اسلامی ، در مواد مختلف ، به این موضوع پرداخته و شرایط مربوط به تعدد و تکرار جرم ، ذکر شود . لذا در این قسمت ، قصد داریم به توضیح شرایط تعدد و تکرار جرم بر اساس قانون جدید ، بپردازیم .

بر اساس مواد 131 الی 135 قانون مجازات اسلامی ، شرایط تعدد جرم ، به صورت کامل ، ذکر شده و به موجب اصلاحیه قانون جدید مجازات اسلامی در سال 1399 ، برخی از احکام مربوط به آن نیز ، تغییر یافته است . بر اساس ماده 132 ، در جرایم حدی ، تعدد جرم ، منجر به اعمال مجازات متعدد می شود ؛ مگر در شرایط زیر :

اگر مرتکب ، به اعدام و حبس و یا اعدام و تبعید محکوم شود ، صرفا حکم اعدام اجرا می شود ؛

اگر دو یا چند جرم حدی در راستای هم باشند ؛ مثل جرم تفخیذ و لواط ، صرفا مجازات اشد ( مجازات لواط ) اجرا می شود ؛

اگر مرد و زنی چند بار مرتکب زنا شوند و مجازات آنها ، اعدام و جلد و یا رجم و جلد باشد ، تنها مجازات اعدام و یا رجم اجرا می شود ؛

اگر جرم قذف ، نسبت به دو یا چند نفر باشد ، دو یا چند مجازات ، اجرا خواهد شد .

بر اساس ماده 134 قانون جدید ، در صورت تعدد جرایم تعزیری ، اجرای مجازات به شکل زیر می باشد :

در صورتی که جرایم ارتکابی ، مختلف نباشد ، فقط یک مجازات تعیین می شود و دادگاه ، می تواند مجازات را تشدید کند ؛

در جرایم ارتکابی مختلف ، که بیشتر از سه جرم نباشد ، حداقل مجازات هر یک از آنها ، بیشتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات قانونی است ؛

در جرایم ارتکابی مختلف ، که بیشتر از سه جرم باشد ، مجازات هر یک از آنها ، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه می تواند مجازات هر یک را بیشتر از حداکثر مجازات مقرر قانونی ، تا یک چهارم آن ، تعیین کند ؛

در تعدد جرایم تعزیری درجه 7 و 8 ، طبق مقررات این ماده عمل شده و جمع جرایم تعزیری درجه 7 و 8 با درجه شش و بالاتر ، سبب تشدید مجازات جرایم اخیر ، نمی شود .

در تعدد جرایم تعزیری ، صرفا مجازات اشد ذکر شده در دادنامه کیفری ، قابل اجراست و اگر بنا به دلایلی ، مجازات اشد ، تقلیل یافته یا تبدیل شود یا با گذشت شاکی مواجه شده و یا مشمول مرور زمان شود ، مجازات اشد بعدی اجرا می شود .

در صورتی که مجازات قانونی ، فاقد حداقل قانونی یا ثابت باشد ، اگر جرایم ارتکابی ، بیش از سه جرم نباشد ، دادگاه می تواند تا یک ششم و اگر بیش از سه جرم باشد ، تا یک چهارم به اصل آن اضافه کند .

در شرایطی که در جرایم تعزیری ، از رفتار مجرمانه واحد ، نتایج مجرمانه متعدد حاصل شود ، مرتکب ، به مجازات اشد جرم ، محکوم می شود .

در تعدد جرم ، در صورت وجود جهات تخفیف مجازات برای هر یک از جرایم ، دادگاه می تواند بر اساس ماده 37 و 38 قانون مجازات اسلامی ، مجازات تعزیری را به مجازاتی که به حال متهم مناسب تر باشد ، تقلیل داده و یا تبدیل نماید .

شرایط تکرار جرم حدی و تعزیری نیز ، ضمن مواد 136 الی 139 قانون مجازات اسلامی ، ذکر شده است که بر اساس ماده 138 قانون جدید ، مقررات مربوط به تکرار جرم ، در جرایم سیاسی و مطبوعاتی و نیز ، جرایم مربوط به اطفال ، اعمال نمی شود .

همچنین ، بر اساس ماده 139 قانون جدید ، در صورتی که جرایم تعزیری ، تکرار شده باشند و یکی از جهات تخفیف مجازات وجود داشته باشد ، طبق مواد 37 و 38 قانون مجازات اسلامی ، قاضی دادگاه ، می تواند مجازات تعزیری را به مجازاتی که به حال متهم مناسب تر است ، تقلیل داده و یا آن را تبدیل نماید .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط تعدد و تکرار جرم در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط تعدد و تکرار جرم پاسخ دهند .