مجازات ضرب و جرح

در تعریف جرم ضرب و جرح، می توان گفت، ضرب، به معنی آسیبی است که با وارد کردن ضربه، موجب تغییر رنگ پوست یا تورم آن شده و جرح، جنایتی است که با بریدن پوست و گوشت، موجب از هم گسیختگی بافت و خونریزی می گردد. مجازات جرم جرح عمدی، قصاص بوده و برای ضرب عمدی و ضرب و جرح غیر عمدی، دیه، تعیین می گردد. 

قانون مجازات اسلامی، به بیان جرایم علیه اشخاص، پرداخته و مجازات های مختلفی را نیز برای این جرایم، از جمله قتل، تجاوز جنسی و افترا، در نظر گرفته است که از نمونه این مجازات ها می توان به قصاص، دیه و حبس، اشاره نمود.
یکی از جرایم پیش بینی شده در این قانون که علیه اشخاص، صورت گرفته، جرم ضرب و جرح بوده که علی رغم استعمال هم زمان دو لفظ ضرب و جرح، با یکدیگر، دو جرم متفاوت بوده و حکم مجازات این دو جرم نیز متفاوت از یکدیگر می باشند.
با توجه به توضیحات فوق، در این مقاله، ابتدا، به این سوال پاسخ می دهیم که جرم ضرب و جرح چیست و سپس، مجازات هر یک از این دو جرم را در فرض عمدی و غیر عمدی بودن آن ها، بررسی کرده و در انتها، نحوه شکایت و رسیدگی به این جرایم را توضیح خواهیم داد.

جرم ضرب و جرح چیست

جرایم علیه اشخاص، جرایمی هستند که نظیر قتل، منجر به آسیب به جسم انسان، شده یا مانند افترا، آسیبی را بر احساسات، آبرو و روح و روان وی وارد می کنند. یکی از انواع جرایم علیه اشخاص که وارد کننده آسیب به جسم انسان بوده، جرم ضرب و جرح است که خود، بر دو نوع ضرب و جرح عمدی و غیر عمدی، تقسیم شده و بسته به هر یک از این انواع، دارای مجازات متفاوت می باشد.

از آنجا که قدم اول، در بررسی هر یک از جرایم، شناخت ماهیت آن ها بوده، در بررسی جرم ضرب و جرح نیز ابتدا، به این سوال پاسخ خواهیم داد که جرم ضرب و جرح چیست؛ سپس، در بخش های بعد، حکم  مجازات نوع عمدی و غیر عمدی این جرم را بررسی کرده و نحوه شکایت از آن را نیز توضیح خواهیم داد.

جنایتی که بر اعضای بدن، وارد شده و موجب تعلق دیه اعضای بدن به مجنی علیه یا قصاص جانی می شود، هر نوع آسیب کمتر از قتل را شامل شده که می تواند شامل مواردی، مانند قطع عضو و آسیب بر منافع، مانند کور کردن مجنی علیه باشد. یکی از انواع جنایت بر اعضای بدن، ضرب و جرح بوده که اگرچه، این دو اصطلاح، غالبا در کنار یکدیگر، مورد استفاده قرار می گیرند، اما، دارای معنای متفاوت و مجازات متفاوت نیز می باشند.

ضرب، به جنایتی گفته می شود که با وارد کردن ضربه بر بدن مجنی علیه، موجب تغییر رنگ پوست وی یا تورم آن شده، بی آنکه سبب پاره شدن پوست و گوشت و از هم گسیختگی نسوج آن شود. در مقابل، جرح، جنایتی از است که در نتیجه وارد آمدن ضربه بر جسم بزه دیده، بافت پوست و گاه، گوشت قسمتی از بدن او، از هم گسیخته شده و با خون ریزی، همراه باشد.

علاوه بر اینکه، بسته به ضرب یا جرح بودن جنایت، مجازات آن، متفاوت بوده، عمدی یا غیر عمدی بودن جرم ضرب و جرح نیز موثر در مجازات تعیین شده، برای مرتکب خواهد بود که در دو بخش بعدی، به تفاوت این دو نوع از جرم ضرب و جرح و مجازات های آن ها می پردازیم.

مجازات ضرب و جرح عمدی

یکی از انواع جرم ضرب و جرح، ضرب و جرح عمدی بوده که مجازات آن، متفاوت از ضرب و جرح غیر عمدی می باشد. اما، پیش از آنکه به توضیح مجازات این نوع از ضرب و جرح بپردازیم، لازم است تا به این سوال پاسخ دهیم که جرم ضرب و جرح عمدی، به چه جرمی گفته می شود؟

مطابق ماده 290 قانون مجازات اسلامی، جنایت وارده بر اشخاص، در سه حالت، جرم عمدی می باشد. بنابراین، در مورد جرم ضرب و جرح نیز که یکی از انواع جنایت بر اعضا بوده نیز در صورت وجود یکی از سه حالت زیر، جرم، عمدی محسوب می گردد:

در صورتی که مرتکب، قصد وارد کردن جنایت بر یک شخص یا اشخاص معین یا اشخاص غیر معین، از یک جمع معین را داشته باشد و جنایات مورد نظر مرتکب نیز واقع شود.

در صورتی که مجرم، قصد وارد کردن جنایت را بر مجنی علیه نداشته، اما، کاری که انجام می دهد، نوعا موجب وارد آمدن جنایت شده و خود مجرم نیز بر این امر که آن کار، نوعا موجب آسیب می گردد، آگاه می باشد.

در صورتی که مرتکب، قصد وارد کردن جنایت را بر مجنی علیه نداشته و کاری که انجام می دهد نیز نوعا موجب وارد آمدن جنایت نمی شده، اما، نسبت به مجنی علیه، با توجه به وضعیت خاص وی، مانند بیماری که داشته یا موقعیت زمانی یا مکانی او، موجب جنایت می شود، مشروط بر اینکه مرتکب، از وضعیت خاص مجنی علیه، آگاه باشد.

پس از آشنایی با مفهوم جرم ضرب و جرح، حال، می توانیم مجازات این جرم را نیز توضیح دهیم که در ماده 386 قانون مجازات اسلامی، بدین صورت، بیان گردیده است: « مجازات جنایت عمدی بر عضو، در صورت تقاضای مجنی علیه یا ولی او و وجود سایر شرایط مقرر در قانون، قصاص و در غیر این صورت، مطابق مواد دیگر این قانون، از حیث دیه و تعزیر، عمل می گردد.»

بنابراین، همانند جنایت عمدی بر نفس که مجازات اصلی آن، قصاص نفس بوده، مجازات جنایت عمدی بر عضو، از جمله جرم ضرب و جرح عمدی نیز در مرحله اول، قصاص عضو می باشد. منظور از قصاص، این است که عین و مانند جنایت انجام گرفته توسط جانی، بر جسم وی وارد می شود. به عنوان مثال، اگر قسمتی از گوشت دست مجنی علیه را بریده، همان اندازه از گوشت دست وی، بریده می گردد.

اما، در این حکم کلی(مجازات قصاص، برای جرم ضرب و جرح عمدی)، چند استثنا، وجود داشته و بنابراین، گاهی، با وجود عمدی بودن جرم ضرب و جرح، مجازات قصاص، در مورد مجرم، اعمال نمی گردد که این موارد، عبارتند از:

در صورتی که مجنی علیه، به جای قصاص، به دریافت دیه، رضایت دهد و با جانی بر سر این مساله، توافق نماید، قصاص تبدیل به دیه شده و دیه توسط جانی، پرداخت خواهد شد.

مطابق ماده 301 قانون مجازات اسلامی، در صورتی که جانی، پدر یا جد پدری مجنی علیه بوده و یا اینکه بزه دیده از جرم ضرب و جرح عمدی، عاقل نبوده و مجنون باشد، مجازات قصاص، در مورد مرتکب جرم، اعمال نخواهد شد.

بر اساس ماده 393 قانون مجازات، چنانچه، محلی از عضو که قرار است قصاص شود، همان محل جنایت نباشد و میزان قصاص با جنایت، مساوی نباشد یا ترس و بیم مرگ مرتکب با سرایت قصاص، به سایر اعضا، وجود داشته باشد، قصاص انجام نمی گیرد. همچنین، عضو اصلی، سالم و کامل جانی، در مقابل عضو غیر اصلی، ناسالم و ناقص مجنی علیه، قصاص نمی شود.

به موجب ماده 401 از قانون فوق الذکر، در جراحات و جنایات با عنوان مامومه، دامغه، جائفه، هاشمه، منقله و در موارد ضرب که منجر به تغییر رنگ پوست شده، حتی در صورت عمدی بودن ضرب و جرح، قصاص، اجرا نشده و مجازات مرتکب، دیه و حبس خواهد بود.

در پایان این بخش، لازم به ذکر است که مطابق ماده 614 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، در مواردی که در آسیب های عمدی واده بر اعضا، قصاص، امکان پذیر نبوده و جانی، ضرب یا جرحی را بر مجنی علیه، وارد آورد که موجب نقص، شکستن یا از کار افتادن عضو بزه دیده یا بیماری دائم و یا از بین رفتن یا نقص حواس یا منافع وی و یا زایل شدن عقل او گردد و این اقدام جانی، موجب اخلال در نظم و امنیت جامعه شود، انجام دهنده جنایت، به 2 تا 5 سال حبس نیز علاوه بر پرداخت دیه، محکوم می گردد.

مجازات ضرب و جرح غیر عمدی

منظور از ضرب و جرح غیر عمدی، هر نوع از ضرب و جرح است که عامدانه، انجام نگرفته و خود، بر دو نوع شبه عمد و خطای محض می باشد. بنابراین، در این قسمت نیز همانند بخش قبل، ابتدا، به بررسی مفهوم ضرب و جرح غیر عمدی، پرداخته و سپس، حکم مجازات این جرم را توضیح خواهیم داد.

مطابق ماده 291 قانون مجازات، جنایت بر عضو، من جمله ضرب و جرح، در این موارد، شبه عمد می باشد: چنانچه، مرتکب، قصد رفتار و عمل را داشته اما، قصد جنایت بر مجنی علیه را نداشته است؛ در صورتی که جانی، جهل به موضوع داشته باشد، مانند اینکه انسانی را به تصور آنکه حیوان است، مجروح سازد و هرگاه، جنایت وارده، ناشی از تقصیر مرتکب بوده و داخل در تعریف جنایت عمدی نباشد.

همچنین، به موجب ماده 292، ضرب و جرح، در این موارد، غیر عمدی و از نوع خطای محض می باشد: هرگاه، جانی، نه قصد فعل را داشته و نه قصد نتیجه و آسیب وارد شده بر مجنی علیه؛ در صورتی که مرتکب، صغیر یا مجنون باشد و همچنین، در حالتی که جنایت، در حالت خواب یا بیهوشی، انجام گیرد.

مجازات ضرب و جرح غیر عمدی، به طور کلی، در ماده 450 قانون مجازات، بدین صورت، بیان شده است: «در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن، جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنی علیه یا ولی دم، دیه پرداخت می شود، مگر به نحو دیگری مصالحه شود.» بنابراین، در صورتی که ضرب و جرح، به شکل غیرعمدی واقع شود، بسته به مورد، دادگاه کیفری، رای بر پرداخت دیه یا ارش، صادر خواهد کرد.

اما، مجازات جرح، به طور دقیق، در ماده 709 قانون مجازات، مشخص گردیده و به موجب این ماده، میزان دیه جراحات سر و صورت، با توجه به نرخ دیه سال 1401، یعنی 600 میلیون تومان، بدین صورت می باشد: حارصه(خراش پوست، بدون خونریزی) یک صدم دیه کامل(6 میلیون تومان)؛ دامیه(جراحتی که کمی وارد گوشت شده و موجب خونریزی شود) دو صدم(12 میلیون)؛ متلاحمه(بریدگی عمیق گوشت که به پوست نازک استخوان نرسیده)، سه صدم(18 میلیون)؛

سمحاق(جراحتی که عمق آن، به پوست نازک استخوان رسیده)، چهارصدم(24 میلیون)؛ موضحه(جراحتی که پوست نازک استخوان را کنار زده و استخوان رویت شود)، پنج صدم(30 میلیون)؛ هاشمه(جنایتی که سبب شکستگی استخوان گردد)، ده صدم(60 میلیون)؛ منقله(جنایتی که صرفا با جا به جا کردن استخوان درمان گردد)، پانزده صدم(90 میلیون)؛ مامومه(جراحتی که عمق آن به کیسه مغز رسد)، یک سوم دیه کامل(200 میلیون تومان) و دامغه(جراحتی که موجب پاره شدن کیسه مغز گردد)، یک سوم دیه کامل به علاوه ارش.

لازم به ذکر است که در صورت واقع شدن جرح، در غیر از سر و صورت، من جمله در گردن، چنانچه، آن عضو، دارای دیه معین باشد، دیه جراحت، به نسبت درصد های فوق از دیه آن عضو، محاسبه می شود و اگر آن عضو، دیه مقدر نداشته باشد، حکم به ارش صادر می شود.

همچنین، دیه کبودی و سایر آسیب های ناشی از ضرب نیز در مواد 714 و 715 قانون مجازات، مشخص شده است که به موجب این مواد و با در نظر گرفتن نرخ دیه کامل، یعنی 600 میلیون تومان، میزان آن، برای سیاه شدن پوست صورت، شش هزارم(3 میلیون و 600 هزار تومان)؛ کبودی، سه هزارم(1 میلیون و 800 هزار تومان) و سرخ شدن، یک و نیم هزارم دیه کامل(900 هزار تومان) می باشد. این مقادیر، برای تغییر رنگ پوست سایر اعضای بدن، نصف می گردد.

در دو مورد نیز برای ضرب، دیه مقدر، تعیین نشده و ارش به مجنی علیه، پرداخت می گردد: تغییر رنگ پوست سر و ضربه ای که منجر به تورم سر و صورت یا یکی از اعضای بدن گردد. در این موارد، قاضی پرونده، با اخذ نظر پزشکی قانونی، میزان ارش را مشخص خواهد کرد.

نحوه شکایت و رسیدگی به جرم ضرب و جرح

برخلاف آنچه در مورد حکم مجازات جرم ضرب و جرح و تفاوت میزان دیه در دو جرم مزبور، گفته شد، نحوه شکایت از این دو جرم، دارای فرآیند یکسانی بوده و تفاوتی با یکدیگر ندارد. لذا، در این بخش از مقاله، به توضیح نحوه شکایت و رسیدگی به جرم ضرب و جرح، پرداخته و خواهیم گفت که شاکی، باید چه مراحلی را طی کند تا موفق به دریافت حکم و اجرای آن شود.

در مرحله اول، شاکی باید پس از ایجاد حساب کاربری در سامانه ثنا، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا ثبت نام در سامانه احراز هویت ثنا، به آدرس sana.adliran.ir ، به یکی از دفاتر خدمات قضایی، مراجعه کرده و شکواییه خود را ثبت نماید و برای دادسرا ارسال نماید.

در این مرحله از مراحل نحوه شکایت و رسیدگی به جرم ضرب و جرح، دادسرا در صورت وجود دلایل کافی، متهم را احضار کرده و پس از استماع اظهارات وی، بررسی ادله، من جمله نظریه پزشکی قانونی و شنیدن اظهارات شاکی، در صورتی که وقوع جرم را محرز نداند، قرار منع تعقیب و در غیر این صورت، قرار جلب به دادرسی، صادر کرده و پرونده، پس از تایید قرار توسط دادستان و صدور کیفرخواست، برای دادگاه کیفری ارسال می گردد.

دادگاه، با فرستادن احضاریه مجدد، برای شاکی و متهم و استماع دوباره اظهارات آنها و بررسی ادله جرم، در نهایت، در صورتی که نظر بر وقوع جرم، توسط متهم داشته باشد، رای محکومیت را صادر کرده که این رای، ظرف 20 روز قابل تجدیدنظرخواهی می باشد. پس از قطعیت رای محکومیت نیز شاکی می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه کیفری بدوی، درخواست اجرای حکم را ارائه نماید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مجازات جرم ضرب و جرح در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مجازات جرم ضرب و جرح پاسخ دهند.