سرقت علمی

جرم سرقت علمی ، به طور خلاصه به این معنا است که فردی ، با علم و عمد ، آثار علمی تولید شده توسط دیگری را به صورت غیر مجاز و بدون رضایت صاحب اثر ، مورد استفاده قرار داده و به نام خود منتشر نماید که این جرم ، مصادیق متنوعی دارد و در قوانین مربوطه ، مجازات هایی اعم از حبس ، جزای نقدی ، پرداخت خسارت برای ارتکاب آن پیش بینی شده است .

امروزه ، در کنار دستاوردهای مادی و فیزیکی ، ایده ها و آثار ناشی از فکر ، اندیشه و خلاقیت افراد نیز ، محترم شمرده شده و از آن جهت که نوعی مالکیت فکری در این خصوص برای دارنده ایجاد می شود ، افراد نمی توانند از آثاری که ناشی از فکر و اندیشه دیگری می باشد ، بدون رضایت ایشان ، استفاده ای داشته باشند .

در همین راستا ، سرقت علمی از آثار علمی - پژوهشی دیگران ، در قانون جرم انگاری شده تا به این طریق ، مالکیت فرد بر تلاش های علمی اش نیز ، محترم دانسته شود . با این حال ، بعضا در تولید آثار علمی ، سطحی از سرقت آثار علمی دیگران مشاهده می شود  که به این دلیل بوده که ممکن است افراد ، با جرم بودن سرقت علمی و میزان مجازات آن ، آشنایی کافی را نداشته باشند .

لذا ، با توجه به اهمیت اطلاع از این جرم و مجازات آن ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که جرم سرقت علمی چیست و در قانون ، چه مجازاتی برای آن در نظر گرفته شده است . در ادامه نیز ، نحوه شکایت و رسیدگی به جرم سرقت علمی – ادبی ، ذکر می شود .

جرم سرقت علمی چیست

در قانون مجازات اسلامی ، جرمی تحت عنوان سرقت پیش بینی شده است که به طور خلاصه ، به معنای ربودن مال دیگری ، بدون رضایت وی می باشد . منظور از مال دیگری در این ماده ، معمولا اموال مادی و فیزیکی مانند اشیا و وسایل مورد استفاده آنها است ؛ در حالی که جرم سرقت یا دزدی ، محدود به حوزه مذکور نمانده است .

به عبارت بهتر ، از آن جهت که در حال حاضر ، فرآورده های ناشی از تلاش های فکری و علمی دیگران نیز ، نوعی مال محسوب شده و مالیت دارند ، در صورتی که فردی بدون رضایت دیگران ، اموال فکری و علمی دیگران را سرقت کرده و برای خود مورد استفاده قرار دهند ، می توان از جرم سرقت صحبت کرد .

این سرقت ، معمولا تحت عنوان سرقت علمی و یا سرقت ادبی شناخته می شود و همانطور که همه ما احتمالا شنیده ایم ، گاهی در تولید آثار علمی همچون مقالات ، تحقیقات ، پایان نامه ها و رسایل درسی ، فردی اقدام به سرقت علمی از دیگری می کند . اما نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد ، این است که علی رغم شیوع عرفی سرقت علمی ، این موضوع ، جرم بوده و در صورت اثبات موضوع ، مجازات به همراه خواهد داشت .

در همین راستا ، ممکن است این سوال مطرح شود که جرم سرقت علمی چیست . برای پاسخ دادن به این سوال ، باید گفت که عنصر قانونی جرم سرقت علمی و ادبی ، در ماده 23 قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان بیان شده است که بر اساس این ماده قانونی ، جرم سرقت علمی به این صورت است که :

اگر فردی ، به صورت عالمانه و عامدانه ، تمام یا بخشی از آثار علمی و ادبی دیگران را که به لحاظ قانونی مورد حمایت قرار گرفته است ، به نام خود یا به نام شخص دیگر و یا حتی به نام خود پدید آورنده ( بدون رضایت وی ) ، پخش یا عرضه کند ، در حالی که اجازه یا رضایت پدید آورنده در این خصوص ، اخذ نشده باشد ، در این حالت ، می توان از جرم سرقت علمی صحبت کرد که مرتکب ، پس از اثبات جرم سرقت ، قابل مجازات خواهد بود .

همچنین ، در خصوص جرم سرقت علمی ، ماده واحده ای تحت عنوان « قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی » در سال 1396 به تصویب رسیده است که بر اساس این ماده قانونی ، عنصر قانونی جرم سرقت علمی ، شامل موارد زیر است :

انجام دادن اموری همچون تهیه ، عرضه و یا واگذار کردن کلیه آثار علمی مکتوبی از قبیل رساله و پایان نامه و مقاله و آثار ضبط شده علمی و پژوهشی ، همچنین آثار هنری ، اعم از اینکه به صورت الکترونیک یا غیر الکترونیک باشند ، توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی صورت گرفته باشد ، به قصد انتفاع از آن به عنوان حرفه یا شغل انجام شده و یا به عنوان تهیه اثر به نام خود فرد ، این قبیل امور انجام شده باشد ، جرم سرقت علمی محسوب می گردد .

مجازات سرقت علمی

در قسمت قبل ، به توضیح این مطلب پرداخته شد که جرم سرقت علمی چیست . همانطور که اشاره شد ، جرم سرقت علمی ، در دو قانون مختلف ، جرم انگاری شده است که حسب مورد ، به استناد آنها ، می توان از مجرم ، شکایت کیفری طرح نمود . اما سوالی که در همین ارتباط مطرح می شود ، این است که مجازات جرم سرقت علمی چیست و در صورتی که شخصی مرتکب این جرم شود ، چه مجازاتی در انتظار وی است ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان ، در صورت ارتکاب جرم سرقت علمی با شرایط ذکر شده در ماده 23 و وجود ارکان جرم سرقت ، مرتکب ، به مجازات سرقت علمی یعنی حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال ، محکوم خواهد شد . همچنین ، در صورتی که کسی ، بدون اجازه ، ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری ، چاپ و نشر کند ، به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می شود که این موضوع ، با مجازات تقلب در کنکور ، دارای مشابهت هایی است .

البته ، در صورتی که فرد مرتکب سرقت علمی ، یک شخص حقوقی باشد ، علاوه بر اینکه امکان تعقیب کیفری شخص حقیقی که جرم ناشی از تصمیم وی بوده وجود دارد ، شاکی خصوصی می تواند پرداخت خسارت از اموال شخص حقوقی یا شخص حقیقی مسئول را نیز ، تقاضا کند و دادگاه ، حکم به این مجازات صادر می کند .

همچنین ، بر اساس قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی ، ارتکاب جرم سرقت علمی با مصادیقی که ذکر گردید ، در مورد اشخاص حقیقی ، مشمول مجازات جزای نقدی درجه سه و محرومیت از حقوق اجتماعی درجه شش بوده و در صورتی که توسط اشخاص حقوقی ارتکاب یافته باشد ، علاوه بر مجازات مدیران و گردانندگان آن ، شخص حقوقی نیز به مجازات های مذکور در ماده 20 ، 21 و 22 قانون مجازات اسلامی از قبیل انحلال ، مصادره اموال و ممنوعیت از فعالیت یا جزای نقدی محکوم خواهد شد .

لازم به ذکر است که « استفاده کردن از آثار متقلبانه » توسط هیات علمی ، دانشجویان ، کارکنان اداری و طلاب ، علاوه بر مجازات های مذکور ، سبب سلب امتیاز مادی و معنوی مترتب بر آن و ملغی الاثر شدن هرگونه مدرک تحصیلی و علمی آنها خواهد شد و تخلف آنها ، به شرح زیر ، به مراجع ذی صلاح ، گزارش شده و به یکی از مجازات های زیر محکوم خواهند شد :

اعضای هیات علمی ، به یکی از مجازات های مذکور در ردیف 7 تا 11 ماده 8 قانون مقررات انتظامی اعضای هیات علمی ؛

کارکنان اداری به یکی از مجازات های ردیف د تا ک از ماده 9 قانون رسیدگی به تخلفات اداری کارمندان دولت ؛

دانشجویان ، به یکی از مجازات های مذکور در ردیف ب 1 تا ب 5 ، از ماده 7 آیین نامه انضباطی دانشجویان ؛

طلاب نیز ، بر اساس قوانین و مقررات مربوطه در دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت ، به مجازات محکوم خواهند شد .

لازم به ذکر است که مجازات سرقت علمی و ادبی نیز ، مانند سایر انواع سرقت ، در صورتی بر مرتکب قابل اعمال است که دادگاه ، رکن مادی ( ارتکاب فعل سرقت ادبی ) و رکن معنوی ( قصد مجرمانه از انجام فعل سرقت ) را به طرق مقتضی ، احراز نموده و جرم سرقت ادبی ، با توسل به یکی از ادله اثبات دعوی اثبات شود .

نحوه شکایت و رسیدگی به سرقت علمی

در قسمت های قبل ، جرم سرقت علمی و مجازات آن بر اساس قانون مورد بررسی قرار گرفت . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که نحوه شکایت و رسیدگی به جرم سرقت علمی به چه صورت است و به عبارت دیگر ، چگونه می توان این جرم را مورد شکایت و تعقیب کیفری قرار داد ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که شکایت و رسیدگی به جرم سرقت علمی نیز ، مانند جرم سرقت ابزار و وسایل مادی ، می بایست توسط شاکی خصوصی ، مورد تعقیب و پیگیری قرار گرفته و به همین منظور ، شاکی خصوصی می تواند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ، شکواییه خود را ثبت نماید . همچنین ، از آن جهت که جرم سرقت علمی بر اساس قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان ، یک جرم قابل گذشت تلقی شده است ، هر زمان که وی از تعقیب جرم گذشت کند ، رسیدگی به آن توسط دادگاه ، موقوف می شود .

در هر حال ، موقع شکایت از جرم سرقت علمی ، شاکی می بایست کلیه اسناد و مدارکی که دال بر ارتکاب جرم سرقت علمی است را نیز ، تهیه نموده و موقع ثبت شکواییه ، ضمیمه شکایت خود نماید که دادگاه با ملاحظه آن اسناد و مدارک و عنداللزوم ، استفاده از نظریات کارشناس به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی ، حکم مجازات مرتکب را صادر می کند ؛ مگر اینکه طرف مقابل نیز ، بتواند با استناد دلیل موجهی ، اقدام به اثبات بی گناهی در سرقت نماید .

لازم به ذکر است که نحوه رسیدگی به جرم سرقت علمی ، دو مرحله ای است . به این صورت که پس از طرح شکواییه ، جرم سرقت علمی ابتدا در دادسرا ( در تهران ، دادسرای فرهنگ و رسانه و در شهرستان ها ، دادسرای عمومی و انقلاب ) مورد رسیدگی قرار می گیرد .

پس از آن ، در صورتی که دادسرا با ملاحظه اسناد و مدارک اثبات کننده ، وقوع جرم سرقت علمی را محرز بداند ، اقدام به صدور کیفرخواست و ارسال پرونده به دادگاه می نماید تا قاضی دادگاه ، حکم نهایی در خصوص جرم سرقت علمی را صادر نماید . پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص ، مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص جرم سرقت علمی و مجازات آن در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون جرم سرقت علمی و مجازات آن پاسخ دهند .