انواع مجازات اصلی ، تبعی ، تکمیلی

انواع مجازات ها در قانون مجازات ایران، به سه دسته کلی اصلی ، تبعی و تکمیلی تقسیم شده اند. مجازات اصلی، مجازاتی است که به طور خاص و مشخص در قانون، برای هر جرم مشخص شده است ؛ مجازات تکمیلی با تشخیص قاضی و برای تکمیل مجازات اصلی تعیین می شود و مجازات های تبعی، به صورت خود به خود و به تبع مجازات اصلی به مجرم تحمیل می گردد.

مجازات یا کیفر، به معنای جزای کار و سزای عمل است. در حقوق ، مجازات به معنای واکنش جامعه به عمل مجرمانه ای است که علاوه بر آسیب زدن به قربانی، وجدان جامعه را هم جریحه دار کرده است. قانون گذار، با در نظر گرفتن مجازات برای مجرم، سعی دارد امنیت و اعتماد را به جامعه برگردانده و مجرم را به نتیجه اعمال وی برساند . 

مجازات های تعیین شده برای هر جرم، در قانون مجازات اسلامی یکسان نبوده برای هرکدام از آنها کروه های مختلف وجود دارد. برخی از مجازات ها اصلی هستند، اما برخی دیگر به تشخیص قاضی و برای تکمیل این مجازات اصلی، تعیین می شوند. بعضی از مجازات ها به تبعیت از مجازات اصلی ایجاد می شوند. بنابراین،  قانون گذار، انواع مجازات ها را به سه گروه تقسیم کرده که هر کدام احکام ویژه خود را دارند که لازم است بررسی شود.

به همین دلیل، در این مقاله، قصد داریم، انواع مجازات اصلی، تبعی، تکمیلی را بررسی کنیم و نکات و مواد قانونی مربوط به هرکدام را توضیح دهیم. اگر در خصوص انواع مجازات اصلی ، تبعی ، تکمیلی سوالاتی دارید، در این مقاله همراه ما باشید.

انواع مجازات اصلی ، تبعی ، تکمیلی

در نظام جزائی ایران، مجازات ها بر اساس معیار های مختلف تقسیم شده اند. یکی از انواع تقسیم بندی ها، تقسیم انواع مجازات به سه نوع اصلی، تبعی و تکمیلی می باشد. در کتاب اول از قانون مجازات اسلامی، مواد قانونی مربوط به انواع مجازات ها بیان شده است. به موجب ماده 14 این قانون، مجازات های اصلی به چهار گروه حد، قصاص، دیه و تعزیر تقسیم می شوند. برای این که بتوان عمل ارتکابی شخصی را جرم انگاری کرد، برای فعل او یکی از این 4 گروه مجازات تعیین شده باشد، یعنی دارای عنصر قانونی جرم و مجازات باشد.

در خصوص دو گروه بعدی باید گفت، مجازات های تبعی، بنا بر حکم قانون، به صورت خود به ‌خود و به تبع مجازات اصلی جرم، به مجرم تحمیل می شود و مجازات های تکمیلی، به مجازات هایی گفته می شود که توسط دادگاه و با تشخیص قاضی، برای تکمیل مجازات اصلی تعیین می شوند. در ادامه مقاله، قصد داریم، هرکدام از این مجازات ها را به تفصیل توضیح بدهیم.

مجازات اصلی

در بخش قبل، گفتیم که مجازات ها به سه گروه اصلی، تبعی و تکمیلی تقسیم می شوند. در این بخش قصد داریم، اولین گروه از آنها، یعنی مجازات های اصلی را توضیح دهیم. مجازات اصلی، مجازاتی است که به طور خاص و مشخص در قانون برای هر جرم مشخص شده است . در قانون مجازات اسلامی و در ماده 14 این قانون، مجازات اصلی به 4 نوع، تقسیم شده است: 

قصاص : " قصاص، مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضا بدن و منافع است." 

حدود : " حد، مجازاتی است که موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس، تعیین شده است. "

دیه : " دیه، اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس، برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، به موجب قانون مقرر می شود."

تعزیر :  "تعزیر، مجازاتی است که .. به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی، تعیین و اعمال می گردد"، به عنوان مثال مجازات سوء قصد به جان مقامات خارجی ، مذکور در ماده 516 قانون مجازات اسلامی.

حکمی که دادگاه صادر می کند، باید بر اساس قانون باشد ، از این رو قانون گذار با تعیین مجازات اصلی برای هر جرم در قانون، علاوه بر اینکه مانع از سردرگمی قاضی در تعیین حکم می شود ، باعث می شود افراد جامعه هم بدانند که مجازات هر جرم چیست تا ترس ناشی از مجازات شدن، به عنوان یک عامل بازدارنده عمل کند . 

مجازات تکمیلی

 در بخش قبل، مجازات اصلی را توضیح دادیم در این بخش، قصد داریم، مجازات های تکمیلی را بررسی کنیم. در برخی از موارد، قاضی، مجازات اصلی را برای مجرم کافی و کامل نمی داند . از این رو قاضی برای تکمیل مجازات اصلی، اقدام به تعیین مجازات تکمیلی می کند . البته اینطور نیست که قاضی هر زمان خواست و بنا به سلیقه شخصی، اقدام به تعیین مجازات تکمیلی کند . قاضی پرونده، زمانی می تواند برای تعیین مجازات تکمیلی اقدام کند که قانون گذار در قانون، به قاضی، اجازه این امر را داده باشد.

به موجب ماده 23 قانون مجازات اسلامی: دادگاه، می تواند شخصی را که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری از درجه شش تا درجه یک محکوم کرده است، با رعایت شرایط مقرر در این قانون، متناسب با عمل ارتکابی صورت گرفته و خصوصیات مجرم ، به یک یا چند مجازات از مجازات های تکمیلی زیر محکوم نماید:

اقامت اجباری در محل معین

منع از اقامت در محل یا محل های معین

منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین

انفصال از خدمات دولتی و عمومی

منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری

منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجارتی

منع از حمل سلاح

منع از خروج اتباع ایران از کشور

اخراج بیگانگان از کشور

الزام به خدمات عمومی

منع از عضویت در احزاب، گروه ها و دستجات سیاسی یا اجتماعی

توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا موسسه دخیل در ارتکاب جرم

الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین

الزام به تحصیل

انتشار حکم محکومیت قطعی

به موجب تبصره یک و دو ماده 23 قانون مجازات اسلامی، مدت مجازات تکمیلی، بیش از دو سال، نمی باشد، مگر در مواردی که قانون به نحو دیگری مقرر نموده باشد. همچنین، اگر مجازات تکمیلی و مجازات اصلی از یک نوع باشد، فقط مجازات اصلی، مورد حکم قرار می گیرد.

مجازات تبعی

 آخرین گروه از انواع مجازات، مجازات تبعی است. در تعریف این نوع از مجازات باید گفت، مجازات تبعی، مجازاتی است که علاوه بر مجازات اصلی، به صورت خود به خود به مجرم تحمیل شده، نیازی به ذکر در حکم نداشته و نتیجه جدا نشدنی مجازات اصلی می باشد. در واقع این مجازات ها به تبعیت از مجازات اصلی، نسبت به مجرم اعمال می گردد، به همین دلیل به آنها مجازات تبعی گفته می شود .

مجازات تبعی، بیشتر مربوط به محرومیت محکوم از یک سری حقوق اجتماعی است . به موجب ماده 25 قانون مجازات اسلامی، برای اجرای مجازات تبعی، سه شرط در نظر گرفته شده است :

مجازات تبعی برای جرایم عمدی است .

مجازات تبعی برای جرایم عمدی ای است که محکومیت کیفری شان قطعی شده باشد . 

مجازات های تبعی بعد از اجرای حکم، قابل اجرا هستند.

موارد حقوق اجتماعی در ماده 26 قانون مجازات اسلامی، معین شده است که شامل موارد مانند داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی، عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مواردی از این قبیل می باشد. 

باید به این نکته، اشاره شود که به موجب تبصره 2 ماده 25 قانون مجازات اسلامی: " در مورد جرائم قابل گذشت، در صورتی که پس از صدور حکم قطعی، با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، اجرای مجازات، موقوف شود، اثر تبعی آن نیز رفع می شود." همان طور که گفتیم، مجازات های تبعی به تبع مجازات اصلی و به صورت خود به خود به مجرم تحمیل می شود؛ بنابراین، با موقوف شدن مجازات اصلی، مجازات تبعی نیز زائل می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مجازات اصلی ، تکمیلی و تبعی در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا از طریق مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مجازات اصلی ، تکمیلی و تبعی پاسخ دهند .