عزل وکیل

عزل وکیل توسط موکل، به معنی برکناری یک طرفه وکیل توسط موکل و فسخ قرارداد وکالت بوده که از شرایط آن، می توان به قصد و رضای موکل و اطلاع دادن عزل، به وکیل و دادگاه، اشاره نمود. در حال حاضر، عزل کردن وکیل توسط موکل وی، از طریق سامانه ثنا، امکان پذیر نبوده و افراد متقاضی، باید از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، برای ثبت و ارسال لایحه، اقدام نمایند. 

عقد وکالت، یک نهاد مفید بوده که از طریق آن، افراد می توانند برای انجام امور حقوقی که خود در آن، سر رشته ای نداشته یا وقت کافی برای انجام آن را ندارند، به شخص دیگری، نیابت داده تا آن شخص که وکیل نامیده شده، آن موضوع حقوقی را انجام دهد.
اما، گاهی پیش می آید که بعد از انعقاد قرارداد وکالت، موکل از اقدامات وکیل، راضی نبوده و یا بنابر هر دلیل دیگری، قصد عزل وکیل را دارد. در این وضعیت، برای اینکه عزل وکیل، به درستی انجام گرفته و واجد آثار حقوقی مربوطه باشد، لازم است تا شرایط قانونی برکناری وکیل، وجود داشته و اقدام موکل، مطابق روند قانونی آن، انجام گیرد.
لذا، در این مقاله، پس از پاسخ دادن به این سوال که عزل وکیل توسط موکل یعنی چه، شرایط، مدارک، هزینه ها و آثار این اقدام، من جمله استرداد حق الوکاله را بررسی کرده و در انتها، برکنار کردن وکیل از طریق سامانه ثنا و دفاتر خدمات قضایی را توضیح خواهیم داد. 

عزل وکیل توسط موکل یعنی چه

وکالت، یکی از عقود پیش بینی شده در قانون مدنی بوده که مانند سایر عقود، تحت شرایط خاصی، به پایان رسیده و منحل می گردد. یکی از راه های پایان دادن به این عقد، عزل وکیل توسط موکل است. به همین دلیل، ممکن است این سوال مطرح گردد که عزل وکیل توسط موکل یعنی چه؟ در ادامه، به این سوال پاسخ خواهیم داد، اما پیش از آن، به تعریف مختصری از عقد وکالت پرداخته و خواهیم گفت که این قرارداد، به چه روش هایی پایان می پذیرد.

وکالت، به عقد یا قراردادی گفته می شود که ضمن آن، یک شخص(موکل)، فرد دیگری(وکیل) را برای انجام یک امر حقوقی، مانند خرید، فروش، اجاره و طرح دعوا در دادگاه، نایب و نماینده خود قرار می دهد. بنابراین، واگذاری انجام امور مادی، مانند رنگ کردن یک خانه، با وکالت، امکان پذیر نبوده و نیازمند انعقاد قراردادهای دیگری، مانند اجاره اشخاص و جعاله می باشد.

عقد وکالت، یک عقد یا قرارداد جایز بوده و بنابراین، ممکن است از طریق راه های خاصی که بعضا، ارادی و بعضا، غیر ارادی بوده، به پایان رسیده و منحل گردد. روش ها و راه های پایان یافتن این عقد، به شرح زیر می باشد:

فوت، جنون و سفاهت(سفیه شدن) وکیل یا موکل، از بین رفتن موضوع وکالت(مانند اینکه موکل، برای فروش خودرو به وکیل وکالت داده و اتومبیل، در آتش بسوزد)، استعفای وکیل(یعنی وکیل، به نحوی انصراف خود را از وکالت اعلام کند) و عزل وکیل توسط موکل.

منظور از عزل وکیل توسط موکل، این است که موکل، وکیل را از انجام موضوع وکالت، برکنار کرده و به صورت یک طرفه، این عقد را فسخ کند. عزل وکیل، می تواند به صورت صریح انجام گرفته؛ مانند اینکه موکل، ضمن یک لایحه، به وکیل پایه یک دادگستری که وکالت وی را در یک دعوا بر عهده داشته، اطلاع دهد که وی را عزل کرده و یا اینکه، به صورت ضمنی انجام گیرد؛ به عنوان مثال، اگر موکل، برای فروش یک مال به وکیل وکالت داده ولی خود، برای فروش اقدام کند، این اقدام، به معنی عزل ضمنی وکیل خواهد بود.

لازم به ذکر است که اگرچه، عزل وکیل توسط موکل، هم در وکالت مدنی(وکالت در دفاتر اسناد رسمی) و هم در وکالت قضایی(وکالت در دادگاه ها وکیل دادگستری) مطرح بوده، اما، آنچه در این مقاله، مورد نظر ما بوده و قصد صحبت در مورد آن را داریم، وکالت قضایی می باشد.

پس از پاسخ به این سوال که عزل وکیل توسط موکل یعنی چه، در بخش های بعد، شرایط و آثار این اقدام را بررسی کرده و توضیح خواهیم داد که موکل برای عزل وکیل از طریق سامانه ثنا و دفاتر خدمات قضایی، به چه صورت باید اقدام نماید.

شرایط عزل وکیل

در بخش قبل، به این سوال پاسخ دادیم که عزل وکیل توسط موکل یعنی چه و گفتیم که این امر، به معنای برکنار کردن یک طرفه وکیل توسط موکل بوده و یکی از راه های پایان دادن، به عقد وکالت می باشد. اما، با توجه به اینکه عزل وکیل، یک عمل حقوقی بوده، چه از طریق اظهار شفاهی یا ارسال اظهارنامه انجام گیرد و چه از طریق سامانه ثنا، لازم است تا دارای شرایطی باشد که این شرایط، به شرح زیر می باشند:

از آنجا که عزل وکیل توسط موکل، یک عمل حقوقی و ایقاع می باشد، لازم است تا موکل، برای انجام آن، دارای قصد و رضا بوده و از اهلیت لازم، یعنی عقل و بلوغ، برخوردار باشد، همچنین، از دیگر موارد اهلیت، رشد موکل (عدم سفاهت) است، در شرایطی که موضوع وکالت، یک امر مالی می باشد.

مطابق ماده 37 قانون آیین دادرسی مدنی، موکل پس از عزل وکیل، باید این امر را به وکیل خود و همچنین، دادگاه اطلاع دهد که البته، این اقدام موکل، یعنی، عزل کردن وکیل، مانعی برای ادامه دادرسی نبوده و اصولا، باعث تجدید جلسه نمی گردد.

همچنین، به موجب ماده 385 قانون آیین دادرسی کیفری: «... استعفای وکیل تعیینی یا عزل وکیل پس از تشکیل جلسه رسیدگی، پذیرفته نمی شود. » بنابراین، در دادگاه کیفری و در اعطای وکالت برای یک دعوای جزایی، موکل، صرفا تا قبل از تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه، حق عزل وکیل را از طریق سامانه ثنا یا روش های دیگر خواهد داشت.

اگرچه، در صورتی که وکالت وکیل از نوع بلاعزل باشد، موکل، حق عزل وکیل را نخواهد داشت، اما، از آنجا که وکالت قضایی، به شکل بلاعزل، امکان پذیر نبوده، لذا، این شرط نیز در مورد عزل وکیل قضایی توسط موکل، مطرح نشده و موکل، هر زمان بخواهد، البته با رعایت محدودیت های فوق، می تواند وکیل خود را عزل کند.

آثار عزل وکیل

هنگامی که موکل، وکیل خود را عزل می کند، این عمل موکل، با آثاری، برای وکیل و خود موکل، همراه می باشد. لذا، در این بخش، قصد داریم تا به بررسی آثار عزل وکیل توسط موکل پرداخته و این آثار را به ویژه با توجه به قانون آیین دادرسی مدنی، مشخص نماییم.

اولین اثر از آثار عزل وکیل، چه از طریق اظهار شفاهی یا ابلاغ اظهارنامه، انجام گرفته و چه از طریق سامانه ثنا، انحلال عقد وکالت و پایان یافتن آن می باشد. در نتیجه، از آنجا که نیابت وکیل از بین رفته، وی دیگر، حقی برای انجام موضوع وکالت و ادامه آن نخواهد داشت.

لازم به ذکر است که مطابق ماده 38 قانون آیین دادرسی مدنی، تا زمانی که خبر عزل وکیل، به اطلاع وی نرسیده، اقدامات او در حدود وکالت تفویضی، موثر در حق موکل می باشد. بنابراین، اگر به عنوان مثال، وکیل، قبل از اطلاع از عزل، دادخواست تجدیدنظر را ثبت کند، این اقدام، دارای آثار قانونی خود می باشد.

بر اساس ماه 43 قانون آیین دادرسی مدنی، موکل باید زمانی برای عزل وکیل دادگستری اقدام کرده که این اقدام، موجب تجدید جلسه دادرسی نشود. بنابراین، دادگاه، اجازه تجدید وقت رسیدگی را به علت برکنار کردن وکیل، صادر نخواهد کرد.

عزل وکیل توسط موکل، چه از طریق اظهارنامه و اظهار شفاهی و چه از طریق سامانه ثنا، موجب اسقاط حق الوکاله وکیل، اعم از وکیل پایه یک دادگستری و کارآموز وکالت، نشده و حق الوکاله، تحت شرایطی، قابل دریافت می باشد که در بخش بعد، در مورد این مساله، بیشتر توضیح خواهیم داد.

عزل وکیل و استرداد حق الوکاله

گاهی، برخی از موکلان، با مشاهده انجام روند کار و به نتیجه نسبی رسیدن آن و با انگیزه فرار از پرداخت حق الوکاله، اقدام به عزل وکیل خود در پرونده می کنند. البته، در برخی مواقع نیز برکنار کردن وکیل، به دلیل نارضایتی موکل، از اقدامات وکیل، انجام می گیرد. در این صورت، این سوال مطرح می گردد که آیا با برکنار کردن وکیل، موکل، حق استرداد حق الوکاله را خواهد داشت؟ برای پاسخ به این سوال، باید به دو نکته توجه نمود:

اول آنکه، در صورت عزل وکیل توسط موکل و در صورتی که در قرارداد وکالت، شرط خاصی در این رابطه، در نظر گرفته نشده باشد، وکیل به تناسب اقدامات انجام گرفته، مستحق حق الوکاله بوده و لذا، تا این میزان از حق الوکاله، قابل استرداد توسط موکل نمی باشد.

به طور معمول، در قراردادهای حق الوکاله، این شرط درج می گردد که در صورتی که پس از ثبت دادخواست یا شکواییه، موکل، بدون عذر موجه، وکیل را عزل کند، وکیل، استحقاق حق الوکاله آن مرحله را به طور کامل خواهد داشت. در نتیجه، با درج و امضای این شرط در قرارداد وکالت، حق الوکاله تا میزان شرط شده، قابل استرداد نمی باشد.

عزل وکیل از طریق سامانه ثنا

در سال های اخیر، قوه قضاییه، سامانه های متعددی را تاسیس و راه اندازی کرده که از مهم ترین آن ها، می توان به سامانه عدل ایران و سامانه احراز هویت ثنا، اشاره نمود. یکی از این سامانه ها، سامانه ثنا است که در واقع، سامانه ثبت نام، جهت بهره مندی از خدمات اینترنتی قوه قضاییه بوده، اما، در عرف رایج در جامعه، زمانی که از این سامانه نام برده می شود، منظور، همان سامانه عدل ایران، به آدرس adlirn.ir بوده که سامانه اصلی خدمات دستگاه قضایی می باشد. 

این سامانه، به ویژه، از طریق بخش خدمات قضایی من، امکانات متنوعی نظیر دریافت ابلاغیه الکترونیکی، مشاهده روند پرونده، ثبت دادخواست دیوان عدالت اداری و تایید قرارداد الکترونیکی وکالت را برای متقاضیان فراهم کرده است. اما، باید دید که آیا عزل وکیل نیز از طریق سامانه ثنا، برای موکلان، امکان پذیر می باشد یا خیر؟

برای پاسخ به این سوال، باید به سامانه ثنا مرجعه نمود. با ورود به این سامانه و بررسی خدمات و امکانات آن، به ویژه پس از ورود به بخش خدمات قضایی من، ملاحظه می شود که امکانی برای ثبت درخواست عزل وکیل از طریق این سامانه، پیش بینی نشده و لذا، در حال حاضر، عزل کردن وکیل از طریق سامانه ثنا، امکان پذیر نمی باشد.

عزل وکیل از طریق دفاتر خدمات قضایی

در گذشته، زمانی که موکل قصد داشت تا وکیل خود را عزل کند، این اقدام از طریق اظهار شفاهی و درج در صورت جلسه یا ارسال اظهارنامه، برای وکیل و ارائه لایحه کاغذی به دادگاه، انجام می گرفت اما، با تاسیس و راه اندازی دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، در حال حاضر، این رویه، تا اندازه ای فرق کرده است.

با این توضیح که چنانچه موکل، قصد داشته باشد تا برای برکناری وکیل اقدام نماید، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مراجعه کرده و لایحه عزل وکیل را توسط دفتر، ثبت و برای شعبه دادگاه، ارسال کند. البته، از آنجا که عزل وکیل باید به اطلاع خود وی نیز برسد، توصیه می شود تا موکل، با ارسال یک اظهارنامه قضایی برای وکیل، نماینده خود را نیز از عزل، مطلع نماید.

لازم به ذکر است که در گذشته، ثبت لایحه عزل وکیل، به روش خودکاربری و از طریق آدرس remission.adliran.ir/PetitionEdit.aspx، بدون مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک نیز برای متقاضیان، امکان پذیر بود که در حال حاضر، این سایت، غیر فعال شده و متقاضیان، صرفا می توانند از طریق دفاتر خدمات قضایی، اقدام نمایند.

مدارک مورد نیاز برای عزل وکیل

علاوه بر شرایط و آثار برکنار کردن وکیل توسط موکل، یکی دیگر از مسائلی که در رابطه با عزل وکیل مطرح می گردد، مساله مدارک مورد نیاز برای این اقدام بوده که در این بخش، قصد داریم تا به بررسی این مدارک، بپردازیم.

به منظور عزل وکیل و ثبت لایحه آن، موکل باید با در دست داشتن کارت شناسایی و شماره پرونده خود به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک، مراجعه کرده و درخواست خود را برای شعبه دادگاه، ارسال نماید. بنابراین، اصولا نیاز به ارائه شماره وکالت نامه نبوده، چرا که با جست و جوی شماره پرونده در سیستم، توسط دفاتر خدمات، شماره وکالت، توسط سیستم، نمایش داده می شود.

پس از توضیح مدارک مورد نیاز برای عزل وکیل توسط موکل، در بخش بعد، در مورد هزینه برکنار کردن وکیل، صحبت کرده و خواهیم گفت که آیا عزل وکیل، به صورت رایگان انجام گرفته یا نیازمند پرداخت هزینه از سوی موکل می باشد؟

هزینه عزل وکیل

سوالی که در این بخش، قصد داریم تا به بررسی آن پرداخته و به آن پاسخ دهیم، این مساله بوده که آیا موکل، به منظور عزل وکیل، باید هزینه ای را بپردازد یا اینکه این اقدام، رایگان بوده و نیازمند پرداخت هزینه خاصی از جانب موکل نمی باشد؟

در پاسخ به سوال فوق، باید گفت، در گذشته که عزل وکیل، با ثبت لایحه آن، در دفتر شعبه دادگاه انجام می گرفت، این اقدام موکل، مستلزم پرداخت هیچ هزینه ای نبود و بنابراین، کلیه اشخاص می توانستند به صورت رایگان، برای برکناری وکیل خود در دادگاه، اقدام کنند.

اما، در حال حاضر که عزل وکیل توسط موکل، باید از طریق ثبت لایحه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام گیرد، موکلی که قصد برکناری وکیل خود را دارد، باید هزینه انجام این امر را مطابق تعرفه این دفاتر، پرداخت کرده که این مبلغ، در حال حاضر، 34 هزار تومان می باشد. همچنین، در صورتی که موکل، قصد داشته باشد تا با ارسال اظهارنامه قضایی، عزل وکیل را به خود وی نیز اطلاع دهد، باید مبلغ 34 هزار تومان نیز برای ثبت اظهارنامه بپردازد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد عزل وکیل در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون عزل وکیل پاسخ دهند.