کفالت چیست

کفالت، بسته به موردی که در رابطه با آن استعمال شده، دارای معنی و انواع متفاوتی، در قانون مدنی و سایر قوانین می باشد. به عنوان مثال، کفالت در قانون آیین دادرسی کیفری، به معنی تعهد به حاضر کردن متهم بوده و در قانون خدمت وظیفه، سرپرستی اعضای خانواده است که به معافیت کفیل از خدمت، منتهی می گردد. 

اصطلاحاتی که در حقوق مطرح می شوند، گاه دارای معنی واحدی بوده و در نتیجه، توضیح شرایط و آثار آن ها، به سادگی، امکان پذیر می باشد. حضانت، اسناد تجاری، جرم قتل و تعزیرات حکومتی، از جمله این اصطلاحات می باشند. 
اما گاهی، جامعه با نهادهای حقوقی بخصوصی، مواجه می گردد که بسته به موردی که در رابطه با آن، مطرح می شوند و همچنین، قوانین مربوطه، دارای معانی متفاوتی هستند که همین امر، تبیین شرایط و آثار آن ها را دشوار می سازد. از جمله این نهادها، نهاد کفالت بوده که با توجه به تنوع قابل توجه آن، در قوانین آیین دادرسی کیفری، مدنی، اساسی، تامین اجتماعی و سایر قوانین، توضیح مصادیق مختلف آن و احکام و مقررات مرتبط با این مصادیق، ضروری می باشد. 
لذا، در این مقاله، ابتدا به این سوالات پاسخ داده که کفالت و قرار کفالت چیست و پس از بیان انواع آن در قانون مدنی، به این پرسش ها نیز جواب خواهیم داد که معافیت کفالت یعنی چه و تفاوت این مفهوم حقوقی با حضانت چه می باشد.

کفالت چیست

یکی از نهادهای حقوقی که در حقوق کشور ما، مورد پیش بینی قانون گذار، در قوانین مختلف، قرار گرفته و احکام و قواعد آن، تبیین شده است، نهاد کفالت می باشد. اما، از آنجا که کفالت، دارای یک معنی واحد نبوده و بسته به قانون و مورد اعمال آن، معنی و قواعد متفاوتی را دارد، این سوالات، قابل طرح می باشد که اصولا کفالت چیست و اینکه کفالت در قانون مدنی یعنی چه و انواع آن، شامل چه مواردی است؟
برای پاسخ گویی به سوالات فوق، باید به سراغ قوانین مختلفی، شامل قانون مدنی، قانون آیین دادرسی کیفری، قانون اساسی و قانون نظام وظیفه، رفته و با شناسایی انواع کفالت، به این سوالات که کفالت چیست و در قانون مدنی، به چه معنا می باشد، پاسخ دهیم. لذا، در ادامه، انواع کفالت را با توجه به قوانین مزبور، بررسی خواهیم کرد.

برای پاسخ به این سوال که کفالت در قانون مدنی یعنی چه، باید به ماده 734 این قانون، مراجعه نمود که چنین مقرر داشته است: « کفالت، عقدی است که به موجب آن، احد طرفین در مقابل طرف دیگر، احضار شخص ثالثی را تعهد می کند. ‌متعهد را کفیل، شخص ثالث را مکفول و طرف دیگر را مکفول‌ له می گویند. »

بنابراین، با توجه به این ماده، کفالت در قانون مدنی، یکی از انواع قراردادها و عقود معین بوده که در این قرارداد، یک نفر(کفیل)، در مقابل فرد دیگر(مکفول له)، چنین تعهد می کند که شخص دیگری(مکفول) را در زمان و مکان مشخص، حاضر کند و در صورتی که از این تعهد خود تخلف نماید، باید تعهد مکفول را در مقابل مکفول له انجام دهد.

یکی از مفاهیمی که در قانون آیین دادرسی کیفری و در ماده 217 این قانون، مورد تصریح قانون گذار قرار گرفته و احکام آن، در مواد بعدی، تبیین شده است، مفهوم قرار تامین کیفری و به طور اخص، قرار کفالت می باشد.

مطابق این قرار، شخص ثالثی، باید با حضور در مرجع قضایی، تعهد کند که متهم را در مواردی که احضار می گردد، حاضر کرده، در غیر این صورت، باید مبلغ وجه الکفاله که در قرار، تعیین شده است را به حساب دادگستری، واریز کند. در بخش دوم، به طور مفصل تر، در مورد این قرار صحبت خواهیم کرد.

قانون اساسی در برخی از اصول خود، به این سوال که کفالت یعنی چه، پاسخ داده و نهادی، تحت عنوان کفالت اداری را پیش بینی کرده است. به عنوان مثال، به موجب اصل یکصد و یازدهم قانون اساسی: « ... در صورت فوت یا كناره ‏‌گیری یا عزل رهبر، خبرگان موظفند در اسرع وقت، نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید، اقدام نمایند. تا هنگام معرفی رهبر، شورایی مركب از رئیس جمهور، رئیس قوه قضائیه و یكی از فقهای شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام، همه وظایف رهبری را به طور موقت، به عهده می‏‌ گیرد... »

بنابراین، کفالت در قانون اساسی و به طور کلی حقوق اداری، به معنی بر عهده گرفتن موقت وظایف قانونی یک مقام اداری است که به دلایلی مانند سلب صلاحیت یا فوت، قادر به انجام وظایف نبوده، تا زمان تعیین جانشین برای این مقام اداری.

در پاسخ به این سوال که کفالت در قانون بیمه تامین اجتماعی چیست، باید به ماده 58 قانون تامین اجتماعی و بند 4 این ماده، توجه نمود که به موجب آن:« افراد خانواده بیمه شده که از کمکهای مقرر در ماده 54 این قانون استفاده می کنند، عبارتند از: ... 4- پدر و مادر تحت تکفل بیمه شده، مشروط بر اینکه، سن پدر از شصت سال و سن مادر از پنجاه و پنج سال، متجاوز باشد و یا اینکه به تشخیص‌ کمیسیونهای پزشکی موضوع ماده 91، از کار افتاده باشند و در هر حال، از سازمان، مستمری دریافت ننمایند.»

در نتیجه، کفالت در قانون تامین اجتماعی، به معنی آن است که بیمه شده اصلی، فرزندی بوده که سرپرستی والدین خود یا برخی از دیگر از اعضای خانواده را بر عهده داشته و به موجب این سرپرستی، افراد تحت کفالت بیمه شده اصلی نیز تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار می گیرند.

کفالت در قانون خدمت وظیفه، موضوع مواد 44 تا 46 این قانون بوده که در واقع، یکی از موارد معافیت از خدمت نظام وظیفه می باشد. به موجب این مواد قانونی، در مواردی مانند اینکه مشمول خدمت، تنها نگهدارنده پدر یا جد یا برادر و یا مادر یا جده یا خواهر خود بوده، مشروط بر اینکه این افراد، توانایی اداره امور خود را نداشته باشند؛ یا اینکه تنها مسئول نگه داری از خواهر یا برادر صغیر خود بوده و یا تنها سرپرست خواهر مجرد خود است، به دلیل کفالت، مشمول، معاف از خدمت خواهد بود.

قرار کفالت چیست

یکی از انواع کفالت، کفالت در قانون آیین دادرسی کیفری بوده که با صدور قرار کفالت، مطرح می گردد. به همین دلیل، در ادامه، با توجه به مواد قانون آیین دادرسی کیفری، به این سوال پاسخ خواهیم داد که قرار کفالت یعنی چه؟

در پاسخ به این سوال که قرار کفالت چیست، باید به طور مقدمه، اشاره شود که در قانون آیین دادرسی کیفری، با مفهومی تحت عنوان قرار تامین کیفری مواجه هستیم که منظور از آن، قراری است که توسط دادسرا و گاهی، دادگاه کیفری، صادر شده و هدف از آن، جلوگیری از فرار متهم و در دسترس بودن وی می باشد.

قرارهای تامین کیفری، در ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، معرفی شده و در مواد بعد، احکام و مقررات این قرارها، توضیح داده شده است. یکی از انواع این قرارها، قرار کفالت بوده که قانون گذار، در بند ح ماده 217، با عبارت « اخذ کفیل با تعیین وجه الکفاله »، به آن، اشاره کرده است.

با صدور قرار کفالت، شخص ثالثی، در مرجع قضایی، حاضر شده و چنین تعهد می کند که متهم را هرگاه قانونا احضار شود، حاضر کرده و در صورت تخلف از این تعهد، مبلغ وجه الکفاله که در قرار، تعیین شده است را به حساب دادگستری، واریز کند.

انواع کفالت در قانون مدنی

کفالت در قانون مدنی، همانطور که پیش از این گفتیم، یک عقد و قرارداد است که به موجب آن، شخصی تحت عنوان کفیل، در مقابل شخص دیگری که مکفول له نامیده می شود، چنین تعهد می کند که شخص ثالثی که مکفول بوده، را در زمان و مکان مشخص، حاضر کند و در صورت تخلف از این تعهد، تعهد مکفول را در مقابل مکفول له انجام دهد. اما، انواع کفالت در قانون مدنی چیست؟ در ادامه، به این سوال پاسخ خواهیم داد.

انواع کفالت در قانون مدنی، در ماده 737 این قانون، مشخص شده است. مطابق این ماده: « کفالت، ممکن است مطلق باشد یا موقت و در صورت موقت بودن، باید مدت آن معلوم باشد.» بنابراین، کفالت در قانون مدنی، از حیث زمان تعهد کفیل، به دو نوع تقسیم می گردد: مطلق و موقت.

در کفالت مطلق، هر زمان که مکفول له بخواهد، می تواند از کفیل درخواست کند که مکفول را حاضر نماید؛ در حالی که در کفالت موقت، تا زمانی که موعد تعهد فرا نرسیده، مکفول له حق ندارد احضار کردن مکفول را از کفیل، درخواست کند.

معافیت کفالت یعنی چه

یکی از مواردی که در رابطه با آن، بحث کفالت، مطرح می گردد، مساله معافیت بوده و به همین مناسبت، این سوال قابل طرح است که معافیت کفالت یعنی چه؟ لذا، در ادامه به این سوال پاسخ داده و شرایط معافیت کفالت را نیز توضیح خواهیم داد. 

برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم که معافیت کفالت یعنی چه، باید به قانون خدمت وظیفه مراجعه کنیم. به موجب این قانون، که مشخص کننده برخی از مزایای خدمت سربازی، نظیر خرید بیمه خدمت سربازی بوده، تمام مردانی که به سن 18 سالگی می رسند، موظف به گذراندن دوره خدمت وظیفه یا همان سربازی می باشند. با این وجود، قانون گذار، در برخی موارد، نظیر داشتن مشکلات جسمانی، افراد مشمول را از انجام این تکلیف قانونی، معاف دانسته است.

یکی از موارد معافیت خدمت سربازی، معافیت کفالت بوده که بدین معنا است که فرد مشمول خدمت وظیفه، به دلیل اینکه کفالت یا نگه داری فرد یا افرادی از خانواده خود را بر عهده داشته، قادر به حضور در دوره خدمت سربازی نبوده و قانون گذار نیز با در نظر گرفتن این وضعیت ویژه، چنین فردی را معاف از خدمت می داند.

برای تعیین موارد معافیت کفالت، باید به بخش سوم قانون خدمت وظیفه، تحت عنوان معافیت کفالت و مواد 44 تا 46 این قانون و همچنین ماده 2 آیین نامه اجرایی آن، مراجعه نمود. به موجب این مواد، در مواردی، فرد مشمول، به دلیل نگه داری از یک یا چند نفر از اعضای خانواده خود، از خدمت معاف شده و مشمول معافیت کفالت می گردد که برخی از مهم ترین این موارد، عبارتند از:

فرد مشمول، تنها نگه دارنده پدر ناتوان یا مادر بدون شوهر خود بوده؛ یا تنها برادر تنی سرپرست خواهر خود است که این خواهر، فاقد پدر، شوهر و فرزند پسر غیر محجور است؛ یا اینکه تنها برادر سرپرست برادر بالغ خود است که این برادر، فاقد پدر، همسر و فرزند پسر غیر محجور بوده و نیازمند مراقبت می باشد.

فرق حضانت با کفالت چیست

در بخش های قبل، به این سوالات پاسخ دادیم که کفالت یعنی چه و انواع آن در قانون مدنی چیست. سپس، به توضیح برخی از مهم ترین مصادیق این نهاد حقوقی، نظیر قرار کفالت و معافیت کفالت برای خدمت سربازی و شرایط آن، پرداختیم.

اما، یکی دیگر از نهادهای مراقبتی که در قانون مدنی، به آن، تصریح شده و احکام م مقررات آن، تبیین گردیده، حضانت است که مفهومی متفاوت از کفالت می باشد. به همین دلیل، در ادامه، به این سوال پاسخ خواهیم داد که فرق حضانت با کفالت چیست؟

حضانت فرزندان، نهادی است که صرفا، در رابطه با پدر و مادر، پیش بینی گردیده و به تصریح قانون مدنی، حق و تکلیف ابوین طفل می باشد. به موجب این تکلیف، پدر و مادر، موظف هستند تا از کودک خود و سلامت جسمانی وی، مراقبت کرده و در عین حال، با پرورش صحیح طفل، زمینه سلامت روانی او را نیز فراهم کنند.

حال آنکه کفالت، در مواردی که به معنی سرپرستی بوده، ناظر بر سرپرستی و مراقبت فردی غیر از پدر و مادر، از یک یا چند نفر از اعضای خانواده خود بوده که با استناد به این سرپرستی، می توان از برخی از مزایای قانونی، نظیر معافیت از خدمت سربازی، بهره مند گردید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد کفالت، انواع و مقررات آن در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون کفالت، انواع و مقررات آن پاسخ دهند.