دادگاه اختصاصی

دادگاه اختصاصی که دارای تقسیم بندی و انواع مختلفی نظیر دادگاه انتظامی قضات و دادگاه ویژه روحانیت می باشد، دادگاهی است که صرفا، صلاحیت رسیدگی به دعاوی مشخص شده، توسط قانون گذار را دارد و بر خلاف دادگاه های تخصصی، زیر مجموعه دادگاه های عمومی نبوده و نمی تواند، به جرایم خارج از صلاحیت خود، رسیدگی کند.

قانون گذار، در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، تلاش نموده تا با پیش بینی شرایط و مقدمات و نحوه رسیدگی به دعاوی کیفری و حقوقی، همچنین، قواعد مربوط به نحوه صدور رای، تا حد ممکن، نظم و وحدت را در رسیدگی به دعاوی، برقرار سازد و زمینه دادرسی عادلانه را ایجاد کند.

از جمله ابتکارات قانون گذار، پیش بینی دادگاه های اختصاصی است که دارای انواع منحصر به فرد خود بوده و هر کدام از آن ها، صرفا به جرایمی که در حیطه تخصص آن ها است، رسیدگی خواهند کرد. با توجه به اینکه، برای رسیدگی به دعوا، باید، آن را به طرفیت دادگاه صالح مطرح کرد، اطلاع از انواع دادگاه های اختصاصی و جرایم در صلاحیت آن ها، ضروری به نظر می رسد.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم بگوییم که دادگاه اختصاصی چیست و تقسیم بندی آن، چگونه است، تفاوت آن را با دادگاه تخصصی توضیح داده و صلاحیت ذاتی و محلی این دادگاه را بررسی کنیم و در نهایت، در خصوص نحوه ابلاغ ابلاغیه و احضاریه در دادگاه اختصاصی، صحبت نماییم.

دادگاه اختصاصی چیست

قبل از توضیح در این خصوص که دادگاه اختصاصی چیست؟ لازم به ذکر است که؛ دادگاه، مرجعی است که در قانون آیین دادرسی کیفری و مدنی، به عنوان نهاد قانونی رسیدگی به دعاوی در حیطه های مختلف، پیش بینی شده و دارای انواع مختلف، از قرار دادگاه عمومی، دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی می باشد. 

دادگاه عمومی که شامل دادگاه های عمومی حقوقی و کیفری بوده، به دادگاه هایی گفته می شود که حق رسیدگی به تمامی دعاوی را دارند، جز دعاوی ای که قانون گذار، استثنا کرده و آن ها را در صلاحیت دادگاه دیگری قرار داده است.

دادگاه تخصصی، دادگاهی است که زیر مجموعه دادگاه های عمومی حقوقی یا کیفری هستند و در واقع، یکی از شعب دادگاه های عمومی، به این دادگاه ها اختصاص داده می شود و به موضوعات تخصصی مورد نظر قانون گذار، رسیدگی می کنند اما، این امر، مانع رسیدگی آن ها، به سایر دعاوی با موضوعات متفاوت نیز نمی باشد که از نمونه این دادگاه ها، می توان به دادگاه اطفال و دادگاه و مجتمع ویژه جرایم اقتصادی، اشاره کرد.

تقسیم بندی دادگاه اختصاصی

پس از توضیح در این خصوص که دادگاه اختصاصی چیست، در این بخش از مقاله، قصد داریم در خصوص تقسیم بندی دادگاه اختصاصی، صحبت کنیم و بگوییم که هر کدام، به چه جرایمی رسیدگی می کنند. تقسیم بندی دادگاه های اختصاصی، به شرح زیر است:

دادگاه انقلاب

یکی از انواع دادگاه تخصصی، دادگاه انقلاب است که صرفا، حق رسیدگی به دعاوی مشخصی از قرار محاربه و فساد فی الارض؛ جرایم علیه امنیت ملی؛ توهین به رهبران انقلاب جمهوری اسلامی ایران؛ جاسوسی به نفع دشمن؛ جرایم مربوط به قاچاق مواد مخدر؛ دعاوی که در ارتباط با اصل 49 قانون اساسی هستند و جرایمی که مربوط به توطئه علیه جمهوری اسلامی ایران هستند یا با اقدام مسلحانه و ترور و تخریب موسسات، به قصد مبارزه با نظام می پردازند، را دارد.

دادگاه ویژه روحانیت

دادگاه ویژه روحانیت نیز همچون دادگاه انقلاب، از دادگاه های اختصاصی بوده که به جرایم عمومی روحانیون؛ اعمال خلاف شان روحانیون؛ کلیه امور تعیین شده از سوی مقام معظم رهبری و دعاوی مربوط به اختلافات محلی مخل امنیت عمومی (چنانچه طرف اختلاف روحانی باشد)، رسیدگی می کند.

دادگاه انتظامی قضات

از دیگر دادگاه های اختصاصی که بر اساس قانون نظارت بر رفتار قضات، تشکیل شده است، دادگاه انتظامی قضات بوده که به دادگاه عالی انتظامی قضات و دادگاه تجدید نظر انتظامی قضات، تقسیم بندی می گردد و به مسائلی نظیر تخلفات انتظامی قضات یا تعلیق قاضی از خدمت قضایی به دستور دادستان، رسیدگی می کند.

دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه

دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه، یک دادگاه اختصاصی است که به جرایم و مسائل مربوط به وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در حیطه خدمت و شغلشان، رسیدگی می کند و بر اساس تبصره ماده27 آئین‌نامه اجرایی ماده187 قانون برنامه سوم توسعه، ایجاد شده است.

شایان ذکر است، دادگاه خانواده، یک دادگاه تخصصی بوده که بعد از تصویب قانون جدید حمایت از خانواده و با در نظر گرفتن ماده 1 آن که مقرر می دارد: " به منظور رسیدگی به امور و دعاوی خانوادگی، قوه قضاییه موظف است، ظرف سه سال از تاریخ تصویب این قانون، در کلیه حوزه های قضایی شهرستان به تعداد کافی شعبه دادگاه خانواده تشکیل دهد..."، پیش بینی می شود، در زمره دادگاه های اختصاصی، قرار گیرد.

تفاوت دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی

یکی از پرسش های رایج، در خصوص دادگاه ها، مبنی بر این است که تفاوت دادگاه تخصصی با دادگاه اختصاصی چیست؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم تا پیرامون تفاوت این دو دادگاه با یکدیگر صحبت کرده و بگوییم که چه تفاوتی دارند. تفاوت دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی به شرح زیر است:

اولین تفاوت دادگاه اختصاصی با تخصصی، در این است که دادگاه اختصاصی، زیر مجموعه هیچ دادگاه دیگری نیست اما، دادگاه تخصصی، از زیر مجموعه های دادگاه های عمومی حقوقی یا کیفری هستند.

دومین تفاوت دادگاه اختصاصی با تخصصی، در این است که دادگاه های اختصاصی، صرفا به موضوعات حصری مورد نظر قانون گذار، رسیدگی می کنند و حق رسیدگی به هیچ دعوایی که خارج از موضوعات مشخص شده توسط قانون گذار است را ندارند اما، دادگاه های تخصصی علاوه بر رسیدگی به موضوعات تخصصی، نظیر جرایم اطفال، حق رسیدگی به سایر جرایم و دعاوی حقوقی و کیفری ارجاع شده به آن ها را نیز دارند.

صلاحیت ذاتی انواع دادگاه اختصاصی

در قسمت قبلی، انواع دادگاه اختصاصی را نام بردیم و گفتیم که بر مبنای کدام قانون یا دستور العمل، تشکیل شده اند، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا پیرامون صلاحیت ذاتی انواع دادگاه اختصاصی، توضیح دهیم اما، قبل از آن، خواهیم گفت که صلاحیت ذاتی، به طور کل، از منظر قانون آیین دادرسی، به چه معنا است.

صلاحیت ذاتی، صلاحیتی است که توسط قانون گذار مشخص می شود و به این معنا است که هر دادگاه، از حیث صنف، نوع و درجه، صرفا حق رسیدگی به دعاوی بخصوصی را داشته و در صورتی که قانون گذار، او را صالح به رسیدگی ندانسته باشد اما، دعوا به آن ارجاع شود، باید با صدور قرار عدم صلاحیت، اقدام به ارجاع پرونده، به دادگاه صالح نماید. انواع دادگاه اختصاصی نیز صلاحیت ذاتی مخصوص به خود را دارد که به شرح زیر هستند؛

 صلاحیت ذاتی دادگاه انقلاب، همانطور که در تیتر دوم مقاله نیز توضیح دادیم، رسیدگی به جرایمی با موضوع جرم علیه امنیت ملی و یا محاربه و فساد فی الارض، توهین به رهبران انقلاب و یا جاسوسی به نفع دشمن، دعاوی مربوط به اصل 49 قانون اساسی و جرایم مربوط به قاچاق مواد مخدر می باشد. 

صلاحیت ذاتی و وظایف دادگاه ویژه روحانیت، صرفا، رسیدگی به جرایم عمومی و خلاف شان روحانیت و هر موضوعی است که مقام معظم رهبری، تعیین نموده اند.

صلاحیت دادگاه انتظامی قضات، رسیدگی به تخلفات انتظامی قضات، همچنین، مسائلی نظیر ترفیع درجه یا تعلیق از خدمت آن ها می باشد و صلاحیت ذاتی دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه، رسیدگی به جرایم و مسائل مربوط به وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در حیطه خدمت و شغل آن ها، می باشد.

صلاحیت محلی انواع دادگاه اختصاصی

یکی دیگر از انواع صلاحیت پیش بینی شده در قانون آیین دادرسی، صلاحیت محلی دادگاه ها می باشد که در خصوص دادگاه های اختصاصی نیز موضوعیت دارد. قبل از توضیح در خصوص صلاحیت محلی دادگاه اختصاصی، لازم است تا بگوییم که صلاحیت محلی یعنی چه.

مقصود از صلاحیت محلی که به آن، صلاحیت نسبی نیز می گویند، صلاحیت از منظر قلمرو مکانی است. یعنی از حیث قلمرو مکانی، کدام دادگاه، صالح به رسیدگی به جرم رخ داده یا مساله حقوقی مورد شکایت است. از منظر قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه محل وقوع جرم، صلاحیت رسیدگی به جرم رخ داده را دارد و از منظر قانون آیین دادرسی مدنی نیز دادگاه محل اقامت خوانده در دعاوی مربوط به مال منقول، صالح به رسیدگی به دعوای مطروحه است.

در خصوص دادگاه اختصاصی نیز، اینگونه است که دادگاه اختصاصی محل وقوع جرم، صالح به رسیدگی به جرم و مساله رخ داده است و باید، در خصوص مساله مطروحه، اقدام به صدور حکم نماید. در صورتی که در استان یا شهر محل وقوع جرم، دادگاه اختصاصی، وجود نداشته باشد، دادگاه اختصاصی نزدیک ترین حوزه قضایی، از حیث محلی، صالح به رسیدگی خواهد بود.

دریافت ابلاغیه و احضاریه دادگاه اختصاصی

پس از اینکه در قسمت های قبلی مقاله، توضیح دادیم که صلاحیت ذاتی و محلی دادگاه اختصاصی چیست و این دادگاه، چه تفاوتی با دادگاه تخصصی دارد، در این بخش از مقاله، قصد داریم پیرامون دریافت ابلاغیه و احضاریه دادگاه اختصاصی، توضیح دهیم.

با راه اندازی سامانه الکترونیکی ابلاغ ثنا، امروزه، تمامی ابلاغیه های مربوط به مراجع دادگستری، توسط پیامک ابلاغیه سامانه ثنا، به تلفن همراه فرد، ارسال می گردد و بدین ترتیب، شخص، مطلع می گردد که باید، به حساب کاربری خود، در سامانه ثنا مراجعه کرده و از متن ابلاغیه مطلع گردد.

در صورتی که فرد، از حساب کاربری سامانه ثنا، برخوردار نباشد، ابتدا باید، نسبت به تشکیل حساب کاربری این سامانه و احراز هویت ثنا اقدام نموده و پس از آن، با نام کاربری و رمز عبور خود، وارد سامانه شخصی خویش شده و از متن ابلاغیه ارسالی، مطلع گردد.

روال ارسال و دریافت ابلاغیه و احضاریه دادگاه اختصاصی نیز مستثنی از این روند نیست و ابلاغیه و احضاریه این دادگاه نیز از طریق پیامک ثنا از طرف قوه قضاییه، به فرد، اطلاع رسانی می شود و او باید، مطابق مراحلی که توضیح داده شد، برای مشاهده آن، اقدام کند. در صورتی که نه آدرس و نه شماره تماسی از فرد در دسترس باشد، متن ابلاغیه یا اخطاریه حضور، آگهی خواهد شد.

شایان ذکر است، ابلاغیه های مربوط به قضات، صرفا در موارد مصرح در قانون نظارت بر رفتار قضات، به صورت محرمانه، برای آن ها، ارسال خواهد شد؛ در غیر موارد مصرح، قوانین ابلاغ به قضات، تابع قانون آیین دادرسی مدنی است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص انواع دادگاه اختصاصی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون انواع دادگاه اختصاصی پاسخ دهند.