آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد

با توجه به اینکه هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری، نظریه کارشناس رسمی دادگستری، صرفا اعتبار اماره قضایی را داشته و از ادله اثبات دعوا، به معنی اخص کلمه، به حساب نمی آید، تبعیت قاضی از نظر کارشناس، الزامی نبوده و بنابراین، قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد. 

در دعاوی که دارای جنبه تخصصی بوده، مانند دعوای کیفری جعل سند یا دعوای نفقه، قاضی پرونده، موضوع را جهت اظهارنظر تخصصی، به کارشناس رسمی دادگستری، ارجاع داده و پس از اخذ نظریه وی و با در نظر گرفتن این نظریه و سایر ادله، اقدام به صدور رای می نماید. 
مساله مهمی که در رابطه با نظریه کارشناسی، لازم است تا مورد مطالعه قرار گیرد، بحث اعتبار این نظر و الزامی بودن یا نبودن تبعیت قاضی از نظر کارشناس می باشد. دلیل اهمیت این مساله، آن است که گاهی نظریه کارشناسی، با اوضاع احوال مسلم حاکم بر موضوع دعوا یا دیگر دلایل پرونده، تطابق نداشته و بنابراین، تبعیت قاضی از آن، خلاف عدالت می باشد. 
لذا، در این مقاله، پس از بررسی اعتبار نظریه کارشناس برای قاضی، به اقدمات قاضی پس از ارائه این نظر، پرداخته و به این سوال پاسخ خواهیم داد که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد یا خیر و در پایان نیز یک نمونه رای رد نظریه کارشناسی را ارائه خواهیم کرد. 

اعتبار نظریه کارشناس برای قاضی

یکی از دلایلی که در پرونده های با جنبه تخصصی، قضات در هنگام صدور رای، به آن، استناد می کنند، نظریه کارشناس رسمی دادگستری می باشد. اما، از آنجا که این نظریه، همواره به ضرر یکی از طرفین دعوا بوده و حتی گاه، ممکن است با اوضاع و احوال حاکم بر دعوا نیز مغایر باشد، این سوالات، قابل طرح است که اعتبار نظریه کارشناس برای قاضی، تا چه حد است؟ آیا تبعیت قاضی از نظر کارشناس، جنبه الزامی داشته یا اختیاری می باشد؟ به عبارت دیگر، آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد؟

به منظور بررسی اعتبار نظریه کارشناس برای قاضی و پاسخ گویی به این سوال که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد، لازم است تا به سه قانون آیین دادرسی مدنی، آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی، مراجعه کنیم؛ چرا که ادله اثبات دعوا، در دعاوی حقوقی و کیفری، در این سه قانون، مطرح شده و احکام مربوط به این ادله، توسط قانون گذار، تشریح شده است.

با مراجعه به هر سه قانون، معلوم می شود که مطابق نظر قانون گذار، نه در دعاوی حقوقی و نه در دعاوی کیفری، نظریه کارشناس، یکی از دلایل اثبات کننده دعوی، نظیر اقرار، شهادت یا سند، محسوب نشده و تبعیت قاضی از نظر کارشناس، صرفا در حد یک اماره قضایی می باشد.

با این توضیح که اگر نظریه ای که توسط کارشناس رسمی دادگستری یا هیات کارشناسی، مطرح می گردد، با اوضاع و احوال مسلم حاکم بر دعوی حقوقی یا کیفری، تطابق داشته و در قاضی پرونده، ایجاد علم کند، تبعیت قاضی از نظر کارشناس، الزامی خواهد بود؛ در غیر این صورت، قاضی می تواند به آن نظریه، اصلا توجهی نکند.

پس از بررسی اعتبار نظریه کارشناس برای قاضی، در این بخش، در قسمت های بعد، به این سوالات نیز پاسخ خواهیم داد که بعد از نظر کارشناس قاضی چکار میکند و اینکه اصولا آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد یا خیر؟

بعد از نظر کارشناس قاضی چکار میکند

در بخش قبل، به منظور پاسخ گویی به این سوال که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد، مساله اعتبار نظریه کارشناسی را توضیح داده و گفتیم که اعتبار این نظر برای قاضی پرونده، در حد یک اماره قضایی می باشد. در این بخش، قصد داریم تا به این سوال پاسخ دهیم که بعد از نظر کارشناس قاضی چکار میکند؟

پس از اینکه موضوع به کارشناس رسمی دادگستری، ارجاع گردیده و این کارشناس، نظر خود را به دادگاه حقوقی یا کیفری، اعلام می کند، ممکن است دادگاه، با استناد به نظریه اعلام شده، اقدام به صدور رای کرده و همچنین، ممکن است امور خاصی، مانع از قبول نظریه کارشناسی و تبعیت قاضی از نظر کارشناس شوند.

با وصول نظریه کارشناسی، قاضی پرونده، ابتدا به نظریه رسیدگی کرده و مطابق مواد 263 قانون آیین دادرسی مدنی و 163 قانون آیین دادرسی کیفری، در صورتی که نقصی در نظریه کارشناس وجود داشته و یا نیاز به اخذ توضیح از کارشناس باشد، وی را برای تکمیل نظر یا ارائه توضیحات، دعوت می کند. لازم به ذکر است که در صورت عدم حضور کارشناس، دستور جلب وی صادر خواهد گردید.

در صورتی که توضیحات تکمیلی کارشناس، کافی نباشد، دادگاه، قرار تکمیل کارشناسی را صادر کرده و موضوع را جهت صدور نظریه تکمیلی کارشناسی، مجددا به همان کارشناس یا کارشناس دیگری، ارجاع داده تا مورد بررسی دقیق تر قرار گرفته، در حدی که نواقص آن نظر، برطرف گردد.

پس از تکمیل نظر کارشناس، این نظریه به اصحاب دعوا، ابلاغ شده و بر اساس مواد 260 قانونآیین دادرسی مدنی و 161 قانون آیین دادرسی کیفری، هر کدام از طرفین دعوا حق داشته تا ظرف یک هفته، به نظریه اعتراض کنند. در مراحل بعدی، موضوع به کارشناسی سه نفره و در صورت اعتراض مجدد، به هیات کارشناسی پنج نفره و هفت نفره، ارجاع خواهد شد.

در نهایت، پس از ارائه نظریه نهایی کارشناسان و پایان اعتراضات، در صورتی که به تمام دلایل موجود در پرونده، رسیدگی شده و پرونده، آماده صدور رای باشد، قاضی پرونده، ختم رسیدگی را اعلام کرده و اقدام به صدور رای می نماید. این رای، پس از تایپ و تبدیل شدن به دادنامه، به طرفین دعوا، ابلاغ می گردد.

آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد

یکی از دیگر از سوالاتی که در بحث اعتبار نظریه کارشناسی و تبعیت قاضی از نظر کارشناس، مطرح می گردد، این سوال است که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد؟ در ادامه، با توجه به قانون آیین دادرسی مدنی، آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی، در دو بخش جداگانه دعاوی حقوقی و کیفری، به این سوال، پاسخ خواهیم داد.

در دعاوی حقوقی و خانواده، در موارد متعددی، مانند بررسی املاک و تعیین ارزش آن ها، محاسبه میزان نفقه معوقه و جاری درخواستی زوجه یا نفقه جاری فرزندان و اقارب، محاسبه اجرت المثل ایام تصرف و تعیین تخلفات انجام گرفته در ملک توسط مستاجر، قرار کارشناسی دادگاه، صادر شده و موضوع، جهت اظهارنظر کارشناس رسمی دادگستری، به چنین شخصی، ارجاع می شود.

در این دعاوی، برای پاسخگویی به این سوال که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد، باید به ماده 265 قانون آیین دادرسی مدنی، مراجعه نمود که در این رابطه، چنین مقرر داشته است: « در صورتی که نظر کارشناس، با اوضاع و احوال محقق و معلوم مورد کارشناسی، مطابقت نداشته باشد، دادگاه به آن، ترتیب اثر نخواهد داد. »

بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، تبعیت قاضی از نظر کارشناس، در دعاوی حقوقی، الزامی نبوده و دادرس پرونده، قانونا این حق را دارد که چنانچه، نظر کارشناس رسمی دادگستری، با اوضاع و احوال موضوع پرونده مطابقت نداشته باشد، بدون در نظر گرفتن نظریه و با توجه به سایر ادله اثبات دعوا، اقدام به صدور رای نماید.

ارجاع موضوع به کارشناس، در دعاوی کیفری، جهت اظهارنظر تخصصی، در موارد متعددی، مانند مشخص کردن صدمات و نوع آن ها جهت تعیین میزان دیه و ارش، تشخیص جعلی بودن سند و تعیین جاعل و تشخیص هویت مقتول، انجام می گیرد.

قانون آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی نیز به این سوال که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد، پاسخی مشابه پاسخ قانون آیین دادرسی مدنی داده اند. مطابق ماده 166 قانون آیین دادرسی کیفری: « درصورتی که نظر کارشناس، با اوضاع و احوال محقق و معلوم مورد کارشناسی، مطابقت نداشته باشد، بازپرس، نظر کارشناس را به نحو مستدل رد می کند و موضوع را به کارشناس دیگر ارجاع می دهد.»

همچنین، به موجب تبصره ماده 211 قانون مجازات اسلامی: « مواردی، از قبیل نظریه کارشناس، معاینه محل، تحقیقات محلی، اظهارات مطلع، گزارش ضابطان و سایر قرائن و امارات که نوعا علم آور باشند، می‌ تواند مستند علم قاضی قرار گیرد. در هرحال، مجرد علم استنباطی که نوعا موجب یقین قاضی نمی‌ شود، نمی‌تواند ملاک صدور حکم باشد.»

بدین ترتیب در دعاوی کیفری نیز مانند دعاوی حقوقی، نظریه کارشناسی، صرفا در حد یک اماره قضایی، برای قاضی رسیدگی کننده به پرونده، اعتبار داشته و در نتیجه، در این نوع از دعاوی نیز در صورتی که نظریه ارائه شده، با اوضاع و احوال مسلم، در تعارض بوده و نوعا موجب ایجاد علم در قاضی نشود، بحث الزامی بودن تبعیت قاضی از نظر کارشناس، منتفی می باشد.

نمونه رای رد نظریه کارشناسی

پس از بررسی مساله تبعیت قاضی از نظر کارشناس و پاسخگویی به این سوال که آیا قاضی میتواند خلاف نظر کارشناس رای دهد، در این بخش، قصد داریم تا یک نمونه حکم و رای رد نظریه کارشناسی را ارائه کرده و فایل دانلود این رای را نیز در انتهای همین بخش، قرار خواهیم داد. 

خوانندگان محترم، می توانند برای دانلود نمونه رای رد نظریه کارشناسی، بر روی دکمه دانلود فایل، در باکس زیر، کلیک نمایند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد لزوم تبعیت قاضی از نظر کارشناس در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون لزوم تبعیت قاضی از نظر کارشناس پاسخ دهند.