قیم موقت

قیم موقت، به قیمی گفته می شود که به صورت موقت و در شرایط خاصی، برای محجور تعیین گردیده که این شرایط، شامل ارتکاب جرم علیه اموال یا شخص محجور توسط قیم، تعیین قیم برای ایرانیان محجور خارج از کشور و عزل قیم می باشد. تعیین قیم موقت نیز با دادگاه خانواده خواهد بود. 

از آنجا که افراد محجور، به دلیل ناتوانی عقلی، قادر به اداره امور مالی و بعضا، غیر مالی خود نبوده، قانون گذار، نهادهایی را جهت اداره امور محجورین، پیش بینی نموده که ولایت قهری و قیمومیت، از مهم ترین این نهادهای حمایتی می باشند. 
به طور معمول، قیم محجور، به صورت دائم منصوب می گردد؛ اما، گاهی به دلیل وضعیت اضطراری پیش آمده، لازم است تا به صورت فوری، یک قیم موقت، برای اداره امور محجور، تعیین شود که برای تعیین چنین شخصی، لازم است تا شرایط قانونی مربوطه، وجود داشته و مطابق مقررات مربوط به نحوه تعیین قیم موقت، اقدام شود. 
با توجه به اهمیت این مساله، در مقاله حاضر، ابتدا به این سوال پاسخ داده که قیم موقت کیست؛ سپس، شرایط، نحوه تعیین و آثار نصب چنین شخصی را توضیح داده و پس از بررسی تفاوت این نوع از قیم با قیم اتفاقی، در پایان، یک نمونه دادخواست قیم موقت را نیز ارائه خواهیم کرد. 

قیم موقت کیست

یکی از اصطلاحاتی که در قانون مدنی و در رابطه با محجورین، مطرح و قواعد حاکم بر آن، تعیین گردیده، قیم موقت می باشد. به همین دلیل، ممکن است این سوالات مطرح گردد که قیم موقت کیست؟ و شرایط و نحوه تعیین وی، به چه صورت می باشد؟ برای پاسخ گویی به این سوالات، ابتدا لازم است تا تعریف واضحی از قیم داشته و سپس، به سوالات فوق نیز پاسخ دهیم.

قانون گذار در قانون مدنی، نهادهای متعددی را برای حمایت از اشخاص محجور(صغیر، سفیه و مجنون) پیش بینی نموده که یکی از نهادها، قیمومیت می باشد. قیم، به شخصی گفته می شود که در شرایط خاصی که محجور، ولی خاص(پد، جد پدری یا وصی آنها) نداشته یا قانونا، ولی خاص، حق مداخله در امور محجور را ندارد، از طرف دادگاه، تعیین شده تا امور مربوط به محجور را سامان داده و آن ها را اداره کند.

به موجب ماده 1235 قانون مدنی: « مواظبت شخص مولی علیه و نمایندگی قانونی او، در کلیه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او، با قیم است.» بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، قیم، حق دخالت در امور غیر مالی(مانند ازدواج) و مالی(مانند خرید و فروش اموال محجور) را داشته و در حدود اختیارات قانونی اعطا شده به وی، به اداره این امور می پردازد.

اما، قیم موقت کیست و در چه شرایطی تعیین می شود؟ در پاسخ این سوال، باید گفت، گاهی، شرایطی ایجاد می شود که در آن شرایط، امکان تعیین قیم دائم، وجود نداشته، اما، برای اینکه امور محجور، بدون مسئول نماند، قانون گذار، نهاد قیم موقت را پیش بینی نموده است.

در این شرایط، شخصی، به صورت موقت، به عنوان قیم محجور، تعیین شده و پس از برطرف شدن مانع یا فراهم شدن شرایط لازم، قیم دائمی محجور(که ممکن است خود قیم موقت باشد)، منصوب می گردد. پس از تعیین قیم دائم، ماموریت قیم موقت، به اتمام رسیده و وی دیگر، به عنوان قیم موقت، حق مداخله در امور محجور را نخواهد داشت. در بخش بعد، به تفصیل، در مورد شرایط تعیین قیم موقت، صحبت خواهیم کرد.

شرایط تعیین قیم موقت

علاوه بر این سوال که قیم موقت کیست، سوال مهم دیگری که در رابطه با این نهاد، مطرح می گردد، مساله شرایط تعیین چنین شخصی، برای اداره امور محجور می باشد. لذا، در این بخش، به این پرسش جواب خواهیم داد که شرایط تعیین قیم موقت چیست؟
برای تعیین شرایط تعیین قیم موقت، باید به سراغ قانون مدنی و قانون امور حسبی رفت. مطابق مقررات مربوط به نحوه تعیین قیم موقت، مذکور در مواد 1228 و 1250 قانون مدنی و ماده 99 قانون امور حسبی، در سه مورد، برای محجور، قیمی به شکل غیر دائمی، تعیین شده که این سه مورد، عبارتند از:

به موجب ماده 1228 قانون مدنی: « در خارج ایران، کنسول ایران یا جانشین وی، می تواند نسبت به ایرانیانی که باید مطابق ماده 1218 برای آنها قیم نصب شود و در حوزه ماموریت او ساکن یا مقیم اند، موقتا نصب قیم کند و باید تا ده روز پس از نصب قیم، مدارک عمل خود را به وسیله وزارت امور خارجه، به وزارت دادگستری بفرستد. نصب قیم مزبور، وقتی قطعی می گردد که دادگاه مدنی خاص تهران، تصمیم کنسول یا جانشین او را تنفیذ نماید.»

بنابراین، در شرایطی که محجور ایرانی، ساکن خارج از کشور باشد، کنسول ایران، برای وی، نصب قیم موقت کرده و این قیم تا زمان تنفیذ تصمیم کنسول، توسط محاکم ایران، امور مالی و غیر مالی محجور را اداره خواهد کرد.

ماده 1250 قانون مدنی، در مورد یکی دیگر از شرایط تعیین قیم موقت، مقرر داشته: « هرگاه، قیم، در امور مربوط به اموال مولی علیه یا نسبت به شخص مولی علیه، مرتکب جرمی شود و مورد تعقیب مدعی العموم واقع شود، دادگاه به تقاضای دادستان، موقتا قیم دیگری را برای اداره اموال مولی علیه، معین خواهد کرد »

با توجه به این ماده، در صورتی که قیم، در رابطه با اموال محجور، مرتکب جرمی مانند خیانت در امانت شده یا اینکه جرمی را در ارتباط با خود محجور، نظیر سوء استفاده جنسی، انجام دهد، دادستان، علیه وی، اعلام جرم کرده و تا زمانی که تکلیف این پرونده کیفری، مشخص گردد، قیم موقتی، جهت اداره امور محجور، تعیین خواهد شد.

مطابق ماده 99 قانون امور حسبی: « قیم، از تصمیم دادگاه، راجع به عزل خود و دادستان، از رد درخواست عزل قیم، می تواند تجدیدنظرخواهی نماید و مادامی که تکلیف قطعی معین نشده، امور صغیر به وسیله دادستان یا قیمی که موقتا برای محجور معین می شود، انجام خواهد شد»

بنابراین، یکی دیگر از شرایط تعیین قیم موقت، عزل قیم می باشد. در این شرایط، تا زمانی که حکم قطعی دادگاه تجدیدنظر در رابطه با عزل قیم، صادر نشده است، امور مالی و غیر مالی محجور، به وسیله قیم موقت، اداره می گردد.

در پایان این بخش، لازم به ذکر است که پیش از وجود شرایط اختصاصی فوق، لازم است تا شرایط عمومی نصب قیم، برای محجور، وجود داشته که این شرایط، در ماده 1218 قانون مدنی، مشخص شده اند. به موجب این ماده، در سه مورد، برای محجور، قیم تعیین می گردد:

1- صغیر، ولی خاص(پدر، جد پدری یا وصی آنها) نداشته؛ 2- مجنون و سفیه، جنون یا عدم رشدشان، متصل به صغر بوده (یعنی، در زمانی که صغیر بوده اند، سفیه یا مجنون هم بوده اند و در همان حال، وارد سن بلوغ شده اند) و ولی خاص نیز ندارند؛ 3- مجنون یا سفیهی که جنون یا عدم رشدشان، متصل به صغر نیست.(یعنی، زمانی که صغیر بوده اند، مجنون یا سفیه نبوده و در هنگام بلوغ نیز مجنون یا سفیه نبوده اند، اما پس از بالغ شدن، مجنون یا سفیه شده اند).

مراحل و نحوه تعیین قیم موقت

در صورتی که شرایط تعیین قیم موقت وجود داشته باشد، برای محجور، قیمی به صورت غیر دائمی، تعیین شده و تا زمان تعیین قیم دائم، این فرد، به اداره امور مالی و غیر مالی محجور می پردازد. البته، تعیین این قیم، باید مطابق مقررات نحوه تعیین قیم موقت، انجام گرفته که در ادامه، به توضیح مراحل آن می پردازیم.

برای تعیین قیم موقت، در مورد عزل قیم یا تعقیب کیفری وی توسط دادستان، به درخواست دادستان، دادگاه خانواده، اقدام به تعیین قیم موقت و صدور قیم نامه کرده و این قیم، تا زمان تعیین قیم دائم، امور مالی و غیر مالی محجور را اداره خواهد کرد.

مراحل و نحوه تعیین قیم موقت برای ایرانیان محجور خارج از کشور، بدین صورت بوده که کنسول ایران یا جانشین وی، برای ایرانیان محجوری که در حوزه ماموریت او، ساکن بوده، تعیین قیم نموده و حداکثر، ظرف 10 روز، مدارک مربوطه را از طریق وزارت امور خارجه، برای وزارت دادگستری در ایران، ارسال می کند. دادگاه خانواده، به این تصمیم رسیدگی کرده و در صورتی که آن را مطابق شرایط قانونی، تشخیص دهد، حکم بر تنفیذ تصمیم کنسول، صادر خواهد کرد.

آثار تعیین قیم موقت

علاوه بر شرایط و مراحل نحوه تعیین قیم موقت، مساله دیگری که در رابطه با این نهاد حمایتی، باید مورد بررسی قرار گیرد، بحث آثار تعیین چنین شخصی می باشد. به همین دلیل، در این قسمت، قصد داریم تا با مراجعه به قانون مدنی، آثار تعیین قیم موقت را بررسی کرده و تاثیر چنین انتصابی را بر امور محجور، توضیح دهیم.

از آنجه که قانون گذار، در توضیح وظایف قیم موقت، استثنایی قائل نشده و وظایف وی را مانند قیم دائم می داند. بنابراین، اولین و مهم ترین اثر از آثار تعیین قیم موقت، آن است که وی باید قبل از هرگونه مداخله در امور محجور، صورت جامع اموال وی را برای دادستان، ارسال نماید.

به علاوه، قیم باید همانند یک امین، امور مالی محجور را اداره نموده و در این رابطه، محدودیت های قانون مدنی را مدنظر داشته باشد. به عنوان مثال، قیم موقت نمی تواند به سمت محجور، با خود معامله کرده و اموال خود را به محجور منتقل نموده یا اموال محجور را به خودش منتقل کند. همچنین، فروش یا رهن اموال غیر منقول محجور، باید با تایید دادستان، انجام گیرد.

برقراری اختیار انجام امور غیر مالی محجور، برای قیم، مانند ازدواج و طلاق وی نیز از دیگر آثار تعیین قیم موقت می باشد که لازم است در رابطه با این امور نیز مقررات قانون مدنی، مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال، قیم صرفا در صورت پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه، می تواند همسر مجنون را طلاق دهد.

تفاوت قیم موقت و قیم اتفاقی

یکی دیگر از اصطلاحاتی که در رابطه با قیمومیت مطرح می گردد، اصطلاح قیم اتفاقی بوده و لازم است تا تفاوت آن، با قیم موقت، مورد بررسی قرار گیرد. لذا، در این بخش، به این پرسش جواب می دهیم که تفاوت قیم موقت و قیم اتفاقی چیست؟ 

برای پاسخ به این سوال که تفاوت قیم اتفاقی و قیم موقت چیست، لازم است تا به قانون ماده واحده راجع به تعیین قیم اتفاقی، مصوب 1316 مراجعه کنیم. مطابق این قانون، در دو مورد، دادگاه، اقدام به تعیین قیم اتفاقی، برای محجور می کند:

زمانی که جرمی، علیه صغیر، انجام گرفته و صغیر، دارای ولی خاص یا قیم نبوده و تعیین قیم دائم نیز موجب فوت وقت می گردد، دادگاه، اقدام به تعیین قیم اتفاقی برای صغیر می نماید. لازم به ذکر است که این حکم، اختصاص به مواردی داشته که جرم انجام گرفته، جزء جرایم قابل گذشت بوده و رسیدگی آن، منوط به شکایت متضرر از جرم(محجور) می باشد.

در مواردی که در جرایم قابل گذشت، متضرر از جرم، فرد صغیری بوده که دارای ولی خاص یا قیم دائم است، اما، انجام دهنده جرم، خود ولی یا قیم می باشد. در این مورد نیز مطابق مقررات نحوه تعیین قیم، دادگاه، فرد واجد شرایطی را به عنوان قیم اتفاقی، منصوب می کند.

همانطور که ملاحظه می شود، در فرضی که قیم محجور، مرتکب جرم، نسبت به محجور شده، قیم اتفاقی، همان مفهوم قیم موقت را داشته و تفاوتی با قیم موقت ندارد. با این وجود، باید به این نکته توجه نمود که مفهوم قیم موقت و موارد تعیین آن، بسیار وسیع تر از قیم اتفاقی بوده که ما این موارد را در بخش شرایط تعیین قیم موقت، توضیح دادیم.

نمونه دادخواست قیم موقت

در بخش های قبل، به این سوال پاسخ دادیم که قیم موقت کیست و شرایط و نحوه تعیین وی، به چه صورت می باشد. در این بخش، قصد داریم تا یک نمونه دادخواست تعیین قیم موقت را ارائه کرده تا در موارد لزوم، مورد استفاده خوانندگان محترم، قرار گیرد. 

برای دانلود نمونه دادخواست قیم موقت، بر روی دکمه دانلود فایل، در باکس زیر، کلیک نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط و نحوه تعیین قیم موقت در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط و نحوه تعیین قیم موقت پاسخ دهند.