فرق قاضی با دادستان چیست

فرق قاضی با دادستان ، این است که دادستان نوعی مقام تعقیب است که ریاست دادسرا را به عهده دارد . از جمله وظایف دادستان ، کشف جرم ، تعقیب مجرمین و صدور کیفرخواست برای متهمین در راستای حفاظت از حقوق عامه مردم است که آن را به کمک سایر مقامات دادسرا انجام می دهد . اما وظیفه اصلی قاضی ، رسیدگی به پرونده و صدور حکم بر اساس قانون می باشد ؛ به صورتی که فصل خصومت نموده و به دعوی حقوقی یا کیفری خاتمه دهد .

رسیدگی به دعاوی کیفری در نظام حقوقی ایران ، دو مرحله ای است . به این معنا که ابتدا ، یک مرحله کشف جرم و تعقیب مقدماتی توسط دادسرا انجام شده و در مرحله دوم ، در صورتی که ارتکاب جرم در دادسرا احراز شده باشد ، پرونده به دادگاه ارجاع شده و در این مرحله ، قاضی دادگاه اقدام به صدور رای در مورد پرونده می نماید .

بنابراین ، در دعاوی کیفری ، دو مرجع برای رسیدگی و صدور رای وجود دارد که شامل دادسرا و دادگاه می باشد . در راس دادسرا ، دادستان و در راس دادگاه ، قاضی قرار داد که نقش ، وظایف و اختیارات قاضی و دادستان با هم متفاوت است . لکن از آن جهت که برخی از شهروندان ، از فرق قاضی و دادستان و تفاوت در وظایف و اختیارات آنها مطلع نیستند ، پرداختن به این بحث ضروری است .

برای پرداختن به این موضوع ، در این مقاله ابتدا به توضیح جایگاه قاضی و دادستان پرداخته و سپس ، فرق قاضی و دادستان را مورد بررسی نموده و در پایان نیز ، وظایف و اختیارات قاضی و دادستان را مورد بررسی و مقایسه قرار خواهیم داد .

قاضی کیست

رسیدگی قضایی به دعاوی حقوقی و کیفری در ایران ، بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری انجام می شود که با یکدیگر متفاوت می باشند . در رسیدگی های حقوقی ، یک اختلاف حقوقی سبب طرح دعوی در دادگاه حقوقی شده و قاضی ، اقدام به صدور رای می کند . اما در دعاوی کیفری ، یک جرم ، منجر به رسیدگی مراجع کیفری از قبیل دادسرا و دادگاه می شود .

به این معنا که در مورد دعاوی کیفری ، بر خلاف دعاوی حقوقی ، رسیدگی و صدور رای ، دو مرحله ای است . به این صورت که ابتدا ، مرجعی تحت عنوان دادسرا ، شروع به رسیدگی مقدماتی نموده و سپس ، در صورتی که مقامات دادسرا ، وقوع جرم را محرز بدانند ، با صدور کیفرخواست پرونده را به دادگاه های کیفری یک یا دو ارجاع داده و در این مرحله ، قاضی دادگاه اقدام به صدور رای می نماید .

بر این اساس ، یکی از مهم ترین اشخاصی که در رسیدگی به پرونده های حقوقی مداخله می کند ، قاضی است . اما اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که قاضی کیست ، باید گفت که قاضی ، در یک معنای کلی ، به معنای شخصی است که اقدام به رسیدگی به دعوی نموده و سپس ، با صادر کردن حکم ، فصل خصومت می کند که از دیگر معانی قاضی ، می توان به حاکم ، دادرس و داور اشاره نمود . بنابراین ، همانطور که مشاهده می شود ، نقش اصلی قاضی ، صدور حکم در خصوص دعوی پس از رسیدگی بر اساس قانون است .

با این حال ، از آن جهت که بسیاری از افراد ، نسبت به قاضی و وظایف آن آشنایی کافی ندارند ، ممکن است فرق قاضی و دادستان که در دادسرا فعالیت می کند را تشخیص ندهند ؛ در حالی که به لحاظ حقوقی ، قاضی با دادستان متفاوت است و این تفاوت ، در کلیه وظایف و اختیارات آنها ، تاثیرگذار است . البته ، برای اطلاع از اینکه قاضی با دادستان و سایر مقامات دادسرا چه تفاوتی دارد ، می بایست ابتدا به توضیح اینکه دادستان در سلسله مراتب قضایی در دادسرا چه نقشی دارد ، بپردازیم .

دادستان کیست

در قسمت قبل ، توضیح دادیم که قاضی کیست و همانطور که اشاره شد ، قاضی به فردی گفته می شود که در مراجع قضایی ، صلاحیت قضاوت کردن در مورد دعاوی حقوقی و کیفری را داشته و با داشتن شرایط لازم ، در مورد پرونده ها ، اقدام به رسیدگی و صدور رای می کند . اما در همین ارتباط ، ممکن است این سوال نیز مطرح شود که دادستان کیست و چه فرقی با قاضی دادگاه دارد ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که دادستان ، یکی از مقاماتی است که در دادسرا ، اقدام به فعالیت می کند و بر خلاف قاضی که وظیفه اصلی وی صادر کردن حکم در پرونده است ، علی القاعده دادستان وظیفه صدور رای نداشته و اصلی ترین وظیفه دادستان ، این است که در دعاوی کیفری ، راسا و یا از طریق سایر مقامات دادسرا از قبیل بازپرس و دادیار ، رسیدگی و تحقیقات مقدماتی در مورد ارتکاب جرم را بر عهده داشته و نتایج تحقیقات وی ، در صدور رای توسط قاضی ، مد نظر قرار می گیرد .

البته ، دادستان علاوه بر فعالیت در زمینه تحقیقات مقدماتی و کشف جرم ، وظایف دیگری هم دارد که از جمله آنها می توان به احیای حقوق عامه و نیز حفاظت از حقوق افراد محجور اشاره نمود و به همین دلیل ، دادستان را تحت عنوان مدعی العموم نیز می شناسند که وظیفه اصلی وی ، دفاع از حقوق عامه شهروندان است که در ادامه تفاوت و فرق این دو را شرح خواهیم داد .

فرق قاضی با دادستان چیست

در قسمت قبل ، به صورت کلی توضیح دادیم که قاضی کیست و دادستان به چه معناست . در همین ارتباط ، ممکن است این سوال نیز مطرح شود که فرق قاضی با دادستان چیست و این دو مقام ، چه تفاوت هایی با همدیگر دارند ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که به طور کلی ، قاضی به شخصی گفته می شود که در دعاوی حقوقی و کیفری ، اقدام به صدور حکم می نماید ؛ اما دادستان ، به شخصی گفته می شود که ریاست بر دادسرا در حوزه کشف جرم ، تعقیب و تحقیق مقدماتی را به عهده دارد و بازپرس و دادیاران ، زیر نظر و تحت ریاست وی مشغول فعالیت هستند .

بر این اساس ، یکی از فرق های مهم قاضی و دادستان ، این است که قاضی ، می بایست بی طرف بوده و صرفا بر اساس قانون و وجود ادله اثبات دعوی از قبیل سوگند ، شهادت شهود یا علم قاضی ، اقدام به صدور رای نماید ؛ در حالی که دادستان ، اصولا بی طرف نبوده و نماینده عموم مردم یا مدعی العموم است و از طرف و به نمایندگی از آنها ، انجام وظیفه می کند .

یکی دیگر از تفاوت های قاضی و دادستان ، این است که قاضی دادگاه حقوقی ، می بایست بر اساس قاعده منع تحصیل دلیل عمل کند ؛ چرا که در دعاوی حقوقی ، اصل بر این است که هر فردی دعوایی علیه دیگری مطرح می کند ، می بایست خودش نیز با آوردن ادله اثبات دعوی ، آن را اثبات کند ؛ لذا اگر قاضی دادگاه حقوقی ، به نفع یکی از طرفین دعوی ، دلیلی تحصیل نماید ، خلاف عدالت و بی طرفی عمل کرده است .

در حالی که در دعاوی کیفری ، اصل بر این است که رسیدگی به دعوی ، از نوع تفتیشی است ؛ به همین دلیل ، دادرس نقش فعالی در جمع آوری ادله لازم دارد . به همین دلیل ، دادستان در دعاوی کیفری ، موظف است به وسیله مقامات دادسرا از قبیل بازپرس پرونده و دادیاران ، اقدام به کشف جرم ، تعیین مجرم ، تحقیق در خصوص جرم ارتکابی و مواردی از این قبیل نماید .

همچنین ، دادستان صلاحیت صدور رای ندارد ؛ بلکه صرفا برای دفاع از منافع عمومی شهروندان ، در صورت وجود شواهد و قرائن کافی دال بر ارتکاب جرم ، به نمایندگی از عموم مردم ، متهمان را تحت تعقیب کیفری قرار می دهد و برای آنها کیفرخواست صادر می کند تا قاضی دادگاه ، با ملاحظه نظریات وی ، بتواند رای صادر کند . هرچند قاضی ، موظف به پیروی از نظریات دادستان نیست و استقلال رای دارد .

وظایف و اختیارات قاضی و دادستان

در قسمت های قبل ، فرق قاضی و دادستان را مورد بررسی قرار دادیم . در همین ارتباط ، برای تشریح موضوع در خصوص تفاوت های قاضی و دادستان ، می بایست وظایف و اختیارات قاضی و دادستان را مورد بررسی قرار داده و گفت که هر یک از آنها ، در مراجع قضایی ، چه وظایف و اختیاراتی برخوردار هستند .

بر اساس اصل 167 قانون اساسی ، قاضی به شخصی گفته می شود که وظیفه دارد تلاش کند حکم هر پرونده را با توجه به قوانین مدون و مصوب ، پیدا کرده و رای صادر کند . اگر هم در قوانین مدون ، نتواند حکم پرونده را پیدا کند ، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر ، می بایست حکم صادر کند .

در هر حال ، قاضی نمی تواند به بهانه نبود یا نقص قوانین ، از رسیدگی به دعوی و فصل خصومت امتناع کند . البته وظیفه مذکور ، مختص دعاوی حقوقی است ؛ چرا که در دعاوی کیفری و جرایم ، قاضی صرفا می بایست حکم به مجازات عملی را صادر کند که در قانون مجازات اسلامی ، جرم انگاری شده است .

اما در خصوص وظایف دادستان ، باید گفت که اصلی ترین وظیفه دادستان ، ریاست بر دادسرا می باشد که از طریق مقامات دادسرا همچون بازپرس و دادیاران ، اقدامات لازم در خصوص کشف جرم و تعقیب مجرمان را انجام می دهد . در صورت نبود دادستان ، معاون دادستان وظایف دادستان را انجام می دهد . بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری ، برخی از مهم ترین وظایف دادستان شامل موارد زیر است :

دادستان ، وظیفه شروع به تعقیب جرم را به عهده دارد . به همین دلیل ، در صورت وجود شکایت شاکی یا مدعی خصوصی ، اعلام جرم توسط هر یک از ضابطان قضایی ، مقامات رسمی یا افراد موثق ، اظهار یا اقرار خود متهم ، وقوع یکی از جرایم مشهود و یا اطلاع یافتن دادستان از وقوع جرایم به هر طریقی ، سبب می شود که دادستان ، اقدام به تعقیب مجرم نماید . البته ، در صورتی که بزه دیده مجنون یا صغیر بوده و یا ولی یا قیم بزه دیده ، قادر به شکایت از جرم نباشند ، دادستان موظف به تعقیب جرم است .

از جمله اختیارات دادستان ، این است که هر زمان بخواهد ، می تواند پرونده را مطالعه نموده و تکمیل تحقیقات را درخواست نماید و بازپرس ، موظف است طبق نظر دادستان ، اقدام به تکمیل تحقیقات نماید . همچنین ، دادستان این اختیار را دارد که تعلیمات لازم را به بازپرس و دادیار بدهد و در هر صورت ، دادیار موظف به اطاعت از دادستان است .

یکی دیگر از وظایف دادستان ، صدور کیفرخواست می باشد . در صورتی که بازپرس ، تحقیقات مقدماتی در خصوص جرم را آغاز کرده و ادله ای قوی مبنی بر ارتکاب جرم توسط متهم وجود داشته باشد ، قراری تحت عنوان قرار جلب به دادرسی صادر نموده و سپس ، پرونده را برای صدور کیفرخواست ، به دادستان ارسال می کنند تا دادستان ، کیفرخواست صادر کرده و آن را به قاضی دادگاه ارجاع دهد تا رای صادر شود .

در مورد صدور سایر قرارهای نهایی دادسرا که توسط بازپرس صادر می شود ، از قبیل قرار منع تعقیب ، موقوفی تعقیب و توقف تحقیقات نیز ، اظهارنظر نهایی ، از وظایف دادستان است و به عبارت دیگر ، دادستان باید با این قرارها ، موافق باشد ؛ در غیر این صورت ، اگر دادستان با نظر بازپرس مخالف بوده و بازپرس نظر وی را نپذیرد ، تعیین تکلیف موضوع ، به عهده قاضی دادگاه است . لازم به ذکر است که اگر جرم ارتکابی ، در صلاحیت دادگاه کیفری یک باشد ، دادستان یا نماینده دادستان ، موظف هستند که در دادگاه حضور داشته و از کیفرخواست صادره ، دفاع نمایند .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص فرق قاضی با دادستان در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون فرق قاضی با دادستان پاسخ دهند .