تصرف عدوانی مال منقول

تصرف عدوانی مال منقول، یعنی مال منقولی مانند اتومبیل، در تصرف شخصی بوده و شخص دیگری، بدون مجوز قانونی، آن مال را از تصرف شخص اول، خارج سازد. طرح دعوی تصرف عدوانی حقوقی اموال منقول، به نظر برخی از حقوق دانان، ممکن بوده، اما اقامه دعوی کیفری، امکان پذیر نمی باشد.

هنگامی که مال غیرمنقولی، در تصرف شخصی بوده و دیگری، آن مال را به صورت عدوانی و غیر قانونی، از تصرف شخص اول، خارج کرده و خود، آن مال را تصرف می کند، این امکان برای متصرف اول وجود داشته که برای طرح دعوی تصرف عدوانی حقوقی و کیفری، اقدام نماید. 
اما، با توجه به تصریح قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی به اموال غیرمنقول، اگر موضوع تصرف، یک مال منقول، نظیر اتومبیل باشد، این تردید مطرح می گردد که آیا می توان برای طرح دعوای تصرف عدوانی اموال منقول، اقدام کرد یا خیر. چراکه در صورتی که این امکان، منتفی باشد، دعوای خواهان و شاکی پرونده رد شده و هزینه های دادرسی که بعضا گزاف بوده نیز به هدر می رود. 
لذا، در این مقاله، پس از پاسخ به این سوال که تصرف عدوانی مال منقول چیست، شرایط دعوای آن را توضیح داده و پس از بررسی امکان طرح دعوی خلع ید حقوقی و تصرف عدوانی کیفری اموال منقول، یک نمونه دادخواست تصرف عدوانی مال منقول را ارائه خواهیم کرد. 

تصرف عدوانی مال منقول چیست

یکی از دعاوی که در محاکم حقوقی و کیفری کشور ما، مطرح می گردد، دعوای تصرف عدوانی بوده که غالبا در ارتباط با املاک، در انواع مختلف آن، مطرح گردیده و به همین دلیل، افرادی که اموال منقول آن ها، مانند اتومبیل، تحت تصرف غیر قانونی شخص دیگری، قرار گرفته، ممکن است با این سوالات مواجه شوند که تصرف عدوانی مال منقول چیست و اینکه آیا اصولا، طرح دعوای تصرف عدوانی مال منقول نیز امکان پذیر است یا خیر و در صورت امکان، شرایط خلع ید حقوقی و کیفری اموال منقول چیست؟

برای پاسخ به این سوال که تصرف عدوانی مال منقول چیست، باید گفت، با توجه به ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی، که مربوط به اموال غیر منقول است، منظور از تصرف عدوانی اموال غیر منقول، این است که مالی در تصرف و استیلای یک شخص، اعم از مالک یا غیر مالک بوده و بعد، شخص دیگری، بی آنکه دارای حق قانونی باشد، آن مال را از تصرف آن شخص اول، خارج کرده و خود، بر آن مال، مسلط می گردد.

مانند اینکه شخص الف، به موجب قرارداد اجاره، مستاجر یک ملک بوده و شخص ب، بدون آنکه دارای حق قانونی باشد، اقدام به تعویض قفل درب ملک کرده و خود، در آن ملک مستقر گردیده و مانع از ورود مستاجر به ملک گردد.

حال، اگر همین اقدامات، نسبت به یک مال منقول، مانند خودرو، انجام گیرد، می توان از تصرف عدوانی مال منقول، صحبت نمود. به این ترتیب، در پاسخ به این سوال که تصرف عدوانی مال منقول چیست، باید گفت، منظور از تصرف عدوانی مال منقول، آن است که در حالی که شخصی که مالک یا غیر مالک بوده و مال منقولی، مانند اتومبیل را به واسطه خرید یا اجاره و.. در تصرف داشته، شخص دیگری، به صورت غیر قانونی، آن مال را از تصرف شخص اول، خارج کرده و تحت تصرف خود در آورد.

اما، آیا طرح دعوای تصرف عدوانی مال منقول نیز امکان پذیر است؟ برای پاسخ به این سوال، باید به سه ماده قانونی، مراجعه نمود: ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی، ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و ماده 1 قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی.

مطابق ماده 158 قانون آیین دارسی، دعوای تصرف عدوانی، اختصاص به اموال غیر منقول، نظیر زمین و آپارتمان داشته و لذا، اقامه دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی اموال منقول، امکان پذیر نمی باشد. این مساله، مورد تایید ماده 690 قانون مجازات اسلامی نیز بوده و لذا، امکان طرح دعوی تصرف عدوانی و خلع ید کیفری اموال منقول نیز منتفی می باشد.

اما، علاوه بر این دو ماده، قانون دیگری، تحت عنوان قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی، وجود داشته که در سال 1352 به تصویب رسیده و ماده 1 این قانون، در باب تصرف عدوانی اموال منقول، چنین مقرر داشته است:

« در هر مورد که کسی برای خارج کردن مال منقول از تصرف متصرف، بدون رضایت او اقدام کند و یا مزاحم استفاده متصرف گردد، مامورین‌ شهربانی و ژاندارمری، هر یک در حوزه استحفاظی خود، مکلفند به درخواست شاکی، از مزاحمت و اقداماتی که برای تصرف عدوانی می‌ شود، جلوگیری ‌نمایند، اگرچه عمل مزبور، به استناد ادعای حقی نسبت به آن مال باشد. »

بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، ظاهرا، تصرف عدوانی مال منقول نیز از طرف قانون گذار، پذیرفته شده و لذا، طرح دعوی خلع ید حقوقی و کیفری اموال منقول نیز همچون اموال غیر منقول، امکان پذیر می باشد.

با این وجود، باید دانست، در مورد نسخ قانون جلوگیری از تصرف عدوانی و ابطال این قانون، دو نظر، در میان حقوق دانان وجود دارد: برخی بر این اعتقادند که این قانون هنوز نسخ نشده و لذا، در دعوی تصرف عدوانی مال منقول، می توان به آن استناد کرد. دلایل این گروه از حقوق دانان، عبارتند از:

قانون جلوگیری از تصرف عدوانی، یک قانون خاص بوده و دو قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی که دو قانون عام هستند، خاص سابق را نسخ نکرده و لذا، این قانون، همچنان اعتبار دارد و در دعاوی تصرف عدوانی مال منقول، قابل استناد می باشد.

در نظریه شماره ۱۷۰۰/۷ مورخ ۲۳/۸/۱۳۶۳ اداره حقوقی قوه قضاییه، چنین ذکر گردیده که ماده 134 بخش تعزیرات قانون مجازات (ماده 690 قانون جدید) ناسخ قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی نمی باشد.

با این وجود، مخالفان که در اکثریت می باشند نیز چنین استدلال می کنند که با توجه به ماده 529 قانون آیین دادرسی مدنی که مقرر داشته: « از تاریخ لازم‌الاجرا ‌شدن این قانون، قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب سال 1318 و الحاقات و اصلاحات آن و مواد (18)، (19) ،(21) ، (23) ، (24) و (31) قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب سال 1373 و سایر قوانین و مقررات در موارد مغایر، ملغی می‌ گردد. » قانون جلوگیری از تصرف عدوانی که در باب اموال منقول، مغایر قانون آیین دادرسی مدنی بوده، نسخ گردیده است.

شرایط تصرف عدوانی مال منقول

پس از پاسخ به این سوال که تصرف عدوانی مال منقول چیست، لازم است تا شرایط این دعوی نیز مورد بررسی قرار گیرد. اما، پیش از آنکه به این سوال پاسخ دهیم که شرایط تصرف عدوانی مال منقول چیست، لازم است مجددا به این نکته اشاره شود که در باب تصرف عدوانی و خلع ید اموال منقول، دو نظر وجود داشته که برخی، معتقد به امکان طرح این دعوی بوده و برخی دیگر، با اعتقاد به نسخ قانون جلوگیری از تصرف عدوانی، امکان طرح این دعوا را منتفی می دانند.

مال منقول در تصرف یک شخص باشد: منظور از تصرف، این است که مال منقول در استیلای شخص بوده که می تواند از آن، استفاده کند. به عنوان مثال، مالک اتومبیل که سویچ را در اختیار داشته و در هر ساعتی از شبانه روز نیز امکان استفاده از خودرو را دارد.

متصرف مال منقول، ممکن است مالک یا غیر مالک باشد: در دعوی تصرف عدوانی، دادگاه، وارد بررسی مالکیت متصرف سابق نشده و صرفا، تصرف متصرف سابق را بررسی می کند. بنابراین، متصرف اول مال، ممکن است مالک یا غیر مالک باشد.

شخص دوم، مال را به نحو عدوانی و غیر قانونی، از تصرف متصرف اول، خارج می کند و خود، آن را تصرف می نماید: بنابراین، اگر شخص دوم، مال منقول را به یک شیوه قانونی، از تصرف متصرف اول خارج کند، مانند اینکه این اقدام، با حکم و اجراییه دادگاه باشد یا اینکه خود، بر مال، مسلط نگردد، طرح دعوی تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی و کیفری اموال منقول، امکان پذیر نخواهد بود.

تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی اموال منقول

یکی از سوالاتی که برای اشخاصی که اموال منقول آنها مانند وسایل کشاورزی یا اتومبیل، مورد تصرف دیگری قرار گرفته، مطرح می گردد، این است که آیا طرح دعوی تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی اموال منقول امکان پذیر بوده یا خیر و در صورت مثبت بودن پاسخ، نحوه طرح این دعوی، به چه صورت می باشد؟

در پاسخ به این سوال که آیا طرح دعوای تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی اموال منقول، امکان پذیر است یا خیر، باید به دو نکته مهم توجه داشت. چرا که عدم توجه به این نکات، می تواند دعوی را با خطر شکست خواهان، مواجه سازد.

اول اینکه، دعوی خلع ید، اختصاص به اموال غیر منقول، مانند زمین و آپارتمان داشته و در نتیجه، اگر یک مال منقول، نظیر خودرو، تحت تصرف غیر قانونی دیگری قرار گیرد، مالک نمی تواند برای طرح دعوای خلع ید حقوقی از مال منقول، اقدام نماید.

دوم آنکه، همانطور که گفته شد، در مورد امکان طرح دعوی تصرف عدوانی حقوقی اموال منقول، میان حقوق دانان، اختلاف نظر وجود دارد. با این توضیح که به عقیده برخی که رویه قضایی نیز بیشتر متمایل به این نظر است، با تصویب قانون آیین دادرسی مدنی و به ویژه ماده 158 این قانون که مقرر داشته:

« دعوای تصرف عدوانی عبارتست از: ادعای متصرف سابق، مبنی براین که دیگری، بدون رضایت او، مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال، ‌درخواست می ‌نماید» و دعاوی تصرف عدوانی را محدود به اموال غیرمنقول دانسته، قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی، نسخ گردیده و لذا، طرح دعوی تصرف عدوانی و خلع ید اموال منقول، امکان پذیر نمی باشد.

در مقابل، گروهی از حقوق دانان نیز بر این اعتقاد هستند که قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی هنوز نسخ نشده و بنابراین، در صورتی که یک مال منقول، نظیر تابلوی نقاشی، توسط شخصی، به صورت غیر قانونی و عدوانی تصرف شود، متصرف سابق می تواند برای اقامه دعوای تصرف عدوانی مال منقول، اقدام نماید.

 تصرف عدوانی کیفری مال منقول

هنگامی که مال غیر منقول، نظیر یک قطعه زمین، مورد تصرف عدوانی، قرار می گیرد، دو دعوا، از سوی متصرف قبلی آن، قابل طرح می باشد: دعوی تصرف عدوانی حقوقی و دعوی تصرف عدوانی کیفری که اولی، در دادگاه حقوقی و با طرح دادخواست و دومی، در دادسرا و دادگاه کیفری و با تقدیم شکوائیه، مورد رسیدگی قرار می گیرد. بنابراین، ممکن است این سوال مطرح گردد که آیا طرح دعوی تصرف عدوانی کیفری مال منقول نیز امکان پذیر می باشد یا خیر؟ 

در پاسخ به این سوال، باید گفت، برخلاف آنچه در مورد دعوی تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی اموال منقول و احتمال عدم نسخ قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی گفته شد، در مورد دعوی کیفری، اعم از اینکه تصرف عدوانی، به صورت تصرف عدوانی در ملک مشاع و یا تصرف عدوانی ملک مفروز انجام گیرد، هیچ اختلاف و تردیدی وجود ندارد که در حال حاضر، اقامه دعوی تصرف عدوانی کیفری مال منقول، امکان پذیر نمی باشد. دلیل این مساله، آن است که:

اولا، به موجب ماده 690 قانون مجازات اسلامی: « هر کس به وسیله صحنه‌ سازی از قبیل پی‌ کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت ‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن، به تهیه آثار تصرف در اراضی... به منظور تصرف یا ذی ‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید،... به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌ شود...» بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، در این. ماده، سخن از اراضی بوده و در سایر بخش های ماده نیز قانون گذار، از لفظ املاک استفاده کرده است.

ثانیا، ماده 1 قانون جلوگیری از تصرف عدوانی که مقرر داشته: « در هر مورد که کسی برای خارج کردن مال منقول از تصرف متصرف، بدون رضایت او اقدام کند و یا مزاحم استفاده متصرف گردد، مامورین‌ شهربانی و ژاندارمری، هر یک در حوزه استحفاظی خود، مکلفند به درخواست شاکی، از مزاحمت و اقداماتی که برای تصرف عدوانی می‌ شود، جلوگیری ‌نمایند، اگرچه عمل مزبور، به استناد ادعای حقی نسبت به آن مال باشد. » هیچ مجازاتی را بری عمل تصرف عدوانی مال منقول مشخص نکرده است.

بنابراین، با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات که به موجب آن، صرفا عملی را می توان جرم دانست که برای آن عمل در قانون مجازات تعیین شده باشد، در نتیجه، در حال حاضر، طرح دعوی تصرف عدوانی کیفری مال منقول، امکان پذیر نمی باشد.

نمونه دادخواست تصرف عدوانی اموال منقول

در بخش های قبل، به این سوال پاسخ دادیم که تصرف عدوانی مال منقول چیست و اینکه آیا در حال حاضر، طرح دعوی تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی و کیفری اموال منقول، برای متصرفین این اموال، امکان پذیر می باشد یا خیر.

در این بخش، قصد داریم تا نمونه دادخواست تصرف عدوانی اموال منقول را ارائه کرده تا در صورت لزوم، مورد استفاده متقاضیان قرار گیرد. در مقاله ای جداگانه نیز نمونه فرم شکایت تصرف عدوانی کیفری، ارائه گردیده است. لازم به ذکر است که به عقیده برخی از حقوق دانان و قضات، قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی، نسخ شده و بنابراین، اقامه دعوی تصرف عدوانی مال منقول، امکان پذیر نمی باشد.

به منظور دانلود نمونه دادخواست تصرف عدوانی اموال منقول، بر روی دکمه دانلود فایل در باکس زیر، کلیک نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط تصرف عدوانی مال منقول در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط تصرف عدوانی مال منقول پاسخ دهند.