اموال مادی و اموال غیر مادی

اموال مادی، گونه ای از اموال هستند که در جهان خارج، دارای یک وجود مادی و محسوس بوده و می توان آن را با چشم دید و به آن ها اشاره نمود. مانند خانه، اتومبیل. بنابراین، اموال غیر مادی، در نقطه مقابل این تعریف، قرار داشته که حق مولف و حق اختراع، از نمونه های مهم آن می باشند. این اموال، دارای تفاوت هایی با یکدیگر بوده که از جمله مهم ترین تفاوت های اموال مادی و اموال غیر مادی، می توان به غیر قابل توثیق بودن گروه دوم، اشاره نمود.

مال و جمع آن، یعنی اموال، یکی از موضوعات مهم مورد مطالعه علم حقوق و به طور اخص، حقوق مدنی بوده که دارای تقسیم بندی های متعددی، مانند اموال منقول و غیر منقول، مثلی و قیمی و اموال مصرف شدنی و قابل بقا می باشد.

یکی از تقسیم بندی های اموال، تقسیم آن ها به اموال مادی و اموال غیر مادی است که با توجه به تفاوت های مهمی که میان این دو گروه از اموال، وجود داشته، واجد آثار مهمی در روابط حقوقی افراد بوده و لذا، لازم است تا مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

بنابراین، در این مقاله، ابتدا به تعریف اموال مادی و اموال غیر مادی، پرداخته؛ سپس، به این سوال پاسخ می دهیم که تفاوت های این دو گروه از اموال چیست و در انتها نیز تقسیم بندی های اموال مادی و غیر مادی را ارائه خواهیم کرد.

اموال مادی چیست

یکی از مفاهیم پایه و اصلی که در علم حقوق و به طور اخص، حقوق مدنی مطرح می گردد، مفهوم اموال بوده که جمع کلمه مال می باشد. اموال، در یک تقسیم بندی، به اموال مادی و غیر مادی، تقسیم شده که هر کدام از این تقسیم بندی ها، خود، دارای انواعی بوده که تفاوت های مهمی را با یکدیگر دارند. 

به منظور بررسی این تفاوت ها، در مقاله پیش رو، در این بخش، ابتدا، به این سوال پاسخ داده که اموال مادی چیست، سپس، در بخش بعد، به تعریف اموال غیر مادی، پرداخته و با مشخص شدن مفهوم این دو گروه از اموال، در نهایت، به بیان تفاوت های آن ها خواهیم پرداخت.

اما، پیش از آنکه به این سوال پاسخ دهیم که اموال مادی چیست و تفاوت آن با اموال غیر مادی چه می باشد، بهتر است تا ابتدا، تعریف دقیقی از واژه مال داشته باشیم و سپس، مفهوم اموال مادی و بعد، اموال غیر مادی را توضیح دهیم.

از نظر حقوقی، مال به چیزی گفته می شود که مفید بوده و نیازی را برآورده کند و قابل اختصاص یافتن به شخص معین یا ملت مشخصی باشد. به علاوه، برای آنکه چیزی، مال محسوب گردد، از نظر قانون یک کشور نیز باید مشروع و قانونی، تلقی گردد.

بنابراین، اگر چیزی وجود داشته که مفید نبوده و نیازی را برآورده نکند، مانند یک دانه گندم؛ و یا اینکه، قابل اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین نباشد، مانند خورشید و آسمان؛ و یا از نظر حقوق یک کشور، مشروع و قانونی نباشد، نظیر شراب در حقوق ایران، در این صورت، نمی توان آن را مال نامید.

اما، اموال مادی چیست؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت، اموال مادی، گونه ای از اموال هستند که در جهان خارج، دارای یک وجود مادی و محسوس بوده و می توان آن را با چشم دید و به آن ها اشاره نمود. مانند خانه، اتومبیل و اموال و مشترکات عمومی مانند معابر و دریاها.

اموال غیر مادی چیست

در گذشته، اموال، صرفا به چیزهایی گفته می شود که وجود مادی و محسوس داشته و قابل دیدن با چشم بودند، مانند خانه و ماشین. اما، با گذر زمان و پیشرفت جنبه های مختلف زندگی و گسترش مفاهیم ذهنی افراد، گونه ای خاص از اموال مطرح شدند که امروزه، اموال غیر مادی، نامیده می شوند.

در پاسخ به این سوال که اموال غیر مادی چیست، باید گفت، اموال غیر مادی، به تمامی اموالی گفته می شود که در عالم خارج، وجود عینی و ملموس نداشته، بنابراین، با چشم، قابل دیدن نیستند و در نتیجه، قابل اشاره نیز نمی باشند.

با توجه به تعریف فوق، حقوقی که به اعیان تعلق گرفته، یعنی حقوق عینی، مانند حق انتفاع و حق ارتفاق و سایر حقوق مالی، نظیر حق سرقفلی، حقوق مربوط به اموال فکری و معنوی، مانند حق مولف(حقی که تالیف کننده یک اثر ادبی، علمی یا هنری، بر اثر خود دارد) و حق اختراع، در زمره اموال غیر مادی می باشند.

پس از تعریف اموال مادی و اموال غیر مادی، در بخش بعد، به این سوال پاسخ داده که تفاوت های این دو گروه از اموال چیست و سپس، تقسیم بندی مطرح شده، برای این اموال را توضیح داده و خواهیم گفت که هر کدام، دارای چه زیر مجموعه هایی می باشند.

تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی

در بخش های قبل، به توضیح ماهیت اموال مادی و غیر مادی، پرداخته و مثال هایی را نیز جهت مشخص کردن هر چه بهتر مفهوم این دو گروه از اموال، ذکر کردیم. در این بخش، قصد داریم تا به مقایسه این اموال، پرداخته و به این پرسش جواب دهیم که تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی چیست؟

مهم ترین و ابتدایی ترین تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی، بحث ماهیت این اموال می باشد؛ با این توضیح که اموال مادی، در جهان خارج، یک وجود عینی داشته و قابل مشاهده و اشاره می باشند، حال آنکه اموال غیر مادی، این چنین نبوده و صرفا در ذهن افراد، دارای اعتبار و ارزش می باشند.

تفاوت دیگر اموال مادی و اموال غیر مادی، در بحث توثیق و وثیقه گذاری این اموال می باشد. توضیح آنکه مطابق قانون مدنی، در رهن، موضوع قرارداد، باید عین باشد، در نتیجه، اموال غیر مادی که وجود خارجی نداشته و عین محسوب نمی شوند، قابل وثیقه گذاری نیز نبوده و رهن، صرفا، اختصاص به اموال مادی دارد.

در بررسی تفاوت های اموال مادی و غیر مادی، باید به عقد بیع یا همان قرارداد خرید و فروش نیز توجه داشت. مطابق قانون مدنی کشور ما، بیع، تملیک عین است که از سوی فروشنده، به خریدار، انجام گرفته و خریدار نیز در مقابل آن عین، عوض معلومی را تحت عنوان ثمن، به فروشنده می پردازد. لذا، عقد بیع، در مورد اموال غیر مادی که عین محسوب نشده، قابل انعقاد نبوده که برای انتقال این اموال، باید از دیگر قراردادها استفاده کرد و یا اینکه عقد بی نامی را منعقد نمود که تابع ماده 10 قانون مدنی می باشد.

تفاوت دیگر اموال مادی و اموال غیر مادی، این است که اموال غیر مادی، اصولا، قابل توقیف نیز نمی باشند. بنابراین، نه در اجرای احکام دادگاه و نه در اجرای ثبت، نمی توان یک مال غیر مادی را توقیف کرد. با این وجود، در برخی از موارد استثنایی، این اموال نیز توقیف می شوند که از مهم ترین این موارد استثنایی، می توان به سهام بانام اشخاص در شرکت ها، اشاره نمود.

تقسیم بندی اموال مادی

علاوه بر اینکه مال، در یک تقسیم بندی، به اموال مادی و اموال غیر مادی، تقسیم شده، هر کدام از این تقسیم بندی ها نیز، خود، دارای انواع و زیر مجموعه هایی می باشند. لذا، در این بخش، به بررسی تقسیم بندی اموال مادی، پرداخته و تقسیم بندی اموال غیر مادی را نیز در قسمت بعد، ارائه خواهیم کرد.

یکی از تقسیم بندی های مهم اموال مادی، تقسیم این اموال به منقول و غیر منقول می باشد. منظور از مال منقول، مالی است که بتوان آن را جا به جا کرد، بدون اینکه خود مال یا محل آن، خراب شود. مانند اتومبیل و صندلی. در مقابل این گروه از اموال، اموال غیر منقول، قرار داشته که جا به جایی مکانی آن ها، بدون خرابی خود آن ها یا محلشان، امکان پذیر نمی باشد. مانند خانه، زمین و لوله های نصب شده در ملک.

اموال مثلی، به اموالی گفته می شود که اشباه و نظایر آن، زیاد می باشد و بنابراین، متعهد می تواند به جای آن مال، مالی نظیر آن را به طلبکار خود بدهد؛ مانند یک اسکناس هزار تومانی، بنابراین، شخصی که بابت خرید یک کالا، مبلغ 500 هزار تومان، بدهکار می باشد، می تواند به جای اسکناس هایی که در جیب خود دارد، هر اسکناس دیگری را نیز به فروشنده، داده و تعهد خود را انجام دهد.
اما، مال قیمی، به مالی گفته می شود که منحصر به فرد بوده، نظایری نداشته و خود آن مال، مد نظر می باشد، به نحوی که متعهد نمی تواند به جای آن مال، مال دیگری را به طلبکار بدهد. به عنوان مثال، هنگامی که شخص خانه خود را می فروشد، ملزم است تا همان خانه را به خریدار تحویل داده و در نتیجه نمی تواند خانه دیگری، هر چند گران تر را به خریدار بدهد. بنابراین، خانه، مثال خوبی، برای اموال قیمی می باشد.

اموال مصرف شدنی، همانطور که از نام آن ها پیدا است، در نتیجه استفاده، از بین می روند، مانند شمع و کلیه مواد خوراکی و آشامیدنی. اما، اموال قابل بقا، با استفاده از بین نمی روند، هر چند در گذار زمان، دچار استهلاک شوند، نظیر خانه و ماشین.

تقسیم بندی اموال غیر مادی

همانند اموال مادی، اموال غیر مادی نیز دارای زیر مجموعه ها و تقسیم بندی های بوده که لازم است مورد توجه، قرار گیرد. بنابراین، در این بخش، به توضیح تقسیم بندی اموال غیر مادی، پرداخته و به این سوال پاسخ خواهیم داد که انواع این اموال چیست؟

حقوق تعلق گرفته به اعیان، از آن جهت که با چشم، مشاهده نشده و قابل اشاره در جهان خارجی نیز نمی باشند، اموال غیر مادی می باشند. مانند حق انتفاع که به موجب آن، شخص می تواند از مال متعلق به دیگری، استفاده کند این حق، یعنی، حق استفاده از مال دیگری، قابل مشاهده با چشم نبوده و در زمره اموال غیر مادی می باشد.

اموال فکری و معنوی، اموالی هستند که به آفرینش های ذهنی، گفته شده و ناشی از قدرت خلاقیت ذهن انسان می باشند. به عنوان مثال، حقی که مولف، بر کتاب نوشته شده یا قطعه آهنگ ساخته شده، دارد و یا حق مخترع بر اختراع ایجاد شده که در اثر ثبت اختراع ایجاد می شود، از جمله اموال معنوی و از زیر مجموعه های مهم اموال غیر مادی می باشند.

حقوقی که فرد بر اسناد تجاری داشته نیز از آن جهت که وجود مادی در عالم خارج نداشته، از جمله اموال غیر مادی می باشند. مانند حقی که سهام داران، در یک شرکت سهامی داشته که خود این حق، بر خلاف ورقه سهم، قابل دیدن و اشاره نمی باشد.

حق سرقفلی یا کسب و پیشه، که عبارت است از حق مستاجر ملک تجاری بر اعتبار ناشی از فعالیت خود و مستاجران تجاری، این امکان را به مستاجر می دهد تا تحت شرایط ویژه قانون روابط موجر و مستاجر سال 56، بدون نیاز به تمدید اجاره، همچنان، به تصرف ملک ادامه داده و موجر، قادر به تخلیه نباشد. حق سرقفلی نیز از مهم ترین نمونه های اموال غیر مادی می باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اموال مادی و اموال غیر مادی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اموال مادی و اموال غیر مادی پاسخ دهند.