بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی

عقد آریایی، گونه ای جدید از عقد ازدواج بوده که بی آنکه ریشه در فرهنگ ایران باستان داشته باشد، طی آن، با سوگند وفاداری ابتدا از جانب مرد و سپس از جانب زن، عقد نکاح منعقد می شود. در بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی، باید گفت با توجه به عدم اعتبار متن خطبه این عقد، این نوع نکاح نیز معتبر نمی باشد.

در تمام جوامع بشری، روش اصلی تشکیل خانواده، عقد ازدواج بوده که البته، این عقد با توجه به مذهب، سنت ها و فرهنگ هر کشور، دارای متن خطبه متفاوت و نحوه جاری شدن خاص خود است که در کشور ما نیز با توجه به رسمی بودن دین اسلام، با الفاظ مقبول در این دین، منعقد می گردد.

اما، در سال های اخیر، عقد نکاح جدیدی، تحت عنوان عقد آریایی در کشور ما مطرح گردیده که متن خطبه و نحوه انعقاد آن، متفاوت از عقد اسلامی سنتی بوده که با توجه به آثار مهم عقد نکاح، به ویژه در مبحث فرزندان ناشی از عقد، لازم است تا اعتبار متن خطبه این عقد و جایگاه حقوقی و قانونی آن، مورد بررسی قرار گیرد.

به همین دلیل، در مقاله حاضر، پس از پاسخ به این سوال که عقد آریایی چیست، به بررسی اعتبار متن خطبه و تاثیر این عقد در محرمیت زن و مرد پرداخته و در انتها، به بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی را در نظام حقوقی کشور، خواهیم پرداخت.

عقد آریایی چیست

در سال های اخیر، در کنار عقد ازدواج رسمی که صیغه آن، به صورت عربی خوانده شده، نوع جدیدی از ازدواج، با نام عقد آریایی نیز رواج پیدا کرده که دارای متن خطبه مخصوص به خود می باشد. از آنجا که این نوع از عقد، همچون نکاح معاطاتی، مسائل حقوقی خاص خود را به همراه داشته، در این بخش، به این سوال پاسخ خواهیم داد که عقد آریایی چیست و سپس در ادامه، اعتبار متن خطبه این عقد را بررسی کرده و در پایان نیز به بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی خواهیم پرداخت.

در پاسخ به این سوال که عقد آریایی چیست، باید گفت، عقد آریایی، یک نوع از عقد ازدواج نوظهور است که اخیرا در کشور ما رواج یافته و به طور معمول، پس از خواندن صیغه نکاح به زبان عربی، متن خطبه این عقد نیز توسط عاقد، خوانده شده و از سوی زن و شوهر تکرار می گردد.

اما، طبق نظر محققین، عقد آریایی، برخلاف عنوان آن، ریشه در فرهنگ ایران باستان نداشته و عقد جدیدی است که از اختراعات و دستاوردهای انسان امروزی است. بنابراین، علاوه بر شرعی نبودن، اعتبار ملی این عقد نیز به شدت، محل تردید می باشد.

در عقد آریایی، ابتدا، شوهر، در پاسخ به خطبه عاقد، مبنی بر وفاداری به همسر و بودن پدری خردمند برای فرزندان، سوگند وفاداری یاد می کند و سپس، زن نیز سوگند وفاداری خورده و در پایان، عاقد، اشعاری را با این مضمون که (به نام نامی یزدان، تو را برگزیدم از میان این همه خوبان، بر لب آرم این سخن با تو، وفادار خواهم ماند و به نام نامی یزدان، پذیرا می ‌شوم، مهر تو را از جان، همین حالا بازگویم میان انجمن با تو، وفادار تو خواهم ماند) خوانده و زن و شوهر، پس از وی، این اشعار را تکرار می کنند.

در بخش بعد، تحت عنوان تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواج، به طور مفصل تری، به بررسی متن خطبه عقد آریایی و اعتبار آن پرداخته و به این سوال نیز پاسخ خواهیم داد که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود یا خیر و بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی را نیز ارائه خواهیم کرد.

تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواج

پیش از آنکه به این سوال پاسخ دهیم که جایگاه حقوقی و قانونی عقد آریایی چیست و به بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی بپردازیم و اینکه آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود یا خیر؟ لازم است تا به تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی، بپردازیم. چرا که بدون بررسی و تحلیل اعتبار متن خطبه این عقد، صحبت در مورد بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی، امکان پذیر نخواهد بود. لذا، در ادامه، به تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواج خواهیم پرداخت.

برای تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواج، لازم است تا به قانون مدنی و احکام شرعی در رابطه با عقد نکاح یا همان ازدواج مراجعه کنیم. ماده 1062 قانون مدنی، در رابطه با تاثیر متن خطبه عقد نکاح در جایگاه حقوقی و قانونی این عقد، چنین مقرر داشته است: « نکاح، واقع می شود به ایجاب و قبول، با الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید. »

بنابراین، همانطور که ملاحظه می گردد، قانون مدنی، در رابطه با اعتبار متن خطبه عقد نکاح، سخت گیری نکرده و در صورتی که الفاظ گفته شده، صراحتا دلالت بر قصد ازدواج داشته باشد عقد نکاح واقع می گردد. بنابراین، نکاح در قانون مدنی، یک عقد رضایی بوده و بر خلاف طلاق که یک عمل حقوقی تشریفاتی بوده، عقد تشریفاتی، محسوب نمی گردد.

با این وجود، باید به این نکته توجه داشت که نکاح، یک عقد با ریشه شرعی بوده و در صورت بطلان، به دلیل نزدیکی و رابطه جنسی شکل گرفته میان زن و مرد، آثار بعضا جبران ناپذیری را بر آینده آنها خواهد داشت. لذا، جهت تفسیر این ماده، لازم است تا به فقه و شرع اسلام مراجعه گردد.

در فقه، از نظر اعتبار متن خطبه عقد نکاح، میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. با این توضیح که برخی، در توضیح شرایط ایجاب و قبول در عقد نکاح، ادای الفاظ عربی را برای جاری شدن عقد، واجب و ضروری دانسته و بر این اعتقاد هستند که برای انعقاد عقد نکاح، حتما اول زن باید این عبارت را، به عنوان ایجاب(پیشنهاد) بر زبان آورده: «زَوَجتُک نفسی علی الصداق المعلوم» یعنی خود را به همسری تو درآوردم ، با مهریه تعیین شده و مرد، بلافاصله بعد از آن، این عبارت را بگوید: «قَبِلتُ التزویج» یعنی ازدواج را قبول کردم.

اما، به نظر برخی دیگر، به عربی خواندن متن خطبه عقد نکاح، ضروری نداشته و همین که این عبارت، با زبانی مانند زبان فارسی، میان زن و مرد، گفته شود، عقد نکاح به درستی واقع شده و آثار شرعی آن نیز جاری می گردد. هر چند، از نظر برخی از فقهای این گروه نیز احتیاط واجب است که صیغه به زبان عربی خوانده شود.

اما، متن خطبه عقد آریایی چیست؟ در عقد آریایی، ابتدا، شوهر، در پاسخ به این عبارت که :« در نزد انجمن، آیا به طراوت بهاران سوگند یاد می کنی تا همواره آنچه بر خود روا داری، بر همسر خویش روا دار داری و آن چه بر خود نمی پسندی، بر او نپسندی؟ برای او شویی وفادار و برای فرزندانت پدری خردمند و راهگشا باشی؟ »، سوگند یاد می کند که به همسر خود وفادار باشد. 

سپس، زن نیز در پاسخ به این سوال که « در نزد انجمن، آیا به سر سبزی و باروری تابستان سوگند یاد می کنی تا با همسر مهربان و همدل باشی و غرور و احترام او را همواره به جا آری؟ نیاز او را نیاز خود و در بی نیازی و بی آزی همساز و همگام او باشی؟ » سوگند یاد می کند.

بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، از نظر شرع و فقها، متن خطبه عقد نکاح، حداقل با دو عبارت «خودم را به عقد تو درآوردم»(از جانب زن) و «ازدواج را قبول کردم»(از جانب مرد) به هر زبانی، خوانده شده و در نتیجه، با توجه به خطبه عقد آریایی که ارائه گردید، اعتبار متن خطبه عقد آریایی منتفی می باشد. در ادامه، جهت تحلیل بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی، به این سوال نیز پاسخ خواهیم داد که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود یا خیر؟

آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود

یکی دیگر از مسائلی که باید در رابطه با  بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی، به آن پرداخته شود، محرمیت ناشی از این عقد می باشد. به همین دلیل، در این قسمت، به این سوال پاسخ خواهیم داد که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود یا خیر؟

برای پاسخ به این سوال، باید به اعتبار متن خطبه عقد آریایی توجه نمود. چرا که اگر متن خطبه این عقد، دارای جایگاه حقوقی و قانونی و شرعی باشد، عقد آریایی نیز موجب محرمیت شده و در نتیجه، مشکلی از این بابت وجود نخواهد داشت. 

اما، با مراجعه به متن خطبه عقد آریایی، همانطور که در بخش قبل نیز گفته شد، معلوم می گردد که متن این خطبه، در کنار این مساله که عربی نبوده، حداقل، معنی الفاظ عقد نکاح در اسلام را ندارد. با این توضیح که ایجاد محرمیت عقد نکاح در اسلام، منوط بر آن است که زن، این الفاظ را بگوید: «خودم را به نکاح تو در آوردم» و مرد نیز در پاسخ بگوید: «ازدواج را قبول کردم»

حال آنکه متن خطبه عقد آریایی، فاقد این الفاظ و معانی بوده و با عدم اعتبار متن خطبه، عقد نیز از اعتبار افتاده و لذا، در پاسخ به این سوال که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود یا خیر، باید گفت، این عقد، هیچ محرمیتی را میان زن و مرد، ایجاد نمی کند.

بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی

پس از پاسخ به این سوال که عقد آریایی چیست، بررسی اعتبار متن خطبه این عقد و همچنین، جواب دادن به این پرسش که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود، در این قسمت قصد داریم تا به بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی بپردازیم.

در بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی، باید گفت، هرچند ماده 1062 قانون مدنی، هیچ اشاره ای به عربی بودن الفاظ ایجاب و قبول نکاح نداشته و حتی لفظ خاصی را نیز به عنوان ایجاب و قبول این عقد، مطرح نکرده است، اما، با توجه به اینکه پایه اصلی حقوق و به ویژه قانون مدنی در کشور ما، شرع اسلام و فقه بوده، لازم است تا برای بررسی نحوه انعقاد عقد ازدواج، به این منابع مراجعه نمود.

با مراجعه به فقه معلوم می گردد که هر چند، لزوم عربی بودن الفاظ ایجاب و قبول عقد نکاح، محل اختلاف فقها بوده، اما، اکثریت آنها بر این اعتقاد هستند که جهت اعتبار متن خطبه این عقد، لازم است که حداقل، عبارتی که بر زبان زن و مرد جاری می گردد، دارای این معنی بوده که ابتدا زن بگوید: خودم را به عقد ازدواج تو درآوردم و سپس، مرد بگوید: ازدواج را قبول کردم.

بنابراین، در پاسخ به این سوال که جایگاه حقوقی و قانونی عقد آریایی چیست، باید گفت که این عقد، همانند ازدواج سفید، هیچ جایگاهی در شرع اسلام و قانون مدنی نداشته و رابطه زوجیت را میان زن و مرد نیز ایجاد نمی کند. در نتیجه، در صورتی که عقد آریایی بدون عقد شرعی، میان زن و مرد خوانده شود، آثار نکاح صحیح نیز بر چنین ازدواجی مترتب نمی گردد. به عنوان مثال، فرزند ناشی از چنین ازدواجی، فرزند مشروع نخواهد بود.

بر این اساس است که طبق گفته رئیس کانون سردفتران ازدواج و طلاق، در سال گذشته، به دلیل انعقاد عقد اریایی، 10 موسسه متخلف در شهر تهران، 14 موسسه در استان البرز و 10 موسسه در بقیه استان ها، پلمپ گردیده و 5 دفتر ازدواج نیز به همین علت، حکم تعلیق موقت گرفته و به تخلف سردفتران آنها در دادسرای انتظامی سازمان ثبت اسناد و املاک، رسیدگی شده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی پاسخ دهند.