قرارداد حمل و نقل ، به قراردادی گفته می شود که شرایط و آثار آن در قانون تجارت و قانون مدنی بیان شده و به موجب آن ، شخصی به عنوان متصدی حمل و نقل ، کالاهایی را از طرف ارسال کننده ، به دریافت کننده ، تحویل داده و اجرت خود را دریافت می کند . مسئولیت متصدی حمل و نقل ، امانی بوده و صرفا در صورت تعدی و تفریط ، مسئولیت خواهد داشت .
برای مشاوره شرایط و آثار قرارداد حمل و نقل
برای مشاوره شرایط و آثار قرارداد حمل و نقل
گسترش روز افزون فعالیت های تجاری ، سبب شده است که حمل و نقل کالاها ، از اهمیت فراوانی برخوردار شود ؛ چرا که یکی از ارکان مهم فعالیت تجاری ، حمل و نقل یا انتقال دادن کالاها ، از محلی به محل دیگر است که می بایست به صورت صحیح و دقیق ، انجام گیرد .
در حال حاضر ، حمل و نقل کالاها ، بر اساس قراردادی است که میان طرفین ، منعقد شده و یکی از طرفین ، متعهد می گردد که کالایی را در ظرف مهلت مشخص و با شرایط خاص ، در محل دیگری ، به دریافت کننده ، تحویل دهد ؛ اما از آن جهت که این قرارداد ، شرایط و آثار حقوقی خاص خود را دارد ، برای بررسی آن ، می بایست به قانون تجارت و قانون مدنی ، توجه نمود ؛ به خصوص در بحث از مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل در چنین قراردادهایی .
به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت چیست و چه شرایط و آثاری دارد . سپس ، این قرارداد را بر اساس قانون مدنی بررسی نموده و در خاتمه نیز ، کلیاتی در خصوص عقد ترانزیت در تجارت بین الملل ، ذکر خواهیم نمود .
قانون تجارت ، به نوعی مهم ترین قانون در زمینه فعالیت های تجاری محسوب می گردد و به همین دلیل ، تجار و شرکت های تجاری ، با ملاحظه مفاد آن ، فعالیت های تجاری خود را تنظیم می نمایند . از جمله مهم ترین قراردادهایی که در ارتباط با فعالیت های تجاری بوده و در قانون تجارت مطرح گردیده ، قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت می باشد . به همین مناسبت ، پرداختن به این مطلب که قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت به چه معنا است ، ضروری به نظر می رسد .
به طور کلی ، قانون تجارت ، قرارداد حمل و نقل را تعریف نکرده است ؛ لکن شرایط و آثار این نوع قراردادها را به موجب بخش هشتم ، ضمن مواد 377 الی 394 ، مورد بحث قرار داده است . با ملاحظه مواد قانون تجارت در خصوص قرارداد حمل و نقل ، می توان گفت که قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت ، به نوعی عقد یا قرارداد گفته می شود که بر اساس آن ، یکی از طرفین ، تعهد می کند که کالاهایی را با شرایط معین ، از محلی به محل دیگر ، ارسال کند .
در قرارداد حمل و نقل مشمول قانون تجارت ، ما با سه طرف مواجه هستیم . نخست ؛ ارسال کننده کالاها . دوم ؛ دریافت کننده کالاها و سوم ؛ متصدی حمل و نقل یا شخصی که متعهد به تحویل دادن کالاها به دریافت کننده می باشد و در ازای انجام این کار ، اجرت عمل خود را دریافت خواهد نمود .
اما نکته مهمی که در خصوص قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت در قانون تجارت وجود دارد ، این است که بر اساس ماده 2 قانون تجارت ، تصدی به حمل و نقل ، از راه خشکی ، آب یا هوا ، به هر نحوی که انجام شود ، نوعی معامله تجاری محسوب شده و سبب می شود که متصدی حمل و نقل ، مشمول عنوان تاجر شود و احکام مربوط به تجار ، در خصوص وی ، قابل اعمال باشد .
بر اساس قانون تجارت ، متصدی حمل و نقل ، به شخصی گفته می شود که تاجر بوده و در برابر دریافت اجرت ، حمل و نقل اشیا را بر عهده می گیرد . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که شرایط انعقاد قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت چیست و در انعقاد این قرارداد ، چه نکاتی باید مد نظر قرار گیرد ؟
در پاسخ به این سوال ، ابتدا باید گفت که در هر عقد یا قرارداد ، در درجه اول ، شرایط اصلی صحت قراردادها ، می بایست وجود داشته باشد که بر اساس قانون مدنی ، از جمله آنها ، می توان به وجود قصد و رضایت در طرفین ، اهلیت داشتن آنها و تعیین شدن موضوع قرارداد به صورت دقیق اشاره نمود . همچنین ، هدف از انجام معامله نیز ، می بایست مشروع و قانونی باشد .
علاوه بر این ، طبق ماده 378 قانون تجارت ، قرارداد حمل و نقل ، تابع مقررات مربوط به قرارداد وکالت می باشد ، مگر در مواردی که استثنا شده باشد . بنابراین ، در تنظیم قرارداد حمل و نقل ، نوعی وکالت متصور است که از طرف ارسال کننده ، به متصدی داده شده تا کالاهای وی را در قبال دریافت مزد ، به دریافت کننده برساند .
اما شرایط انعقاد قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت طبق قانون تجارت ، به این صورت است که ارسال کننده ، می بایست آدرس صحیح دریافت کننده ، محل تسلیم مال ، تعداد بسته ها ، وزن و محتوی آنها ، مدت زمان تحویل کالا ، راهی که حمل و نقل باید از طریق آن انجام شود ، قیمت اشیای گران بها و مواردی از این قبیل را به صورت دقیق ، ضمن انعقاد قرارداد مشخص نماید ، در غیر این صورت ، خسارت ناشی از عدم تعیین آنها ، متوجه ارسال کننده است ؛ نه متوجه متصدی حمل و نقل به عنوان یک فرد تاجر .
ارسال کننده ، تا زمانی که آن کالا در اختیار متصدی حمل و نقل است ، می تواند آن را با پرداخت مخارجی که متصدی متحمل شده ، مسترد نماید ؛ مگر در برخی موادر خاص ، همچون زمانی که بارنامه توسط ارسال کننده تهیه شده و به وسیله متصدی ، به دریافت کننده داده شده باشد ، یا زمانی که متصدی ، رسیدی به ارسال کننده داده ولی وی نتواند آن را پس دهد ، یا موقعی که پس از وصول کالا ، تسلیم آن را تقاضا کرده باشد .
از دیگر شرایط انعقاد قرارداد حمل و نقل ، این است که اگر کالا ، توسط دریافت کننده دریافت نشود و یا به فرستنده دسترسی نباشد ، متصدی باید موضوع را به اطلاع ارسال کننده برساند و کالا را موقتا نزد خود به صورت امانت نگه داشته یا به ثالث بدهد که در هر دو صورت ، مخارج مربوطه و نقص کالا ، به عهده ارسال کننده است . اگر هم در مهلت مناسبی تکلیف را تعیین نکند ، متصدی می تواند آن را تحت شرایط خاصی ( همچون زمانی که کالا در معرض تضییع است ) به فروش برساند .
قراردادهای حمل و نقلی که میان متصدی و ارسال کننده منعقد می شود ، هم مشمول قانون تجارت و هم مشمول قانون مدنی است ؛ به همین دلیل برای بررسی آثار انعقاد این قراردادها ، می بایست به این قوانین توجه کرد ؛ به خصوص در بحث از مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل کالاها . لذا در این قسمت ، مهم ترین آثار قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت را توضیح خواهیم داد .
همانطور که اشاره شد ، طبق قانون مدنی ، قرارداد حمل و نقل ، نوعی اجاره اشخاص بوده و متصدی حمل و نقل ، امین تلقی شده است ؛ لذا آثار قرارداد حمل و نقل ، به این صورت است که اگر تعدی و تفریطی در مواظبت و نگهداری از کالاها مرتکب شود ، ضامن خواهد بود . اما بر اساس قانون تجارت ، قرارداد حمل و نقل ، تابع مقررات مربوط به قرارداد وکالت است و آثار ناشی از آن را دارد ؛ مگر در موارد استثنا شده .
بر اساس ماده 386 قانون تجارت ، اگر مال ، تلف یا گم شود ، متصدی حمل و نقل ، مسئول پرداخت قیمت آن می باشد ؛ مگر اینکه بتواند اثبات کند که تلف شدن یا گم شدن آن ، مربوط به جنس خود کالا بوده و یا اینکه ارسال کننده و یا دریافت کننده ، تقصیری مرتکب شده اند و یا تعلیماتی که به متصدی داده اند ، اشتباه بوده است .
همچنین ، در صورتی که حوادث غیر مترقبه ای همچون سیل و یا زلزله رخ داده باشد که هیچ متصدی مراقبی نیز نمی توانست از آن جلوگیری کند ، متصدی ، مسئولیتی نخواهد داشت . البته ، طرفین می توانند برای پرداخت خسارات در حالات مذکور ، خسارتی کمتر یا بیشتر از خود کالاها را تعیین نمایند . علاوه بر اینها ، متصدی حمل و نقل ، در ازای تاخیر در تحویل ، نقص و یا خسارات بحری یا آواری کالاها نیز ، همچون حالت تلف یا گم شدن کالاها ، مسئولیت خواهد داشت .
لازم به ذکر است که یکی از آثار قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت در قانون تجارت ، این است که اگر متصدی حمل و نقل ، دیگری را مامور به انجام حمل و نقل کرده باشد ، علاوه بر خود وی ، شخص مامور نیز ، در برابر ارسال کننده و دریافت کننده ، مسئولیت تضامنی دارد . اما در صورتی که خسارت دیده ، به متصدی حمل و نقل مراجعه کرد تا خسارت خود را بگیرد ، متصدی می تواند به ماموری که مباشرت داشته ، مراجعه و خسارت را از وی مطالبه نماید .
همچنین ، باید به این نکته نیز اشاره کرد که مدت زمان مرور زمان برای طرح دعوای مطالبه خسارت از متصدی حمل و نقل ، یک سال می باشد که این یک سال ، از زمان تلف شدن ، گم شدن یا تاخیر در تسلیم ، آغاز می شود . گفتنی است که حمل و نقل از طریق اداره پست ، مشمول مقررات مربوط به حمل و نقل کالا نبوده و آثار مذکور را نخواهد داشت .
همانطور که اشاره شد ، قرارداد حمل و نقل ، نوعی قرارداد است که در سطح ملی و در سطح بین المللی پس از دریافت مجوز صادرات و واردات ، میان افراد به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته و در ارتباط با آن ، هم قانون تجارت مطالبی را بیان داشته و هم قانون مدنی موادی را به آن اختصاص داده است ؛ هر چند که عمده شرایط و آثار چنین قراردادهایی ، ضمن قانون تجارت بیان شده ، با این حال ، بررسی قانون مدنی در خصوص آن نیز ، حایز اهمیت است .
در ارتباط با قرارداد حمل و نقل در قانون مدنی ، باید گفت که در این خصوص ، دو ماده 516 و 517 مورد پیش بینی قرار گرفته است که بر اساس آن ، حدود مسئولیت متصدیان به حمل و نقل کالاها و خدمات ، معین شده است . بر اساس ماده 516 قانون مدنی ، در قراردادهای حمل و نقل ، متصدی حمل و نقل ، وصف امانت خواهد داشت .
به این معنا که وی ، برای حفاظت و نگهداری از کالاهایی که برای حمل و نقل به وی سپرده شده است ، امین محسوب می شود و در صورت تعدی یا تفریط در نگهداری از کالاها ، مسئول تلف یا از بین رفتن آنها می باشد . این مسئولیت ، از زمانی بر متصدی حمل و نقل بار می شود که اشیا و کالاها ، به وی تحویل داده شده است .
همچنین ، بر اساس ماده 517 قانون مدنی ، در خصوص قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت که به نوعی اجاره اشخاص محسوب می شود ، به ماده 509 همین قانون در ارتباط با اجاره حیوان ارجاع داده شده است که بر اساس این ماده ، در هر دوی این قراردادها ، می توان شرط کرد که اگر متصدی ، در موعد مقرر ، کالاها را به دریافت کننده تحویل ندهد ، مقدار مشخصی از اجرت وی ، کم شود .
علاوه بر حمل و نقل کالا در داخل مرزهای کشور ، انعقاد قراردادهای بین المللی برای این امر نیز ، امروزه ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد ؛ چرا که یکی از مهم ترین قراردادها در حوزه تجارت بین الملل ، قراردادهای مربوط به حمل و نقل کالاها است . لذا در این قسمت ، قصد داریم قرارداد حمل و نقل یا عقد ترانزیت در حوزه بین المللی را نیز ، مورد بررسی قرار دهیم .
در این خصوص باید گفت که علاوه بر انعقاد قرارداد بیع یا خرید و فروش ، افراد ممکن است با توافق یکدیگر ، قراردادی را منعقد نمایند که بر اساس آن ، یکی از طرفین ، کالاهای مورد نظر را تحت شرایط بخصوصی که ضمن قرارداد در خصوص آن توافق می شود ، در محل دیگری ، به طرف دیگر تحویل نماید که در این حالت ، علاوه بر اینکه شرایط اساسی صحت معاملات باید مد نظر قرار گیرد ، قوانین ناظر بر حوزه تجارت بین الملل و نیز ، توافقات میان طرفین ، مد نظر قرار خواهد گرفت .
به عنوان مثال ، علاوه بر درج مشخصات طرفین ، موضوع قرارداد ( کالاهایی که قرار بر حمل و نقل آنه ااست ) ، وسیله و مسیر مورد استفاده بر ای حمل و نقل کالاها ( هوایی ، ریلی ، دریایی ، زمینی و غیره ) ، زمان بندی حمل و نقل کالاها ، پرداخت بها یا اجرت حمل و نقل ، به علاوه شرایطی همچون بیمه کالاها ، ضمانت اجرای عدم تحویل یا نقص در کالاها ، به همراه ضمانت اجرا و بروز فورس ماژور یا قوه قاهره و نیز ، نحوه حل و فصل اختلافات ، به صورت دقیق می بایست مشخص شود .
لازم به ذکر است که در حوزه حمل و نقل کالاها در مبادلات تجاری بین المللی ، بسته به روش حمل و نقل که از راه خشکی ، دریا ، هوا و غیره صورت گیرد ، احکام خاصی جاری خواهد بود ؛ من جمله کنوانسیون شیکاگو ، کنوانسیون ورشو ، کنوانسیون بروکسل ، کنوانسیون هامبورگ و غیره ، تصویب شده اند که کشورهای مبدا و مقصد ، در تنظیم قراردادهای حمل و نقل بین المللی ، می بایست با توجه به مفاد کنوانسیون های فوق ، عمل نمایند .
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط و آثار قرارداد حمل و نقل در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط و آثار قرارداد حمل و نقل پاسخ دهند .
برای مشاوره شرایط و آثار قرارداد حمل و نقل
برای مشاوره شرایط و آثار قرارداد حمل و نقل
عناوین اصلی این مقاله
مقالات مرتبط
ارتباط با ما
درصورتی که برای مشاوره در تمامی زمینه های ذکر شده در سایت، به دانش چندین ساله ما در این زمینه نیاز داشتید می توانید با شماره تلفن 9099075303 ( تماس با تلفن ثابت از سراسر کشور و به ازای هر دقیقه 180000 ریال ) در ارتباط باشید.
سایت مشاوره دینا یک مرکز خصوصی و غیرانتفاعی است و به هیچ ارگان دولتی و خصوصی دیگر اعم از قوه قضاییه ، کانون وکلا ، کانون کارشناسان رسمی دادگستری و .... هیچگونه وابستگی ندارد.
جهت ارئه انتقادات، پیشنهادات و شکایات با شماره تلفن 54787900-021 تماس حاصل فرمایید.
تمامی حقوق این سایت متعلق به دینا می باشد ©