محجور کیست

محجور، به شخصی گفته می شود، که از تصرف در اموال و حقوق مالی و غیر مالی خود منع شده است. محجورین به سه گروه اصلی صغار، افراد غیر رشید و مجانین تقسیم می شوند. فلسفه ایجاد گروه محجورین، حمایت از تصرفات آنها در امور مالی و غیر مالی است، تا از تصرف اشتباه آنها جلوگیری شود. لذا نصب قیم و امین برای این افراد، الزامی است.

به محض تولد، افراد دارای حقوقی و تکالیفی می شوند. اما افراد، برای دارا شدن حقوق و اعمال این حقوق، باید دارای اهلیت، باشند. اهلیت، به معنای توانایی فرد، برای دارای شدن و اجرای حقوق بوده که به دو دسته اهلیت تمتع و استیفا تقسیم می شود. توانایی افراد، برای دارا شدن حق، اهلیت تمتع نامیده می شود؛ که همه افراد به محض تولد، دارای آن هستند و به توانایی اجرای حق، اهلیت استیفا گفته می‌ شود. اجرای برخی از امور، نیازمند داشتن اهلیت استیفا است، مانند ازدواج کردن و انجام معاملات، در شرع و قانون مدنی، به اشخاصی که قابلیت و توانایی اداره امور خود را ندارند، محجور گفته می شود.

افرادی که در ذیل گروه محجورین، قرار نمی گیرند، دارای اهلیت هستند و توانایی تصرف در امور مالی و غیر مالی خود را دارند. شرط صحت تمامی معاملات، اهلیت داشتن طرفین معامله است. بنابراین، داشتن اهلیت، در حقوق ایران و قانون مدنی، بسیار اهمیت دارد. تشخیص آنکه آیا افراد در گروه محجورین قرار می گیرند یا نه، نیازمند شناخت مفهوم محجور و انواع آن است.

با توجه به اهمیت بحث حجر در نظام حقوقی ایران، در این مقاله، قصد داریم، در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم که محجور کیست و در ادامه، انواع و اقسام محجورین را بررسی کرده و سپس، بحث حمایت محجورین را توضیح دهیم. اگر در خصوص بحث محجورین سوالاتی دارید، در این مقاله، با ما همراه باشید.

محجور کیست

بر اساس علم حقوق، اشخاص برای اینکه اعمال حقوقی خود، مانند معاملات را انجام بدهند ، نیازمند داشتن اهلیت هستند. به موجب ماده 956 قانون مدنی، "اهلیت برای دارا بودن حقوق، با زنده متولد شدن انسان، شروع و با مرگ او، تمام می شود." در حالت کلی، اهلیت به دو نوع اهلیت تمتع و اهلیت استیفاء تقسیم می شود .

اهلیت تمتع، به معنای توانایی برخوردار شدن از حق و تکلیف است و اهلیت استیفا، به معنای توانایی اجرای حق و استفاده از آن است. بر اساس قانون، هر فرد به محض اینکه زنده متولد بشود، دارای حقوق می شود . در واقع اهلیت تمتع به محض متولد شدن، برای شخص به وجود می آید. اما اهلیت استیفا که توانایی اجرای حق و استفاده از آن است، نیازمند وجود شرایطی است .

به عنوان مثال ، شخص باید به سن بلوغ برسد، تا بتواند معامله کند، یا ازدواج کند . در صورتی که شخص، هنوز توانایی انجام امور و استفاده از حقوق مالی خود را به طور مستقل نداشته باشد ، به وی محجور گفته می شود . لذا در پاسخ به این سوال که معنی محجور چیست ، می توان گفت، که محجور به شخصی گفته می شود که به لحاظ قانونی، نمی تواند، امور مالی و غیر مالی خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگران، اداره کند. 

انواع محجوران

پس از تعریف حکم حجر و محجورین، اکنون باید انواع محجورین را بررسی کنیم و به این سوال پاسخ دهیم که محجورین چه کسانی هستند، بر اساس ماده 1207 قانون مدنی که در خصوص معاملات محجورین نیز تدوین شده است ، اشاره نموده که : "اشخاص ذیل محجور و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند." این اشخاص، به سه گروه تقسیم می شوند که عبارتند از :

دسته اول ( صغار) : به طور کلی شخص صغیر، به کسی گفته می شود، که هنوز به سن بلوغ نرسیده است و به همین دلیل، قادر به تشخیص امور خود نیست .

دسته دوم ( اشخاص غیر رشید): به موجب ماده 1208قانون مدنی : "غیر رشید، کسی است، که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود، عقلایی نباشد." اشخاص غیر رشید یا سفیه، به کسانی گفته می شود، که علی رغم آن که به سن قانونی رسیده اند، توانایی درک، تشخیص و تمییز خوب و بد مسائل مالی را ندارند.

دسته سوم (مجانین): به موجب ماده 1211 قانون مدنی: "جنون به هر درجه که باشد، موجب حجر است." منظور از مجانین، اشخاص دیوانه هست، اشخاص دیوانه یا مجانین نیز فاقد قوه عقل هستند و با اختلالات قوای عقلی خود، نمی توانند امور مالی و غیر مالی خود را انجام بدهند. به موجب ماده 1213 قانون مدنی، مجانین، به دو گروه دائمی و ادواری تقسیم می شوند. "مجنون دائمی، مطلقا و مجنون ادواری، در حال جنون، نمی تواند هیچ تصرفی، در اموال و حقوق مالی خود بنماید." 

حمایت از محجوران

محجورین به سبب صغر ، سفه یا جنون، قادر به انجام امور مالی یا غیر مالی خود نیستند . به همین دلیل، بر اساس حقوق ایران، باید حمایت هایی از این گروه افراد صورت بگیرد. به عنوان نمونه، اشخاص سفیه، توانایی انجام معامله ندارند و یا اشخاص مجنون، نه می توانند معامله کنند و نه حتی ازدواج کنند. به همین منظور، مداخله اشخاصی برای حمایت از محجورین، ضروری است؛ حتی در مورد تعیین مهریه محجورین ، از جمله شخص مجنون، باید اشخاص دیگری همچون پدر یا قیم آنها دخالت کنند.

سازوکاری که در قانون مدنی، برای حمایت از محجورین پیش بینی شده است را می توان شامل ولایت بر محجورین ، قیومیت و وصایت بر آنها دانست . به موجب ماده 1180 قانون مدنی، اطفال صغیر تا رسیدن به سن بلوغ، تحت ولایت پدر و جد پدری خود هستند . پدر یا جد پدری نیز همواره می توانند برای بعد از فوتشان، برای فرزند خود، وصی تعیین کنند تا سرپرستی از آنها را بر عهده بگیرد . برای افرادی هم که پدر یا جد پدری ندارند ، دادگاه، می تواند اقدام به تعیین قیم کند. 

صغار به گروه صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز، تقسیم می شوند، به موجب ماده 1212 قانون مدنی، اعمال و اموال صغیر، تا حدی که مروبط به امور مالی صغیر غیر ممیز باشد باطل است و لزوما باید توسط قیم او صورت بگیرد. اما معاملات صرفا نافع صغیر ممیز، به علت آنکه قدرت تشخیص دارد، غیر نافذ بوده و باید توسط قیم نافذ گردد. اما اذن ولی درجایی که لازم است باید حتما اعمال شود.

برای افرادی که صغیر نیستند، اما بعد از سن بلوغ، مجنون یا سفیه می شوند، بر اساس بند 2 ماده 1218 قانون مدنی، بایستی قیم تعیین شود تا امورشان سامان یابد. اشخاصی که وظیفه حمایت از محجورین را بر عهده دارند ، باید بر اعمال آنها نظارت کنند. معاملات سفیه، غیر نافذ است؛ یعنی برای اینکه معامله سفیه، نافذ شود، قیم او باید اجازه بدهد. اگر او اجازه ندهد ، معامله نافذ نمی شود و اعتبار ندارد.

بنابراین، معاملات مجنون و صغیر غیر ممیز، به کلی باطل بوده و لزوما باید توسط قیم قانونی آنها صورت بگیرد. اما معاملات صغیر ممیز و سفیه به علت آنکه قدر تمیز دارند، غیر نافذ است و باطل نبوده و صرفا باید توسط قیم یا ولی قانونی آنها نافذ گردد، تا اعتبار قانونی پیدا کند.

باید به این نکته اشاره شود، که علاوه بر تقسیم بعدی ذکر شده در بخش قبل، محجورین به دو دسته محجورین حمایتی و سوء ظنی تقسیم می شوند. منظور از محجورین حمایتی، موارد مندرج در ماده 1208 قانون مدنی است که شامل سه گروه صغار، افراد غیر رشید و مجانین می شود که هدف از ایجاد این گروه حمایت از خود محجور می باشد. منظور از محجورین سو ظنی، تاجرین ورشکسته هستند که فلسفه ایجاد این گروه از محجورین، حمایت از حقوق طلبکاران است، این افراد به موجب ماده 418 قانون تجارت، از تصرف در اموال خود محروم هستند.

حکم محجوریت تاجر ورشسکته، در ماده 418 قانون تجارت اینگونه مقرر شده است: " تاجر ورشکسته، از تاریخ صدور حکم، از مداخله در تمام اموال خود، حتی آنچـه کـه ممکـن اسـت در مـدت ورشکستگی عاید او گردد، ممنوع است. در کلیه اختیارات و حقوق مالی ورشکسته، که استفاده از آن موثر در تادیه دیـون او باشد، مدیر تصفیه، قائم مقام قانونی ورشکسته بوده و حق دارد به جای او، از اختیارات و حقوق مزبوره استفاده کند."

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد محجور و حقوق آن در ایران در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون محجور و حقوق آن در ایران پاسخ دهند .