اصل آزادی قراردادها ، اقتضای آن را دارد که افراد ، با توافق یکدیگر ، اقدام به انعقاد قراردادهایی نمایند که اصول اصلی صحت قراردادها در آن رعایت شده و مخالفتی با قانون ، نظم عمومی و اخلاق حسنه نداشته باشند . در عین حال ، این قرارداد ، به منظور اجرایی شدن منعقد گردیده است ؛ به همین دلیل ، اصل لازم بودن قراردادها ، اقتضای آن را دارد که طرفین ، به صورت کامل و دقیق ، آن را اجرا نمایند .

اما گاهی ، بنا به دلایل مختلف ، یا امکان اجرای قرارداد توسط یکی از طرفین وجود نداشته و یا اینکه وی ، عمدا از اجرای قرارداد امتناع می کند . در این حالت ، تاخیر یا عدم انجام تعهد از سوی یکی از طرفین ، به دیگری این اختیار را می دهد که وجه التزام تعیین شده در قرارداد یا خسارت تاخیر تادیه را از وی ، مطالبه نماید . به همین دلیل ، آشنایی با اینکه خسارت تاخیر تادیه و وجه التزام چه تفاوت ها و فرق هایی دارند ، برای متعاملین ، ضروری به نظر می رسد .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم ابتدا به بررسی این موضوع بپردازیم که وجه التزام یعنی چه و خسارت تاخیر تادیه چیست . پس از اینکه تفاوت و فرق وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه را بیان کردیم ، به این سوال نیز پاسخ می دهیم که آیا مطالبه همزمان وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه امکان پذیر است یا خیر .

وجه التزام چیست

بر اساس قانون مدنی ، عقود و قراردادها را ، از یک منظر می توان به عقد لازم و عقد جایز تقسیم بندی کرد که در عقود لازم ، هیچ یک از طرفین ، بدون رضایت دیگری نمی تواند عقد را به هم بزند ؛ مگر در شرایط خاص . اما در عقود جایز ، این اجازه به یکی از طرفین داده شده که اگر بخواهد ، به قرارداد خاتمه دهد . در هر حال ، قبل از اینکه قرارداد ، بنا به دلایلی بر هم بخورد ، طرفین می بایست به مفاد آن پایبند باشند .

به همین دلیل ، گاهی در برخی از قراردادها ، به ویژه عقود تملیکی همچون بیع ، طرفین ، اقدام به پیش بینی وجه التزام می کنند که در صورت عدم اجرای قرارداد توسط یکی از طرفین و یا تاخیر در اجرای تعهدات ، بتوانند خساراتی را دریافت نمایند . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که وجه التزام چیست و چه کاربردی در قراردادها دارد ؟

در خصوص اینکه وجه التزام چیست ، باید گفت که وقتی طرفین یک قرارداد همچون بیع ، شرطی را در متن قرارداد اصلی خود و یا در قرارداد مستقل دیگری پیش بینی می کنند که به موجب آن ، در صورت عدم اجرای قرارداد و یا تاخیر در انجام آن ، متعهد له ، بتواند از متعهد خساراتی را دریافت کند ، می توان گفت که طرفین ، وجه التزام قراردادی را پیش بینی نموده اند ؛ مانند وجه التزام عدم تنظیم سند .

در این حالت ، اگر یکی از طرفین ، از انجام تعهداتی که به موجب قرارداد به عهده گرفته ، اجتناب نماید ، طرف مقابل وی می تواند به موجب قرارداد ، وجه التزام پیش بینی شده در قرارداد را مطالبه نماید که ممکن است به ازای هر روز تاخیر ، مبلغی تعیین شده باشد . در هر حال ، این وجه التزام ، به طرفین کمک می کند که نسبت به اجرای تعهدات توسط طرف مقابل ، اطمینان بیشتری حاصل کنند . پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص وجه التزام ، مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید .

حتما بخوانید: وجه التزام چیست و نحوه تعیین آن

خسارت تاخیر تادیه چیست

اصل لازم بودن قراردادها ، اقتضا می کند که تا زمانی که بنا به دلایلی ، قرارداد میان طرفین خاتمه نیافته یا بنا به دلایل موجهی بر هم نخورده است ، طرفین ، به مفاد آن پایبند بوده و به تعهدات خود ، عمل کنند . با این حال ، گاهی متعهد یک قرارداد ، بنا به دلایلی ، تعهدات خود ضمن قرارداد را نپذیرفته و به آنها عمل نمی کند . در این حالت ، متعهد له ، می بایست ابزاری در اختیار داشته باشد که خسارت ناشی از تاخیر در انجام تعهد یا خسارت ناشی از عدم انجام تعهد را از وی ، مطالبه نماید .

یکی از راه های دریافت این خسارت ، پیش بینی شرط دریافت خسارت در متن قرارداد منعقده یا به موجب قرارداد مستقل دیگری است که به آن ، وجه التزام گفته می شود . علاوه بر این ، باید دانست که خسارت تاخیر تادیه نیز ، از متعهد قابل دریافت است . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی اینکه خسارت تاخیر تادیه چیست ، بپردازیم .

خسارت تاخیر تادیه ، به خسارتی گفته می شود که در دیون پولی ، متعهد له می تواند در صورت عدم اجرای تعهد یا تاخیر در آن از سوی متعهد ، دریافت نماید ؛ مشروط به گذشتن زمان اجرای قرارداد ، احراز وجود ضرر برای متعهد له و پیش بینی جبران خسارت در عرف یا در قانون . همچنین ، باید دانست که عدم وفای به عهد ، نباید به علت حوادثی خارج از اراده متعهد یا قوه قاهره بوده باشد ؛ بلکه صرفا در مواردی می توان اقدام به مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد نمود که متعهد ، به صورت عامدانه ، از اجرای آن امتناع نموده باشد .

به همین دلیل ، در ماده 221 قانون مدنی ، بیان شده است که اگر کسی تعهد به انجام امر یا خودداری از انجام امری نموده و از آن تعهد ، تخلف کند ، مسئول جبران خسارت طرف مقابل است ؛ مشروط به اینکه در متن قرارداد ، به جبران خسارت تصریح شده باشد ( وجه التزام ) و یا اینکه آن تعهد ، به گونه ای باشد که جبران خسارت آن ، به لحاظ عرفی ، تصریح شده باشد و یا طبق قانون ، عدم اجرای تعهد ، موجب ضمان باشد که در این حالات ، می توان خسارت تاخیر تادیه را به نرخ بانک مرکزی ، مطالبه نمود .

بیشتر بخوانید: مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد

 

تفاوت و فرق وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه

در قسمت های قبل ، به توضیح اینکه وجه التزام چیست و خسارت تاخیر تادیه به چه معنا است ، پرداختیم . بر اساس آنچه گفته شد ، تخلف از اجرای یک عقد یا قرارداد ، موجب مسئولیت شخص مبنی بر جبران خسارت است که این جبران ، می تواند در قالب وجه التزام قراردادی و یا پرداخت خسارت تاخیر تادیه باشد .

اما نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد ، آن است که وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه ، با هم متفاوت هستند و علی رغم مشابهت شان ، به نوعی ، با هم فرق هم دارند . به همین دلیل ، پرداختن به اینکه تفاوت و فرق وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه چیست ، ضروری به نظر می رسد . لذا در این قسمت ، مهم ترین تفاوت ها و فرق های این دو جبران را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

از جمله مهم ترین فرق های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه ، آن است که وجه التزام ، مربوط به تعهدات مرتبط با کلیه اموال می باشد ؛ در حالی که خسارت تاخیر تادیه ، در مواردی مصداق پیدا می کند که یک تعهد پولی میان طرفین منعقد شده باشد .

یکی دیگر از مهم ترین تفاوت های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه ، آن است که وجه التزام ، در متن قرارداد یا قرارداد جداگانه دیگری ، میان طرفین ، به صورت دقیق ، تعیین می شود که تا هر زمان قبل از ورود خسارت ، طرفین می توانند این شرط را میان خود ، قرار بدهند ؛ مثل اینکه گفته شود به ازای هر روز تاخیر در اجرای قرارداد ، مبلغ 100 هزار تومان از سوی متعهد ، به عنوان خسارت ، پرداخت شود .

اما خسارت تاخیر تادیه ، به موجب متن قرارداد ، پیش بینی نشده و به عبارت دیگر ، طرفین ، توافقی در خصوص آن به عمل نیاورده اند ؛ لکن از آن جهت که به لحاظ عرفی و یا قانونی ، تعهد به انجام کار در قرارداد و عدم انجام آن ، سبب ضمان متعهد بوده و وی ، ملزم به پرداخت خسارت به متعهد له است ، خسارت تاخیر تادیه از سوی متعهد ، می بایست پرداخت شود .

یکی دیگر از مهم ترین فرق های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه ، آن است که اصولا مبلغ وجه التزام در متن قرارداد ، مورد پیش بینی قرار گرفته است . اما در خسارت تاخیر تادیه ، مبلغ مشخصی مورد توافق طرفین نیست ؛ بلکه قاضی دادگاه ، با ملاحظه پرونده ، اقدام به تعیین میزان خسارت خواهد نمود که مبلغ مشخصی ندارد .

از دیگر تفاوت های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه ، آن است که چون وجه التزام در متن قرارداد لحاظ شده ، اصولا با گذشت زمان ، مبلغ و میزان آن تغییری نمی کند ؛ مگر اینکه طرفین ، این امر را در قرارداد تعیین کرده باشند ؛ اما مبلغ خسارت تعیین شده برای تاخیر تادیه که توسط دادگاه تعیین می شود ، اصولا به نرخ روز بوده و با توجه به شاخص بانک مرکزی اعلام می گردد .

بیشتر بخوانید: خسارت های قابل مطالبه در دعاوی

 

مطالبه همزمان وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه

وجه التزام ، به مبلغی گفته می شود که طرفین ، حین تنظیم قرارداد ، مورد پیش بینی قرار می دهند تا در صورت تخلف از اجرای مفاد قرارداد ، متعهد آن را به متعهد له بپردازد ؛ لکن در صورتی که برای عدم اجرا یا تاخیر در اجرای قرارداد ، خسارتی در متن قرارداد لحاظ نشده باشد ، در صورت وجود شرایط دریافت خسارت تاخیر تادیه ، می توان از طریق دادگاه ، اقدام به مطالبه خسارت تاخیر تادیه نمود .

اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که آیا می توان به صورت همزمان ، وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه را دریافت کرد ؟ به عنوان مثال ، در صورتی که ضمن قرارداد بیع ، وجه التزامی پیش بینی شده باشد ، آیا متعهد می تواند در صورت عدم اجرای قرارداد ، از دادگاه ، تقاضای خسارت تاخیر تادیه نیز نماید ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که اصولا دریافت و مطالبه همزمان وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه ، امکان پذیر نمی باشد ؛ به این معنا که اگر در متن قرارداد ، وجه التزامی میان طرفین پیش بینی شده باشد ، متعهد له نمی تواند علاوه بر آن ، خسارت تاخیر تادیه را نیز ، مطالبه نماید و چنین ادعایی ، اصولا توسط دادگاه ، مسموع نبوده . لذا دادگاه ، در صورت وجود شرایط لازم ، صرفا حکم به پرداخت وجه التزام قراردادی میان طرفین صادر خواهد نمود .

در ادامه بخوانید: نحوه جبران خسارت یا الزام به انجام تعهد

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تفاوت و فرق های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تفاوت و فرق های وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه پاسخ دهند .   

 

 

سوالات متداول

1- وجه التزام چیست ؟

2- خسارت تاخیر تادیه چیست ؟

3- تفاوت و فرق وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه چیست ؟

---

نظرات کاربران