مالکیت تبعی، مالکیتی است که به واسطه مالکیت اصلی ناشی از قرارداد، ارث، اخذ به شفعه یا حیازت مباحات، بر ثمرات و متعلقات مال منقول یا غیر منقول مورد مالکیت، ایجاد می شود و حق هرگونه تصرف یا نقل و انتقال آنچه به واسطه مالکیت تبعی، به مالکیت درآمده، از آثار این مالکیت هستند. همچنین، قانون مدنی، به تبعیت از شرع مقدس، این نوع از مالکیت را در خصوص محصولات رشد کرده در زمین یا حمل حیوان ناشی از جفت گیری حیوان نر و ماده ای که مالک جداگانه دارند، به رسمیت می شناسد. 

یکی از مهم ترین حقوق قانونی مورد پیش بینی قانون گذار، حق مالکیت بوده که می تواند به واسطه انعقاد یکی از قراردادها، اخذ به شفعه، ارث بری یا حیازت مباحات، محقق شود و آثار ویژه ای را برای مالک، ایجاد کند که از جمله آن ها، حق هر گونه تصرف و نقل و انتقال قانونی و شرعی، تا جایی که مخالف حق دیگران نباشد، هستند.

در پی این نهاد حقوقی، یعنی حق مالکیت، مباحثی همچون مالکیت اصلی و مالکیت تبعی نیز مطرح می گردند که با توجه به قواعد و پیچیدگی های مالکیت تبعی، ضروری بوده تا افراد، از تشریفات، نحوه ایجاد و قواعد این نوع از مالکیت، مطلع باشند تا بتوانند، در آنچه به صورت تبعی، مالک آن شده اند، تصرف قانونی نمایند.

از این رو، در مقاله حاضر قصد داریم بگوییم که مالکیت تبعی چیست، انواع آن کدامند و نحوه ایجاد آن، چگونه می باشد؛ سپس، آثار این نوع از مالکیت را بگوییم و در نهایت، به بررسی مالکیت تبعی، در قانون مدنی بپردازیم. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این موضوع می توانند، در ادامه مقاله، همراه ما باشند.

نحوه ایجاد مالکیت تبعی

برای پاسخ به این پرسش که مالکیت تبعی چیست، ضروری می باشد تا ابتدا، اندکی در خصوص قاعده فقهی مالکیت تبعی و مفهوم حقوقی و قانونی مالکیت، توضیح دهیم و سپس، بر مبنای آن و با مراجعه به قانون مدنی، درباره مالکیت تبعی، نحوه ایجاد و آثار آن، صحبت کنیم.

به طور کلی، مالکیت، عبارت است از یک رابطه که قانونا، میان شخص و اشیاء منقول و غیر منقول وجود دارد و با تکیه و با استناد بر آن، شخص به خود، اجازه دخل و تصرف در یک مال منقول یا غیر منقول را می دهد. قانون گذار، مواردی نظیر حیازت مباحات یا ارث یا قرارداد یا اخذ به شفعه را اسباب مالکیت می داند. مالکیت بر یک مال منقول یا غیر منقول، می تواند، مستقیم و بی واسطه اتفاق بیفتد یا می تواند، با واسطه و به تبع مالکیت اصلی، محقق شود که در این شرایط، به آن، مالکیت تبعی می گویند.

قاعده فقهی، در خصوص مالکیت تبعی، مقرر می دارد: "من ملک شيئا، ملک ما هو من ضروراته” و معنای آن این است که؛ "کسی که مالک چیزی شد، آنچه را که از ضروریاتش باشد نیز مالک می شود." بر اساس این قاعده فقهی، چنانچه شخصی، به موجب بیع، هبه، صلح و مواردی از این دست، بر مال منقول یا غیر منقولی، مالکیت یافت، مالک ضروریات (لوازم عقلی و عرفی) آن مال منقول یا غیر منقول نیز می شود.

به عنوان مثال، در صورتی که شخصی، به موجب عقد بیع، خانه ای را خریداری نماید، به تبع مالکیت خانه، مالک درختان موجود در حیاط خانه نیز می شود و اینگونه نیست که برای این امر، لازم به پرداخت مبلغی جداگانه باشد. به عبارتی، مالکیت بر درختان موجود در حیاط خانه، به تبع مالکیت اصلی بر خانه، برای فرد، ایجاد خواهد گردید.

در قانون نیز به تبعیت از فقه، این مالکیت، به رسمیت شناخته شده و دارای آثار قانونی می باشد. در یک جمع بندی کلی، با توجه به مقدمات گفته شده، در پاسخ به این پرسش که مالکیت تبعی چیست؟ باید گفت، مالکیت تبعی یعنی اینکه مالک، به واسطه مالکیت بر یک مال منقول یا غیر منقول، مالک چیز دیگری که از مال منقول یا غیر منقول، به دست آمده یا از آن متساعد شده نیز بشود؛ به عبارتی، مالک ثمرات و متعلقات مال منقول یا غیر منقول نیز گردد.

نحوه ایجاد مالکیت تبعی

برای پاسخ به این پرسش که مالکیت تبعی چیست، ضروری می باشد تا ابتدا، اندکی در خصوص قاعده فقهی مالکیت تبعی و مفهوم حقوقی و قانونی مالکیت، توضیح دهیم و سپس، بر مبنای آن و با مراجعه به قانون مدنی، درباره مالکیت تبعی، نحوه ایجاد و آثار آن، صحبت کنیم.

به طور کلی، مالکیت، عبارت است از یک رابطه که قانونا، میان شخص و اشیاء منقول و غیر منقول وجود دارد و با تکیه و با استناد بر آن، شخص به خود، اجازه دخل و تصرف در یک مال منقول یا غیر منقول را می دهد. قانون گذار، مواردی نظیر حیازت مباحات یا ارث یا قرارداد یا اخذ به شفعه را اسباب مالکیت می داند. مالکیت بر یک مال منقول یا غیر منقول، می تواند، مستقیم و بی واسطه اتفاق بیفتد یا می تواند، با واسطه و به تبع مالکیت اصلی، محقق شود که در این شرایط، به آن، مالکیت تبعی می گویند.

قاعده فقهی، در خصوص مالکیت تبعی، مقرر می دارد: "من ملک شيئا، ملک ما هو من ضروراته” و معنای آن این است که؛ "کسی که مالک چیزی شد، آنچه را که از ضروریاتش باشد نیز مالک می شود." بر اساس این قاعده فقهی، چنانچه شخصی، به موجب بیع، هبه، صلح و مواردی از این دست، بر مال منقول یا غیر منقولی، مالکیت یافت، مالک ضروریات (لوازم عقلی و عرفی) آن مال منقول یا غیر منقول نیز می شود.

به عنوان مثال، در صورتی که شخصی، به موجب عقد بیع، خانه ای را خریداری نماید، به تبع مالکیت خانه، مالک درختان موجود در حیاط خانه نیز می شود و اینگونه نیست که برای این امر، لازم به پرداخت مبلغی جداگانه باشد. به عبارتی، مالکیت بر درختان موجود در حیاط خانه، به تبع مالکیت اصلی بر خانه، برای فرد، ایجاد خواهد گردید.

در قانون نیز به تبعیت از فقه، این مالکیت، به رسمیت شناخته شده و دارای آثار قانونی می باشد. در یک جمع بندی کلی، با توجه به مقدمات گفته شده، در پاسخ به این پرسش که مالکیت تبعی چیست؟ باید گفت، مالکیت تبعی یعنی اینکه مالک، به واسطه مالکیت بر یک مال منقول یا غیر منقول، مالک چیز دیگری که از مال منقول یا غیر منقول، به دست آمده یا از آن متساعد شده نیز بشود؛ به عبارتی، مالک ثمرات و متعلقات مال منقول یا غیر منقول نیز گردد.

نحوه ایجاد مالکیت تبعی

برای پاسخ به این پرسش که مالکیت تبعی چیست، ضروری می باشد تا ابتدا، اندکی در خصوص قاعده فقهی مالکیت تبعی و مفهوم حقوقی و قانونی مالکیت، توضیح دهیم و سپس، بر مبنای آن و با مراجعه به قانون مدنی، درباره مالکیت تبعی، نحوه ایجاد و آثار آن، صحبت کنیم.

به طور کلی، مالکیت، عبارت است از یک رابطه که قانونا، میان شخص و اشیاء منقول و غیر منقول وجود دارد و با تکیه و با استناد بر آن، شخص به خود، اجازه دخل و تصرف در یک مال منقول یا غیر منقول را می دهد. قانون گذار، مواردی نظیر حیازت مباحات یا ارث یا قرارداد یا اخذ به شفعه را اسباب مالکیت می داند. مالکیت بر یک مال منقول یا غیر منقول، می تواند، مستقیم و بی واسطه اتفاق بیفتد یا می تواند، با واسطه و به تبع مالکیت اصلی، محقق شود که در این شرایط، به آن، مالکیت تبعی می گویند.

قاعده فقهی، در خصوص مالکیت تبعی، مقرر می دارد: "من ملک شيئا، ملک ما هو من ضروراته” و معنای آن این است که؛ "کسی که مالک چیزی شد، آنچه را که از ضروریاتش باشد نیز مالک می شود." بر اساس این قاعده فقهی، چنانچه شخصی، به موجب بیع، هبه، صلح و مواردی از این دست، بر مال منقول یا غیر منقولی، مالکیت یافت، مالک ضروریات (لوازم عقلی و عرفی) آن مال منقول یا غیر منقول نیز می شود.

به عنوان مثال، در صورتی که شخصی، به موجب عقد بیع، خانه ای را خریداری نماید، به تبع مالکیت خانه، مالک درختان موجود در حیاط خانه نیز می شود و اینگونه نیست که برای این امر، لازم به پرداخت مبلغی جداگانه باشد. به عبارتی، مالکیت بر درختان موجود در حیاط خانه، به تبع مالکیت اصلی بر خانه، برای فرد، ایجاد خواهد گردید.

در قانون نیز به تبعیت از فقه، این مالکیت، به رسمیت شناخته شده و دارای آثار قانونی می باشد. در یک جمع بندی کلی، با توجه به مقدمات گفته شده، در پاسخ به این پرسش که مالکیت تبعی چیست؟ باید گفت، مالکیت تبعی یعنی اینکه مالک، به واسطه مالکیت بر یک مال منقول یا غیر منقول، مالک چیز دیگری که از مال منقول یا غیر منقول، به دست آمده یا از آن متساعد شده نیز بشود؛ به عبارتی، مالک ثمرات و متعلقات مال منقول یا غیر منقول نیز گردد.

آثار مالکیت تبعی

پس از صحبت در این خصوص که مالکیت تبعی چیست و نحوه ایجاد آن، چگونه می باشد، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا به این پرسش پاسخ دهیم که آثار مالکیت تبعی، چه هستند؟ برای بررسی آثار مالکیت تبعی، باید آثار مالکیت اصلی را مد نظر داشته باشیم. بر این مبنا، آثار مالکیت تبعی، عبارتند از: 

حق تصرف در آنچه به واسطه مالکیت تبعی، شخص مالک آن است؛ تا مادامی که این تصرف، خلاف شرع و قانون نبوده و مخالف حقوق دیگران نباشد.

حق نقل و انتقال آنچه به واسطه مالکیت تبعی، شخص مالک آن، است؛ نظیر انتقال به واسطه بیع یا هبه یا صلح و...

حق هرگونه انتفاع و بهره برداری از چیزی که شخص، به واسطه مالکیت تبعی، مالک آن است؛ البته به شرطی که خلاف شرع و قانون نباشد. در ادامه مقاله قصد داریم تا به بررسی مالکیت تبعی، در قانون مدنی بپردازیم و بگوییم که قانون گذار، آن را به رسمیت می شناسد یا خیر.

مالکیت تبعی در قانون مدنی

در قسمت ابتدایی مقاله، مالکیت تبعی را از منظر شرع مورد بررسی قرار دادیم و قاعده فقهی مربوط به آن را گفتیم. در این بخش از مقاله، قصد داریم تا مالکیت تبعی را از منظر قانون مدنی و مواد این قانون، بررسی کنیم و بگوییم که نظر قانون گذار، در این قانون، در خصوص مالکیت تبعی چیست. برای بررسی مالکیت تبعی، باید مواد 33 و 34 قانون مدنی را مد نظر قرار داد. هر یک از این مواد، به ترتیب، مقرر می دارند: 

"نما و محصولی که از زمین حاصل می شود، مال مالک زمین است، چه به خودی خود روئیده باشد یا به واسطه عملیات مالک، مگر اینکه‌ نما یا حاصل از اصله یا حبه غیر حاصل شده باشد که در این صورت، درخت و محصول، مال صاحب اصله یا حبه خواهد بود اگر چه بدون رضای صاحب زمین، کاشته شده باشد." و "نتایج حیوانات در ملکیت، تابع مادر است و هر کس مالک مادر شد، مالک نتایج آن هم خواهد شد."

بر اساس این دو ماده، متوجه می شویم که قانون گذار نیز مالکیت تبعی را به رسمیت شناخته و هر آنچه به واسطه عمل مالک زمین یا خود به خود، در زمین مالک بروید را از آن مالک می داند و در صورت باردار شدن حیوان ماده، بر اثر جفت گیری آن، با حیوان نری که صاحب آن، شخص دیگری است، مالکیت تبعی حمل را از آن مالک مادر لحاظ کرده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مالکیت تبعی و آثار آن در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مالکیت تبعی و آثار آن پاسخ دهند.