حکم اعدام

حکم اعدام ، اشد مجازات مرتکب برخی جرایم است . موارد صدور حکم اعدام ، ارتکاب جرایم جنسی از قبیل زنای به عنف و لواط و برخی جرایم علیه امنیت همچون بغی و محاربه و افساد فی الارض می باشد . شرایط اجرای مجازات اعدام ، آن است که پرونده ، به اجرای احکام کیفری ارسال شده و در صورت نبود مانع ، در ابتدای طلوع آفتاب اجرا می شود .

یکی از عمده ترین اهداف تصویب قوانین کیفری ، ارائه پاسخ مناسب به مجرمین ، برای جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم و حفاظت از منافع عمومی جامعه می باشد . در نظام حقوقی ایران ، مجموعه قوانین کیفری از قبیل قانون مجازات اسلامی ، بر اساس موازین شرعی و فقه اسلامی به تصویب رسیده است .

یکی از انواع مجازات هایی که در این قانون ، برای ارتکاب برخی از موارد جرم پیش بینی شده است ، مجازات اعدام می باشد که به معنای سلب حیات یا کشتن فردی است که تحت شرایط خاصی ، جرم مهمی را مرتکب شده است . از آن جهت که این مجازات ، شدیدترین نوع پاسخی است که به ارتکاب جرم ، در قانون پیش بینی شده است ، پرداختن به این مسئله که در چه مواردی حکم اعدام صادر می شود ، ضروری و پر اهمیت است .

به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که حکم اعدام چیست و موارد و انواع حکم اعدام کدامند . سپس ، شرایط ، مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام را مورد بررسی قرار داده و زمان آن را نیز توضیح خواهیم داد .

حکم اعدام چیست

در قانون مجازات اسلامی ، انواع مختلف مجازات ها برای ارتکاب جرایم ، مورد پیش بینی قرار گرفته است که در یک تقسیم بندی کلی ، شامل مجازات های حدی ، قصاص ، پرداخت دیه و تعزیر می باشد . مجازات حدی ، به مجازاتی گفته می شود که بر خلاف مجازات های تعزیری ، میزان آن ، در شرع مشخص شده است .

یکی از انواع مجازات هایی که در شرع ، برای ارتکاب برخی از جرایم مورد پیش بینی قرار گرفته است ، مجازات حکم اعدام می باشد . اما سوالی که مطرح می شود ، آن است که حکم اعدام چیست و در چه شرایط و مواردی صادر می شود ؟ در خصوص اینکه اعدام چیست ، باید گفت که حکم اعدام ، یکی از انواع مجازات هایی است که در قوانین کیفری ، برای ارتکاب برخی از جرایم ، مورد پیش بینی قرار گرفته است که منجر به مرگ و کشته شدن مرتکب خواهد شد .

صدور حکم اعدام از سوی دادگاه ، به این معناست که مرتکب جرم ، تحت شرایط خاصی که در قسمت های بعد خواهیم گفت ، کشته می شود و به همین دلیل ، حکم اعدام صادره از دادگاه ، نوعی مجازات سالب حیات است که منجر به اعدام یا نابودی مرتکب خواهد شد . هر چند در برخی از کشورها ، صدور حکم اعدام ، لغو شده است ، با این حال ، بر اساس قانون مجازات اسلامی ، در نظام حقوقی ایران ، حکم اعدام ، همچنان قابل اجرا می باشد .

حتی ، برخی دیگر از انواع مجازات هایی که در قانون ، برای ارتکاب جرم پیش بینی شده است نیز ، به صورت اعدام کردن مرتکب ، اجرا خواهند شد . به عنوان مثال ، مجازات جرم زنای محصنه ، رجم می باشد که در حال حاضر ، این مجازات ، به صورت اعدام مرتکبین ، اجرا خواهد شد .

توضیحاتی که در پاسخ به این سوال که حکم اعدام چیست ، ارائه گردید ، ممکن است منجر به ایجاد این شبهه شود که اعدام ، همان قصاص است . در این خصوص ، باید گفت که هرچند مجازات اعدام و قصاص ، دارای شباهت هایی هستند و هر دو ، منجر به کشته شدن مرتکب جرم می شوند ، با این حال ، قصاص و اعدام ، با هم تفاوت دارند .

از جمله تفاوت های اعدام با قصاص ، آن است که قصاص ، به درخواست بزهدیده از جرم ، به صورت قصاص نفس و یا عضو می باشد که به منظور مقابله به مثل کردن با مرتکب می باشد ؛ لکن اعدام ، مجازاتی است که بعضا شاکی خصوصی نداشته ؛ بلکه به درخواست دادستان ، اجرا می شود که پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص ، مقاله زیر را نیز ، مطالعه نمایید .

موارد و انواع حکم اعدام

در خصوص اینکه حکم اعدام چیست ، باید گفت که حکم اعدام ، نوعی پاسخ به ارتکاب برخی از جرایم است که به عنوان اشد مجازات ، در نظر گرفته می شود . فارغ از موافقت ها و مخالفت هایی که با صدور حکم اعدام و قصاص نفس مطرح می شود ، در هر حال ، در نظام حقوقی ایران ، حکم اعدام ، در موارد و شرایط خاصی ، علیه مرتکبین ، صادر می شود . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم موارد و انواع حکم اعدام را توضیح دهیم .

در خصوص انواع حکم اعدام ، باید توجه داشت که اعدام ، از یک منظر ، می تواند به سه نوع تقسیم شود که یکی از آنها ، اعدام به دلیل ارتکاب برخی از جرایم حدی است که در قانون ، پیش بینی شده است و دیگری ، اعدام شدن مرتکب ، به خاطر ارتکاب جرایم تعزیری است که بنا بر مصالح ، قانونگذار ، آنها را تعیین نموده است و این مجازات ، در شرع تعیین نشده بوده است . در کنار اینها ، گاهی اعدام ، به خاطر کشتن فرد بی گناهی است که در این شرایط ، با درخواست اولیای دم مقتول ، مرتکب ، قصاص شده و اعدام می شود .

اما سوال دیگری که ممکن است مطرح شود ، آن است که موارد صدور حکم اعدام چیست و در واقع ، در چه شرایطی و به دلیل ارتکاب چه جرایمی ، ممکن است که مرتکب ، به مجازات اعدام محکوم شود ؟ در پاسخ به این سوال ، قصد داریم انواع حکم اعدام بر اساس قوانین و مقررات کیفری را ذکر نماییم .

بر اساس ماده 224 قانون مجازات اسلامی ، ارتکاب جرم زنا ، در برخی موارد ، منجر به صدور حکم اعدام زانی می شود که از جمله آنها ، می توان به زنا با محارم نسبی ، زنا با زن پدر ، زنای مرد غیر مسلمان با زن مسلمان و زنای به عنف و اکراه اشاره نمود . همچنین ، مجازات زنای محصنه نیز ، مجازات رجم می باشد که به صورت مجازات اعدام ، اجرا می گردد .

بر اساس ماده 234 قانون مجازات اسلامی ، ارتکاب جرم لواط ، در شرایطی که فاعل ، به عنف و اکراه این عمل را انجام داده و یا دارای شرایط احصان باشد ، منجر به صدور حکم اعدام وی می شود . حد لواط برای مفعول نیز ، در صورت وجود یا عدم وجود احصان ، اعدام است .

بر اساس ماده 262 قانون مجازات اسلامی ، هر کسی که به پیامبر اکرم ( ص ) ، یا هر کدام از انبیای عظام الهی ، دشنام داده و یا قذف نماید ، ساب النبی بوده و به اعدام محکوم می شود . قذف و یا دشنام به هر یک از ائمه معصومین علیهم السلام و یا حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نیز ، در حکم ساب النبی بوده و منجر به صدور حکم اعدام مرتکب می شود .

بر اساس ماده 282 قانون مجازات اسلامی ، ارتکاب جرم محاربه ، به معنای سلاح کشیدن به قصد جان ، مال ، ناموس مردم و یا ارعاب آنهاست و مجازات آن ، چهار مجازات : اعدام ، صلب ، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد می باشد که قاضی ، در انتخاب هر یک از آنها ، مخیر است .

بر اساس ماده 278 قانون مجازات اسلامی ، مجازات سرقت حدی ، در دفعه اول تا سوم ، از قطع انگشتان تا حبس ابد ، می باشد ؛ اما در صورتی که سارق ، برای دفعه چهارم ، اقدام به انجام سرقت حدی نماید ، به مجازات اعدام محکوم می شود .

بر اساس ماده 286 قانون مجازات اسلامی ، ارتکاب جرم افساد فی الارض ، از طریق انجام اعمالی همچون جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد ، جرایم علیه امنیت ، نشر اکاذیب ، اخلال در نظام اقتصادی کشور ، احراق و تخریب ، پخش مواد سمی و میکروبی ، دایر کردن مراکز فساد و فحشا که منجر به اخلال شدید در نظم عمومی کشور ، ناامنی و یا ورود خسارت عمده به افراد یا اموال گردد ، منجر به صدور حکم اعدام مرتکب می شود .

بر اساس ماده 287 قانون مجازات اسلامی ، در صورتی که گروهی ، در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران ، قیام مسلحانه انجام داده و از سلاح استفاده کرده باشند ، مرتکب جرم بغی شده و در صورت اثبات جرم ، دادگاه ، حکم مجازات اعدام صادر می نماید .

بر اساس ماده 136 قانون مجازات اسلامی ، در صورتی که شخصی ، سه بار مرتکب یک نوع جرم حدی شود و هر سه بار ، مجازات حد وی ، اجرا گردد ، برای دفعه چهارم ، به مجازات اعدام ، محکوم خواهد شد . مثلا ، در صورتی که شخص ، سه بار به دلیل ارتکاب جرم قذف ، به حد قذف محکوم شده و حکم وی اجرا گردد ، برای بار چهارم ، اعدام می شود .

علاوه بر موارد مذکور ، در برخی از قوانین خاص نیز ، موارد صدور حکم اعدام ، پیش بینی شده است . به عنوان مثال ، بر اساس قانون مبارزه با مواد مخدر ، در شرایطی همچون کشت ، تولید ، نگهداری ، مخفی کردن ، حمل ، وارد کردن مواد مخدر به کشور ، خرید و فروش یا قاچاق مواد مزبور ، منجر به صدور حکم اعدام مرتکب می شود که شرایط اختصاصی آن ، در متن قانون ، بیان شده است .

همچنین ، بر اساس قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور ، ارتکاب اعمالی از قبیل اخلال در نظام پولی یا ارزی کشور ، اخلال در امر توزیع مایحتاج عمومی و احتکار آنها ، اخلال در نظام تولیدی ، خارج کردن میراث فرهنگی یا ثروت های ملی و غیر اینها ، در صورتی که به قصد ضربه زدن به نظام و به قصد مقابله با آن و با علم به موثر بودن آن ، انجام شده و در حد افساد فی الارض باشد ، مرتکب به مجازات اعدام محکوم می شود .

شرایط صدور و اجرای حکم اعدام

فارغ از اینکه موارد و شرایط صدور حکم اعدام چیست ، در صورتی که دادگاه کیفری ، پس از تعقیب کیفری مرتکب ، به جرم وی رسیدگی نموده و حکم اعدام را صادر نماید ، این حکم می بایست به اجرا در آید . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که شرایط صدور و اجرای حکم اعدام چیست ؟

در یک پاسخ کلی ، باید گفت که شرایط صدور حکم اعدام ، آن است که ابتدا ، از فرد مجرم ، شکایت شده و یا اینکه پرونده وی ، با گزارش ضابطان قضایی ، به دادسرا ارجاع شود . پس از بررسی مقدماتی در خصوص جرم ( جرایم جنسی ، مستثنی هستند ) ، در صورتی که مقامات دادسرا ، ارتکاب جرم توسط فرد را محرز بدانند ، پرونده وی را به دادگاه می فرستند تا قاضی دادگاه ، حسب مورد ، حکم صادر نماید که صدور حکم اعدام ، با ملاحظه قوانین و مقررات مربوطه ، صورت می گیرد .

اما در خصوص اینکه شرایط اجرای حکم اعدام چیست ، باید گفت که بر اساس آیین نامه نحوه اجرای احکام قصاص ، رجم ، قتل ، صلب ، اعدام و شلاق موضوع ماده 293 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری ، شرایط صدور و اجرای حکم اعدام و همچنین ، مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام ، به تفصیل ، ذکر شده است که در این قسمت ، قصد داریم به بررسی آنها بپردازیم .

یکی از شرایط صدور و اجرای حکم اعدام ، آن است که طبق ماده 4 آیین نامه مذکور ، مرتکب ، درخواست عفو نکرده باشد ؛ چرا که اگر مرتکب ، پس از لازم الاجرا شدن حکم اعدام و قبل از اجرای آن ، درخواست عفو نماید ، اجرای حکم اعدام به تعویق می افتد .

یکی دیگر از شرایط اجرای حکم اعدام ، آن است که موانع اجرای مجازات اعدام ، وجود نداشته باشد . بر اساس ماده 5 این آیین نامه ، جنون ، ارتداد یا بیماری محکوم یا عادت ماهیانه محکومین زن ، مانع اجرای حکم اعدام نیست ؛ لکن مریض بودن وی چنانچه منجر به عدم امکان مجازات باشد ، به تایید پزشک ، مانع اجرای اعدام است .

بر اساس ماده 6 این آیین نامه ، در صورتی که فرد محکوم ، در ایام بارداری یا نفاس باشد ، شرایط اجرای حکم اعدام ، وجود ندارد و همچنین ، در صورتی که اجرای حکم اعدام ، منجر به لطمه به سلامت طفل به سبب قطع شیر مادر باشد ، تا رسیدن سن طفل به دو سالگی ، اجرای حکم اعدام به تعویق می افتد .

مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام

گاهی ، در خصوص نحوه اجرایی نمودن حکم اعدام مرتکبین ، سوالات و ابهاماتی مطرح می شود . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که در صورت وجود شرایط اجرای حکم اعدام یا وجود شرایط قصاص قاتل ، مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام ، به چه صورت است ؟

بر اساس ماده 7 آیین نامه نحوه اجرای احکام قصاص و اعدام ، مراحل و نحوه صدور و اجرای حکم اعدام ، آن است که دادگاه بدوی صادر کننده ، پس از قطعیت حکم اعدام ، پرونده فرد را به واحد اجرای احکام کیفری ، ارسال می دارد تا اشخاص مذکور در قانون ، در محل اجرای حکم اعدام ، حاضر شوند . از جمله ، قاضی صادر کننده رای ، رئیس اداره زندان ، فرمانده نیروی انتظامی محل ، پزشک قانونی معتمد ، یکی از روحانیون برای انجام تشریفات دینی ، اولیای دم مقتول و غیره .

قبل از اجرای حکم اعدام ، طبق ماده 8 و 9 آیین نامه ، رئیس زندان ، ترتیب ملاقات محکوم با افراد مورد تقاضا را خواهد داد و محکوم ، حق دارد هرگونه مطلبی را که بخواهد ، اظهار نماید . سپس ، روحانی زندان ، مطالب دینی از قبیل توبه مرتکب جرم حدی یا تعزیری یا وصیت را به مرتکب ، یادآوری می نماید .

لازم به ذکر است که نحوه اجرای حکم اعدام بر اساس ماده 14 آیین نامه مزبور ، می تواند به صورت حلق آویز کردن با چوبه دار ، شلیک اسلحه آتشین ، اتصال الکتریسیته و یا به هر نحوه دیگری باشد که قاضی صادر کننده رای ، مقرر می دارد و اصل ، بر اعدام با چوبه دار است . نظارت بر نحوه اجرای حکم اعدام ، با مقام اجرای احکام کیفری است و محکوم ، تحت الحفظ ، به محل اجرای حکم آورده می شود .

سپس ، طبق مواد 17 و 18 آیین نامه ، منشی دادگاه ، متن حکم اعدام را با صدای بلند ، قرائت نموده و بلافاصله پس از آن ، به دستور مقام مذکور ، حکم اعدام ، طبق مفاد مندرج در رای ، به مرحله اجرا در می آید و پس از تایید مرگ محکوم توسط پزشک ، جسد وی تحویل پزشک قانونی می شود .

زمان اجرای حکم اعدام

مجازات و حکم اعدام ، یکی از مهم ترین احکامی است که برای ارتکاب برخی از انواع جرایم ، پیش بینی شده است . در قسمت های قبل ، موارد صدور حکم اعدام و شرایط اجرای مجازات اعدام را به تفصیل ، مورد بررسی قرار داده و بر اساس آیین نامه اجرای حکم اعدام ، توضیح دادیم که حکم اعدام ، در چه شرایطی به مرحله اجرا درخواهد آمد و موارد عدم اجرای مجازات اعدام ، از جمله در خصوص قصاص زن باردار ، ذکر گردید  .

اما در خصوص اجرای حکم اعدام و همچنین ، اجرای حکم قصاص ، ابهاماتی نیز ، وجود دارد . به ویژه ، اینکه زمان اجرای حکم اعدام به چه صورت است و پس از صدور حکم قطعی مبنی بر صدور حکم اعدام ، این حکم در چه زمانی اجرایی می شود ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس ماده 1 آیین نامه نحوه اجرای حکم اعدام ، دادگاه بدوی ، پس از قطعیت حکم و ابلاغ آن به محکوم علیه یا وکیل وی ، رونوشتی از آن را به همراه اسناد مربوطه ، به واحد اجرای احکام کیفری ارسال می دارد تا تشریفات قانونی مربوطه ، انجام شود . بنابراین ، نمی توان زمان اجرای حکم اعدام را به صورت دقیق ، مشخص نمود و این امر ، به روال قانونی مربوطه ، بستگی خواهد داشت .

اما گفتنی است که در صورتی که اعدام ، به خاطر قصاص نمودن مرتکب باشد ، زمان اجرای حکم اعدام ، طولانی تر می شود و این موضوع ، به دلیل آن است که حتی الامکان ، اولیای دم مقتول ، رضایت دهند تا از اعدام نمودن مرتکب ، جلوگیری شود .

با این حال ، در خصوص زمان اجرای حکم اعدام ، ماده 15 آیین نامه مذکور ، مقرر نموده است که زمان اجرای حکم اعدام ، اول طلوع آفتاب خواهد بود . اما در صورتی که دادگاه ، زمان خاصی را برای اجرای حکم اعدام پیش بینی کرده باشد ، اجرای حکم ، حسب مورد با مامورین زندان یا نیروی انتظامی ، در همان زمان خواهد بود .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط اجرای حکم اعدام در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط اجرای حکم اعدام پاسخ دهند .