ارث بین مسلمان و غیر مسلمان

قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر، بدین صورت بوده که غیر مسلمان، اعم از اینکه مسیحی، زرتشتی یا یهودی بوده یا نباشد، از متوفی مسلمان، ارث نمی برد. اما، در صورتی که غیر مسلمان، فوت شود، مسلمان از وی ارث می برد و مانع ارث بردن سایر وراث غیر مسلمان نیز خواهد شد.

یکی از مسائل مهم مطرح شده در مبحث احوال شخصیه، بحث ارث است که به معنی انتقال اموال متوفی، به وراث وی می باشد. این انتقال، به طور معمول، قواعد روشنی داشته و مطابق قانون طبقات و درجات ارث و بر مبنای معیار دوری و نزدیکی به متوفی، انجام می گیرد.

اما، گاهی در مساله ارث، حالت های ویژ ای مطرح شده که موجب اختلاف میان وراث، در تقسیم ترکه می گردد. یکی از این حالات، زمانی است که یکی از وارث یا مورث، مسلمان بوده و دیگری، غیر مسلمان باشد. در این صورت، با توجه به اینکه برخی ادیان، در قانون اساسی، به رسمیت شناخته شده، لازم است تا بررسی گردد که تقسیم ارث پیروان این ادیان به چه صورت بوده و هم چنین، اگر یکی از پیروان این ادیان یا سایر ادیان و مذاهب، وارث یک شخص مسلمان باشند، تقسیم ترکه، به چه شکل خواهد بود.

لذا، در این مقاله، پس از توضیح قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان که همان قانون مدنی بوده، دو فرض ارث بردن پیروان اسلام از غیر مسلمانان و برعکس را در فقه و قانون، بررسی کرده و در پایان نیز به تحلیل قانون تقسیم ارث در توارث مسلمان و کافر، خواهیم پرداخت. 

ارث بین مسلمان و غیر مسلمان در قانون مدنی

ارث، یکی از موضوعات مطرح شده در قانون مدنی کشور ما بوده که احکام و مقررات آن، به تبعیت از فقه اسلامی، تعیین شده است. یکی از مباحثی که در ارث، مطرح می گردد، بحث قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر می باشد. ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، در قانون مدنی، ضمن یک ماده، بیان و احکام آن، مشخص شده است. اما، پیش از آنکه به بررسی این ماده بپردازیم، لازم است تا نگاهی به سابقه تاریخی آن و مفهوم موانع ارث در قانون مدنی، داشته باشیم.

قانون گذار، همانطور که شرایط ارث را مشخص کرده و فوت مورث و زنده بودن وارث در زمان فوت را از مهم ترین شرایط ارث بردن، معرفی کرده، موانع ارث را نیز تعیین کرده است. منظور از موانع ارث، مواردی است که اگر یکی از آنها در فرد وجود داشته باشد، او از مورث قانونی خود، ارث نخواهد برد. به عنوان مثال، قتل، از موانع ارث است و بنابراین، اگر کسی مورث خود را عمدا به قتل برساند، از او ارث نخواهد برد.

تا پیش از اصلاحات قانون مدنی در سال 1361، در مبحث موانع ارث، صحبتی از کفر نبود. لذا، از نظر قانونگذار، کفر از موانع ارث محسوب نمی گشت. در نتیجه، بر اساس قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، توارث مسلمان و کافر، بدین صورت بوده که مسلمان از غیر مسلمان ارث می برد و غیر مسلمان نیز از مسلمان ارث می برد.

اما، در اصلاحات سال 61 و سپس، سال 1370، ماده 881 مکرر قانون مدنی، به این قانون، اضافه گردید که متن ماده، بدین شرح می باشد: « کافر از مسلم، ارث نمی برد و اگر در بین ورثه متوفای کافری، مسلم باشد، وراث کافر، ارث نمی برند، اگرچه از لحاظ طبقه و درجه، مقدم بر مسلم باشند. »

در این ماده، دو حکم جداگانه توسط قانون گذار، صادر شده است: اول، ارث نبردن کافر از مسلمان و دوم، ارث بردن مسلمان از کافر؛ که هر کدام، از نظر تطابق با فقه، دارای تفاوت هایی می باشند. لذا، در بخش های بعد، به تفصیل در مورد قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر، صحبت کرده و خواهیم گفت که ارث مسلمان از غیر مسلمان و برعکس، ارث غیر مسلمان از مسلمان، به چه صورت می باشد.

ارث مسلمان از غیر مسلمان به چه صورت است

قسمت دوم ماده 881 مکرر، در باب قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر و به طور اخص، در مورد ارث مسلمان از غیر مسلمان، چنین مقرر داشته: « ...اگر در بین ورثه متوفای کافری، مسلم باشد، وراث کافر، ارث نمی برند، اگرچه از لحاظ طبقه و درجه، مقدم بر مسلم باشند. » این بخش، خود، حاوی دو حکم می باشد:

اول، مسلمان از غیرمسلمان ارث می برد. بنابراین، اگر شخصی که مسیحی است یا زرتشتی یا یهودی یا بهایی و یا حتی مرتد، فوت کند و وارث وی مسلمان باشد، مطابق قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، وارث مسلمان از مورث خود، ارث می برد.

دوم، اگر شخصی غیر مسلمان فوت کرده و وارث وی متعدد بوده و برخی از این وراث، مسلمان و برخی دیگر، غیر مسلمان باشند، صرفا وراث مسلمان، بر اساس طبقات و درجات ارث، ارث خواهند برد، اگرچه وراث غیر مسلمان، نزدیک تر به متوفی باشند.

برای روشن شدن مطلب، به این مثال، توجه نمایید: شخص الف که مسیحی است، فوت می کند. او دارای همسر، دو فرزند و پدر و مادر می باشد که همگی مسیحی هستند. ضمنا این شخص، یک پسر عموی مسلمان نیز دارد. مطابق قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان که در ماده 881 مکرر قانون مدنی، بیان گردیده، توارث مسلمان و کافر، در ابن فرض بدین صورت خواهد بود که وارث مسلمان، تمام ترکه را برده و وارث مسیحی، مالی را به ارث نمی برند.

لازم به ذکر است که ارث بردن مسلمان از غیر مسلمان، مورد عقیده فقهای شیعه بوده و فقهای اهل تسنن، همانند فرض ارث کافر از مسلمان، در مورد ارث مسلمان از کافر نیز قائل به ممنوعیت بوده و لذا، مطابق نظر این گروه از فقها، مسلمان از غیر مسلمان، ارث نمی برد.

ارث غیر مسلمان از مسلمان به چه صورت است

در مبحث قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر، لازم است تا فرض دیگری نیز مورد مطالعه قرار گیرد. این فرض که بحث ارث بردن غیر مسلمان از مسلمان و میزان سهم الارث فرد غیر مسلمان بوده، در بخش اول ماده 881 مکرر قانون مدنی، بدین صورت، بیان گردیده است: « کافر از مسلم، ارث نمی برد...» 

ممنوعیت ارث بردن غیر مسلمان از مسلمان، بر خلاف فرض قبل، مورد اتفاق تمام فقهای شیعی و سنی بوده و همگی، بر آن، اتفاق نظر دارند. به این ترتیب، غیر مسلمان، اعم از اینکه از مذاهب سه گانه مورد پذیرش قانون اساسی، یعنی مسیحیت، یهودیت و آیین زرتشتی بوده یا سایر ادیان و مذاهب، مانند بهایی و یا اصلا فاقد دین باشد، به هیچ وجه، از مسلمان، ارث نمی برد.

قانون تقسیم ارث در توارث مسلمان و کافر

در بخش های قبل، توضیح توارث مسلمان و کافر، دو فرض را از یکدیگر، تفکیک کرده و احکام آن دو فرض را توضیح دادیم: اول، فرض ارث بردن مسلمان از غیر مسلمان؛ دوم، فرض ممنوعیت ارث بردن غیر مسلمان از مسلمان.

از آنجا که هر حکم صادر شده در محاکم، لزوما، باید مستند به قانون، صادر گردد، در این بخش، قصد داریم تا به تحلیل قانون تقسیم ارث در توارث مسلمان و کافر، پرداخته و ماده 881 مکرر قانون مدنی را که ماده اصلی قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، بوده و همچنین، ارتباط این ماده با قانون اساسی را مورد بررسی قرار دهیم.

همانطور که گفته شد، در بخش دوم ماده 881 مکرر، قانون گذار، چنین مقرر داشته که اگر یک شخص غیر مسلمان بمیرد، وارث مسلمان، می تواند مانع از ارث بردن تمام وراث غیر مسلمان شده، اگرچه از نظر طبقات و درجات ارث، دورتر به متوفی باشد.

با این وجود، اصل سیزدهم قانون اساسی، باید مورد توجه قرار گیرد که مطابق این اصل: « ایرانیان زرتشتی، كلیمی و مسیحی، تنها اقلیت‏های دینی شناخته می ‏شوند كه در حدود قانون، در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی، بر طبق آیین خود عمل می‏ كنند. »

مطابق این ماده، سه دین یهودیت، مسیحیت و آیین زرتشت، به موجب قانون اساسی کشور ما که قانون مرجع و مادر تمام قوانین دیگر می باشد، به رسمیت شناخته شده و احوال شخصیه پیروان این ادیان، تابع آیین خود آنها دانسته شده است. همانطور که می دانیم، یکی از مهم ترین احوال شخصیه، بحث مساله ارث می باشد.

بنابراین، مطابق این اصل از اصول قانون اساسی، تقسیم ارث، حداقل در مورد سه دین غیر اسلام، باید مطابق آیین مذهبی خود آنها انجام گیرد چه بسا که طبق این آیین مذهبی، مسلمان از مورث غیر مسلمان، ارث نبرد. عقیده ای که مورد پذیرش فقهای اهل تسنن نیز می باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان پاسخ دهند.