قائم مقام تجاری

قایم مقام تجاری ، شخصی است که تاجر ، اختیارات خود را به وی تفویض می کند تا بتواند کلیه امور مربوط به تجارتخانه را انجام دهد و نحوه انتصاب وی ، به موجب قرارداد کتبی یا شفاهی است که میان طرفین ، منعقد می گردد ؛ فوت یا حجر رئیس تجارتخانه ، سبب عزل یا انعزال قائم مقام نمی شود و صرفا انحلال تجارتخانه ، سبب می شود قائم مقام منعزل شود .

انجام امور تجاری توسط تجار ، نیازمند آن است که به صورت مداوم و مرتب ، در تجارتخانه حاضر شده و فعالیت نمایند ؛ با این حال ، مشغله های مختلفی که تاجر دارد ، گاهی سبب می شود که نتواند بالمباشره ، امور تجارت خانه را سامان بخشد . به همین دلیل ، در قانون تجارت ، پیش بینی شده است که تاجر ، می تواند شخصی را قائم مقام یا جانشین خود کند . 

قائم مقام تجاری ، به شخصی گفته می شود که توسط تاجر ، نصب شده و از آن پس ، می تواند اختیارات قانونی خود را بر اساس قانون ، اعمال نماید . لکن از آن جهت که اعمال اختیارات قایم مقام تجارتی ، ممکن است محل تامل بوده و یا اینکه عزل و نصب وی ، مسائلی را در ارتباط با اشخاص ثالث ، ایجاد نماید ، تجار باید با در نظر داشتن مواد قانون تجارت در این خصوص ، اقدام نمایند .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی اینکه قائم مقام تجاری کیست پرداخته و به این سوال پاسخ دهیم که آیا وی تاجر محسوب می شود یا خیر . در ادامه ، شرایط و نحوه انتصاب قائم مقام ، نحوه عزل و نیز ، حدود اختیارات وی را ، مورد بررسی قرار خواهیم داد .

قائم مقام تجاری کیست

طبق قانون تجارت ، انجام معاملات تجاری ، توسط افراد تاجر صورت می گیرد . اما گاهی ، تاجران ، فرصت و توان کافی برای رسیدگی به تمامی امور مربوط به تجارتخانه خود را ندارند و به همین دلیل ، می بایست با کمک شخص دیگری ، امور مربوطه را سامان بخشند . در همین راستا ، قانون تجارت ، پیش بینی کرده که تاجران ، می توانند اقدام به تعیین قائم مقام تجارتی نمایند .

اما سوالی که مطرح می شود ، این است که قائم مقام تجاری کیست ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که قائم مقام تجاری ، همانطور که از نام آن پیدا است ، به نوعی جانشین و نماینده تاجر محسوب می شود که برای رسیدگی به امور تجارت خانه ، توسط خود تاجر ، منصوب می شود . این مفهوم ، در باب نهم قانون تجارت ، مورد پیش بینی قرار گرفته است .

بر اساس ماده 395 قانون تجارت ، در خصوص اینکه قائم مقام تجارتی کیست ، مقرر شده که قایم مقام ، شخصی است که رئیس تجارتخانه ، وی را برای انجام دادن تمامی امور مربوط به تجارتخانه و یا یکی از شعب آن ، نایب خود قرار می دهد . بنابراین ، قایم مقام ، به شخصی گفته می شود که پس از انتصاب ، می تواند به کلیه امور مربوط به تجارتخانه یا شعبه مربوطه پرداخته که امضای او ، برای تجارتخانه ، الزام آور تلقی شده و می بایست اموری که به تایید قائم مقام رسیده اند ، کاملا معتبر دانسته و به آن عمل شود .

آیا قائم مقام تجارتی تاجر محسوب می شود

بر اساس قانون تجارت ، زمانی که شخصی مبادرت به انجام معاملات تجاری می کند که در ماده 2 قانون تجارت ذکر شده اند ، تاجر محسوب می شود . به این معنا که شرط تاجر بودن ، انجام معاملات تجاری است . لذا این سوال ممکن است مطرح شود که آیا قائم مقام تجارتی هم تاجر محسوب می شود یا خیر ؟

پاسخ به این سوال ، از آن جهت اهمیت دارد که تاجر بودن یا نبودن قائم مقام تجارتی ، آثار حقوقی ویژه ای در پی خواهد داشت که در ارتباط قائم مقام با اشخاص ثالث ، اهمیت دارد . به این دلیل که در قانون ، برای تجار ، احکام خاصی در نظر گرفته شده که با افراد غیر تاجر ، متفاوت است . به عنوان نمونه ، انواع ورشکستگی ، خاص تجار است .

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که قائم مقام تجارتی ، همانطور که از نام آن پیدا است ، نماینده رئیس تجارتخانه محسوب می شود و انجام دادن امور تجارتخانه ، به نمایندگی از وی ، به عنوان تفویض اختیار ، انجام می گیرد ؛ نه اینکه برای خود ، این اقدامات را انجام داده باشد ؛ مانند عامل در حقوق تجارت که به نمایندگی عمل می کند .

بر این اساس ، در خصوص اینکه آیا قائم مقام تجارتی را باید تاجر محسوب کرده و احکام مربوط به تجار را بر آن بار نمود یا خیر ، باید گفت که قائم مقام تجاری ، تاجر محسوب نشده و انجام وظایف و اختیارات توسط وی ، به نمایندگی از رئیس تجارتخانه صورت می پذیرد ؛ چرا که قائم مقام ، به نام و به حساب رئیس تجارتخانه عمل می کند ؛ لذا نمی توان مثلا حکم به ورشکستگی قائم مقام تجاری داد . پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تاجر ، مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید .

شرایط انتصاب قائم مقام تجاری

قایم مقام تجاری ، ممکن است ضمن یک قرارداد کتبی ، به سمت قائم مقامی منصوب شده و یا اینکه بنا به توافق شفاهی صورت گرفته و در عمل ، اختیاراتی در زمینه امور مختلف تجارتخانه ، به وی سپرده شده باشد . در هر حال ، این انتصاب ، یک توافق و قرارداد کار کتبی یا شفاهی است که صحیح بودن آن ، منوط به وجود شرایط خاصی است . به همین مناسبت ، در این قسمت ، قصد داریم شرایط انتصاب قائم مقام تجاری را مورد بررسی قرار دهیم .

نکته مهمی که در خصوص شرایط انتصاب قائم مقام تجاری وجود دارد ، این است که قرارداد یا توافق میان رئیس تجارت خانه و قائم مقام ، یک عقد یا قرارداد است که می بایست شرایط اصلی صحت قراردادها نیز ، در آن رعایت شده باشد .

همچنین ، انتصاب قائم مقام ، از آن جهت که این قرارداد ، نوعی عقد معوض است ، سبب می شود که قائم مقام ، مستحق اجرت یا دستمزد برای کاری که انجام می دهد ، بشود . از جمله شرایط صحت قراردادها ، می توان به وجود قصد و رضایت در طرفین ( قبول سمت توسط قائم مقام ) ، اهلیت داشتن طرفین ، مشخص بودن موضوع قرارداد ( حیطه وظایف و اختیارات قائم مقام ) و همچنین ، مشروع بودن هدف یا جهت قرارداد اشاره نمود .

همچنین ، قائم مقام ، پس از انتصاب به این سمت ، به نام و به حساب شخص اصیل ( تاجر یا همان رئیس تجارت خانه ) امور تجارتخانه را انجام می دهد و به همین دلیل ، اقدامات وی ، عمل تجاری محسوب نمی شود . همچنین ، از آن رو که این قرارداد ، جایز می باشد ، تاجر می تواند پس از انتصاب ، اقدام به عزل نمودن قایم مقام تجاری نماید که در ادامه ، نحوه عزل و انتصاب را نیز ، شرح خواهیم داد .

نحوه انتصاب قائم مقام تجاری

بر اساس قانون تجارت ، نصب قائم مقام تجاری ، با تعیین وکیل ، متفاوت است ؛ چرا که وکالت ، صرفا در انجام اقدامات خاصی داده می شود ؛ لکن اصل بر آن است که قائم مقام ، قادر به انجام کلیه امور مربوط به تجارتخانه است . به همین دلیل ، در ماده 401 قانون تجارت ، مقرر شده که وکالت سایر کسانی که برای انجام امور تجارتخانه یا شعبه آن نمایندگی دارند ، تابع مقررات مربوط به عقد وکالت است ؛ لکن انتصاب قایم مقام تجارتی ، تابع قانون تجارت است .

در هر حال ، تعیین قائم مقام تجارتی ، نوعی قرارداد یا عقد می باشد که میان رئیس موسسه تجاری و قائم مقام ، منعقد می گردد و به موجب آن ، رئیس تجارتخانه ، شخصی را به این سمت منصوب می کند . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که نحوه انتصاب قائم مقام تجاری به چه صورت است ؟

در پاسخ به این سوال ، ابتدا باید گفت که اولا ، نصب قائم مقام تجاری ، ممکن است به صورت کتبی انجام شده و یا اینکه در عمل ، فردی به عنوان قائم مقام برای تجارتخانه یا شعبه آن نصب گردیده باشد . در هر حال ، امضای وی ، برای تجارتخانه ، الزام آور می باشد .

همچنین ، نحوه انتصاب قائم مقام تجاری ، ممکن است به این صورت باشد که رئیس ، به چند نفر ، به صورت همزمان ، سمت قائم مقامی را داده و یا اینکه صرفا یک نفر ، به این سمت منصوب شده باشد . در حالتی که صرفا یک نفر به این سمت نصب شده باشد ، قائم مقام از آزادی عمل برخوردار می باشد . اما در صورتی که نصب قائم مقام ، مجتمعا انجام شده باشد ، تصمیمات باید با رای جمعی قائم مقام ها ، اتخاذ شود .

در هر صورت ، نحوه انتصاب قائم مقام تجاری ، به این صورت است که ضمن یک قرارداد کار کتبی و یا شفاهی ، طرفین ، توافق می کنند که حدود وظایف و اختیارات قائم مقام تجاری چیست و حق الزحمه وی چقدر است . در صورتی که شرایط دیگری نیز مد نظر طرفین باشد ، می توانند در حین تنظیم قرارداد ، آن را تعیین نمایند .

نکته مهمی که در خصوص نحوه انتصاب قایم مقام تجارتی وجود دارد ، آن است که بر اساس منطوق قانون ، برای انتصاب فردی به سمت قائم مقام تجاری ، نیازی نیست که حتما این موضوع ، در جایی به ثبت رسیده و یا آگهی شده باشد ؛ لکن ممنوعیتی نیز ، برای انجام این اقدامات ، وجود ندارد .

نحوه عزل قائم مقام تجاری

نحوه انتصاب قائم مقام تجاری ، به موجب توافقاتی است که میان طرفین ، شکل می گیرد و به همین منظور ، یک قرارداد ، میان رئیس تجارتخانه با قائم مقام تجاری ، تنظیم می گردد که به موجب این قرارداد ، قایم مقام تجارتی می تواند اختیارات خود را بر اساس قانون و قرارداد ، اعمال نماید . اما در مواردی ، ممکن است که عزل قایم مقام تجارتی نیز ، لازم و ضروری شود . لذا سوالی که مطرح می شود ، آن است که نحوه عزل قائم مقام تجارتی به چه صورت است ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که عزل قایم مقام تجارتی ، اصولا همچون نصب قائم مقام ، هر زمان می تواند توسط رئیس تجارتخانه به عمل آید و به این منظور ، نیازی به احراز تخلف توسط قائم مقام یا مسائل دیگر ، نبوده و در قانون ، جهت خاصی برای نحوه عزل قائم مقام تجاری ، مقرر نشده است .

اما در خصوص نحوه انعزال قائم مقام تجاری ، باید گفت که صرفا انحلال شرکت ، سبب می شود که قائم مقام تجاری از سمت خود کنار گذاشته شده و خود به خود بر کنار شود ؛ لکن بر خلاف عقد وکالت ، که یک قرارداد جایز است و فوت یا حجر هر کدام از طرفین ، سبب بر هم خوردن قرارداد می شود ، در مورد قایم مقام تجاری ، اینگونه نیست ؛ چرا که بر اساس ماده 400 قانون تجارت ، فوت کردن یا محجور شدن رئیس تجارتخانه ، سبب عزل یا انعزال قایم مقام تجاری نخواهد شد .

اما نکته مهمی که در خصوص عزل قائم مقام تجاری وجود دارد ، این است که طبق قانون ، در صورتی که رئیس تجارتخانه ، قصد عزل قائم مقام تجاری ای را داشته باشد که قبلا ، انتصاب وی را ثبت و اعلان نموده است ، عزل وی نیز ، می بایست ثبت شده و آگهی شود ؛ در غیر این صورت ، همچنان وی ، در مقابل اشخاص ثالث ، به عنوان قایم مقام تجاری محسوب شده و امضای وی ، اعتبار خواهد داشت .

اختیارات قائم مقام تجاری

یکی از مهم ترین مباحثی که در زمینه تعیین قایم مقام تجارتی مطرح می شود ، این است که میزان و حدود اختیارات قایم مقام تجاری چقدر است و به بیان دیگر ، نصب قائم مقام تجاری ، چه اختیاراتی به وی می دهد ؟ برای پاسخ دادن به این سوال ، می بایست به ماده 395 قانون تجارت توجه نمود که بر اساس آن ، به نظر می رسد محدودیت خاصی در زمینه اختیارات قائم مقام تجاری وجود ندارد .

چرا که در این ماده ، مقرر شده است که قائم مقام تجارتی ، برای انجام کلیه اموری که در تجارتخانه وجود دارد ، منصوب شده و در واقع ، بر خلاف حدود اختیارات وکیل ، که اصل بر محدود بودن آن به مفاد قرارداد می باشد ، قایم مقام تجارتی ، در حالت اصلی ، آزادی عمل فراوانی برای اعمال اختیارات خود در امور تجاری مربوط به آن تجارتخانه یا شعبه ای دارد که برای اداره آن ، منصوب شده است که از جمله ، می توان به خرید و فروش ، صدور اسناد تجاری از قبیل صدور انواع چک و سفته و غیر اینها اشاره نمود .

البته ، رئیس تجارتخانه ، می تواند هر زمان بخواهد ( حین تنظیم قرارداد و یا پس از آن ) ، اختیارات قایم مقام تجاری را محدود نماید ؛ لکن نکته مهم ، آن است که محدود کردن اختیارات قائم مقام تجارتی ، در برابر افرادی که از این موضوع اطلاع نداشته اند ، اعتباری نخواهد داشت .

همچنین ، سمت قائم مقامی ، ممکن است به چند نفر داده شده باشد ، با این قید که تا زمانی که همه آنها ، امری را امضا نکنند ، تجارتخانه ، تهدی پیدا نمی کند . در این صورت ، تنها در صورتی می توان در مقابل اشخاص ثالثی که از این قید اطلاع نداشته اند ، به این موضوع استناد کرد که این مطلب ، طبق مقررات ، به ثبت رسیده و آگهی شده باشد .

نکته مهم دیگری که در ارتباط با اختیارات قائم مقام تجاری وجود دارد ، آن است که بر اساس ماده 398 قانون تجارت ، شخص قائم مقام ، بدون داشتن اذن و اجازه از طرف رئیس تجارتخانه ، نمی تواند شخص دیگری را برای انجام کلیه امور تجارتخانه ، نایب یا نماینده خود قرار دهد ؛ لکن به نظر می رسد که تفویض نمودن صرفا برخی از اختیارات از سوی قایم مقام تجاری ، به شخص دیگر ، بلا اشکال باشد .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نحوه انتصاب و عزل قائم مقام تجاری در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نحوه انتصاب و عزل قائم مقام تجاری پاسخ دهند .