ثمن معامله

ثمن معامله ، به ما به ازا و بهایی گفته می شود که در قراردادی همچون بیع ، در برابر مبیع ، از سوی خریدار به فروشنده پرداخت می شود و نحوه پرداخت آن می تواند به صورت حال ، مدت دار یا قسطی باشد . در صورت عدم پرداخت ثمن معامله ، فروشنده می تواند الزام خریدار به پرداخت را از دادگاه تقاضا نموده و یا تحت شرابطی ، معامله را ابطال و فسخ کند .

بر اساس قانون مدنی ، برخی از عقود و قراردادها معوض هستند ؛ به این معنا که طرفین ، مالی را بین خود رد و بدل کرده و در ازای آن ، بهای آن را می پردازند . یکی از مرسوم ترین عقود معوض ، عقد بیع یا همان خرید و فروش می باشد که معمولا فروشنده ، در ازای دریافت مبلغی ، مالی را به خریدار ، منتقل می کند .

ما به ازا یا بهایی که در عقود معوض همچون بیع ، از طرف خریدار به فروشنده منتقل می شود را اصطلاحا ثمن معامله می گویند که نقطه مقابل مبیع یا همان مال فروخته شده است . اما از آن جهت که نحوه پرداخت ثمن معامله ، ممکن است اختلافات حقوقی خاصی را ایجاد نماید ، می بایست ابتدا با معنی ثمن معامله و سپس با نحوه پرداخت آن آشنا شد تا حتی الامکان ، طرفین دچار مشکلاتی چون ابطال معامله به لحاظ عدم پرداخت ثمن قرارداد ، نشوند .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی اینکه معنی ثمن معامله چیست و انواع آن کدامند پرداخته و پس از بررسی ثمن معامله در مبایعه‌ نامه و نحوه پرداخت آن ، ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن را توضیح دهیم . در خاتمه نیز ، نحوه پرداخت ثمن معامله ملک از طریق پرداخت نقدی و چک را بررسی خواهیم کرد .

معنی ثمن معامله چیست

امروزه ، افراد ، عقود و قراردادهای متنوعی را میان خود تنظیم می کنند که از یک منظر ، می توان این قراردادها را به عقود معوض و عقود مجانی ، تقسیم بندی کرد . تفاوت این دو دسته عقود ، این است که در قراردادهای معوض ، در قبال مالی که به دیگری داده شده ، می بایست بهایی نیز پرداخت شود . به عنوان نمونه ، در قراردادی همچون بیع ، خریدار می بایست در ازای مبیع یا همان کالای خریداری شده ، مبلغی را به فروشنده بپردازد .

بنابراین ، در خصوص اینکه معنی ثمن معامله چیست ، باید گفت که منظور از ثمن معامله ، ما به ازا ، بها ، مبلغ ، قیمت و یا پولی است که از سوی یکی از طرفین قرارداد ، به دیگری پرداخت می شود . به عبارت دیگر ، ثمن معامله ، نقطه مقابل مبیع یا همان مالی است که ضمن قرارداد معوض ، به دیگری منتقل شده است .

حال که با معنی ثمن معامله آشنا شدیم ، باید به این نکته نیز توجه کنیم که ثمن معامله ، مبلغ مشخصی نیست ؛ بلکه در هر قرارداد ، با توجه به مبیع ، ممکن است مبلغ آن نیز متفاوت باشد که در قسمت های بعد ، انواع ثمن معامله و نحوه پرداخت آن را نیز توضیح خواهیم داد .

انواع ثمن معامله

در قسمت قبل ، به بررسی معنای ثمن معامله پرداخته و گفتیم که ثمن ، همان بهایی است که در قراردادها ذکر می گردد . البته ، مرسوم است که اصطلاح ثمن معامله را در قراردادی همچون بیع ، به معنای پولی که در ازای مبیع پرداخت می شود ، به کار می برند ؛ لکن ثمن معامله ، مختص عقد بیع و پرداخت های نقدی نیست . لذا در این قسمت ، قصد داریم انواع ثمن معامله را ذکر کنیم .

ثمن معامله در معنای عام ، همان ما به ازایی است که در عقود معوض ، از سوی یکی از طرفین ، به دیگری تملیک می شود ؛ مثلا در عقد اجاره ، اجاره پرداختی توسط مستاجر ، ثمن معامله است . حتی در قراردادی همچون صلح معوض یا هبه معوض نیز ، منظور از ثمن معامله ، وجهی است که در ازای مال صلح شده یا هبه ، به صلح کننده و هبه کننده پرداخت می شود . اما ثمن معامله در معنای خاص ، همان بهایی است که در عقد بیع ، از سوی خریدار به فروشنده پرداخت می شود .

همچنین ، مرسوم است که ثمن معامله را به معنای وجوه نقدی که در ازای مبیع پرداخت می شود در نظر می گیرند ؛ ولیکن پرداخت ثمن معامله می تواند به این صورت هم باشد که یکی از طرفین ، مالی را در ازای مالی ، به دیگری تملیک کند که در این صورت ، عقد بیع ، به عقد معاوضه شبیه خواهد شد . بر اساس قانون مدنی ، در صورتی که یکی از طرفین ، مالی را در ازای مالی به دیگری بدهد ، بدون اینکه مشخص باشد کدام مبیع و کدام ثمن است ، عقد معاوضه شکل می گیرد .

ثمن معامله در مبایعه‌ نامه

همانطور که اشاره شد ، یکی از مهم ترین عقود معوض که ثمن و مبیع در مقابل یکدیگر مبادله می شوند ، عقد بیع می باشد . قبل از اینکه به بررسی موضوع ثمن معامله در مبایعه نامه بپردازیم ، بهتر است در خصوص مبایعه نامه ، توضیح دهیم . به طور کلی ، زمانی که دو نفر ، قصد دارند یک مال منقول همچون خودرو یا غیر منقول مثل ملک را خرید و فروش کنند ، می توانند مبایعه نامه تنظیم کنند که در واقع ، سند مکتوب خرید و فروش می باشد .

در تمامی نمونه مبایعه نامه های تنظیم شده ، قسمتی تحت عنوان ثمن معامله وجود دارد که در واقع ، نشان دهنده ما به ازا ، بها و قیمتی است که خریدار ، در برابر مال خریداری شده ، به فروشنده پرداخت می نماید . البته ، در قراردادی مثل بیع یا خرید و فروش ، می بایست بین مبیع و ثمن ، به لحاظ عرفی ، برابری وجود داشته باشد ؛ در غیر این صورت ، ممکن است حسب مورد ، خریدار یا فروشنده ، بتوانند قرارداد را فسخ کنند .

موضوع مهم دیگری که در خصوص مبیع و ثمن معامله در مبایعه نامه وجود دارد ، این است که حتما هر دوی آنها باید معلوم و معین باشند و در غیر این صورت ، ممکن است معامله باطل باشد که جزئیات بیشتر در این خصوص را می توانید در مقاله زیر مطالعه نمایید .

نحوه پرداخت ثمن معامله

از آن جهت که ثمن معامله ، یکی از ارکان اساسی هر عقد یا قراردادی است ، پرداختن به این موضوع ضرورت دارد که نحوه پرداخت ثمن معامله به چه صورت است . به عبارت دیگر ، آیا پرداختن بها یا ثمن معامله ، نحوه خاصی دارد ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که پرداخت ثمن معامله ، می بایست طبق آنچه که در عقد یا قرارداد ، مورد توافق طرفین قرار گرفته ، انجام شود .

به طور کلی ، در ضمن قرارداد ، ممکن است نحوه پرداخت ثمن ، به سه حالت ، مورد پیش بینی قرار گرفته باشد . مثلا در صورتی که ثمن معامله ، در همان موقع قرارداد پرداخت شود ، اصطلاحا گفته می شود که ثمن معامله ، حال است و زمان دار یا موجل نمی باشد .

با این وجود ، ممکن است که طرفین ، اجل یا مهلت خاصی را تعیین کنند که تا آن موقع ، خریدار ، اقدام به پرداخت ثمن معامله نماید که در این صورت ، خریدار تا پایان آن مدت ، می تواند اقدام به پرداخت ثمن معامله نماید ؛

همچنین ، نحوه پرداخت ثمن معامله می تواند به صورت اقساط نیز باشد ؛ به این معنا که قرارداد ، به صورت قسطی بوده و خریدار ، در همان بازه های زمانی تعیین شده ضمن قرارداد ، موظف به پرداخت ثمن معامله خواهد بود .

ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن

طبق قانون ، هر یک از طرفین معامله ، تعهداتی دارند که می بایست آنها را به صورت دقیق انجام دهند و یکی از مهم ترین این تعهدات ، پرداخت ثمن معامله است ؛ در غیر این صورت ممکن است به دلیل عدم پرداخت ثمن ، معامله به هم خورده یا باطل شود . به همین مناسبت ، در این قسمت قصد داریم به بررسی بحث ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن بپردازیم .

اولا ، باید دانست که اگر متعهد ، ثمن معامله را پرداخت نکرده باشد ، طرف مقابل می تواند الزام وی به پرداخت ثمن معامله را تقاضا نماید که این امر ، از طریق تنظیم اظهارنامه و سپس ، ارائه دادخواست مطالبه وجه قرارداد به دادگاه حقوقی ، امکان پذیر می باشد .

در غیر این صورت ، متعد له ، می تواند به دلیل عدم پرداخت ثمن ، اقدام به فسخ قرارداد و ابطال قرارداد نماید . استفاده از حق فسخ و ابطال قرارداد به دلیل عدم پرداخت ثمن معامله ، به این صورت است که متقاضی ، حق فسخ خود را ضمن یک اظهارنامه به طرف مقابل ، اعلام کرده و در عین حال ، دادخواستی با موضوع تایید اعمال حق فسخ قرارداد ، به دادگاه می دهد و دادگاه ، پس از احراز حق فسخ وی ، اقدام به ابطال معامله می نماید .

لازم به ذکر است که ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن ، ناشی از خیار تاخیر ثمن می باشد . بر اساس ماده 402 قانون مدنی ، شرایط ابطال قرارداد به دلیل عدم پرداخت ثمن معامله ذکر شده است که بر اساس آن ، اعمال خیار تاخیر ثمن و ابطال قرارداد در صورتی امکانپذیر است که :

اولا ؛ مبیع یا کالای فروخته شده ، عین معین یا در حکم معین بوده باشد ؛

ثانیا ؛ پرداخت ثمن و تحویل مبیع ، می بایست حال بوده و موجل یا مدت دار نباشد ؛

ثالثا ؛ باید سه روز از تاریخ عقد بیع گذشته باشد و در طول این مدت ، نه فروشنده کالا را تحویل خریدار داده و نه مشتری ، تمام ثمن معامله را پرداخت کرده باشد ؛

رابعا ؛ کرده باشد ؛صرفا بایع یا فروشنده ، می تواند اقدام به فسخ یا ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن نماید و خریدار ، از چنین حقی برخوردار نیست . البته ، اگر فروشنده ، به هر نحوی ، ثمن معامله را مطالبه کرده و مشخص شود که منظور وی ، التزام به قرارداد بیع بوده ، خیار تاخیر ثمن ، ساقط شده و دیگر نمی تواند معامله را ابطال نماید .

البته ، لازم به ذکر است که اگر شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن از سوی بایع یا فروشنده وجود نداشته باشد ، وی تنها در صورتی می تواند برای فسخ یا ابطال قرارداد اقدام کند که این حق ، ضمن عقد برای وی در نظر گرفته شده باشد .

نحوه مطالبه ثمن به نرخ روز

گاهی ، بنا به علل مختلف ، ممکن است معامله انجام شده میان طرفین ، باطل باشد . باطل بودن معامله ، به این معنا است که گویی از اول ، عقدی میان طرفین شکل نگرفته است و همچنان ، مبیع و ثمن ، در ملکیت فروشنده و خریدار هستند . در این حالت ، ممکن است که خریدار ، بتواند اقدام به مطالبه ثمن معامله به نرخ روز نماید ؛ به ویژه اگر مدت زیادی از تاریخ قرارداد گذشته و ثمن پرداختی ، ارزش اقتصادی خود را از دست داده باشد .

به عنوان نمونه ، بر اساس ماده 390 قانون مدنی ، اگر بعد از قبض ثمن معامله ، مشخص شود که مبیع ، متعلق به فرد دیگری و معامله فضولی بوده است ، فروشنده ، ضامن است و علاوه بر اینکه باید ثمن را به خریدار بازگرداند ، در صورتی که خریدار از این موضوع بی اطلاع بوده ، می بایست غرامات و خسارات وارده به خریدار را نیز جبران کند .

در این حالت ، اگر مدت زیادی از معامله گذشته باشد ، ممکن است که ثمن پرداخت شده حین عقد ، ارزش اقتصادی خود را از دست داده باشد . نحوه مطالبه ثمن به نرخ روز ، به این صورت است که خریدار ، باید از طریق ارائه دادخواست مطالبه ثمن به نرخ روز ، در دادگاه حقوقی ، طرح دعوی نماید که میزان ثمن به نرخ روز ، بر اساس نظریه کارشناس دادگستری ، تعیین می شود .

در این خصوص ، هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز ، رای وحدت رویه به شماره 733 صادر نموده است که طبق آن ، « بر اساس ماده 365 قانون مدنی ، بیع فاسد اثری در تملک ندارد ؛ یعنی مبیع و ثمن ، کماکان در مالکیت بایع و مشتری باقی می ماند و حسب مواد 390 و 391 قانون مرقوم ، اگر بعد از قبض ثمن ، مبیع کلا یا جزئا مستحق للغیر درآید ، بایع ضامن است و باید ثمن را مسترد دارد و در صورت جهل مشتری به وجود فساد ، از عهده غرامات وارد شده بر مشتری نیز برآید و چون ثمن در اختیار بایع بوده است ، در صورت کاهش ارزش ثمن و اثبات آن ، با توجه به اطلاق عنوان غرامات در ماده 391 قانون مدنی ، بایع قانونا ملزم به جبران آن است ... »

نحوه پرداخت ثمن معامله ملک

در حال حاضر ، عقد اجاره و بیع ، رایج ترین قراردادها در حوزه معاملات ملکی می باشند . اما سوالی که مطرح می شود ، این است که نحوه پرداخت ثمن معامله ملک به چه صورت است ؟ به عبارت دیگر ، در صورتی که قصد خرید و فروش ملکی را داشته باشیم ، به چه نحوی می توان ثمن معامله را پرداخت نمود ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که نحوه پرداخت ثمن معامله ملک ، به این صورت است که ابتدا خریدار و فروشنده ، با هم توافق کرده و به یکی از بنگاه های معاملات ملکی مراجعه می کنند تا مبایعه نامه تنظیم نمایند . در این حالت ، مقداری از ثمن معامله به عنوان بیعانه یا پیش پرداخت ، به فروشنده پرداخت می گردد که میزان آن ، دلخواه است ؛ اما عرفا به میزان یک چهارم تا یک سوم مبلغ معامله است .

در مرحله بعد ، زمانی که ملک مورد معامله به خریدار تحویل داده می شود نیز ، بخش دیگری از ثمن معامله پرداخت شده و خریدار ، کلید را از فروشنده تحویل گرفته و می تواند در آن سکونت کند . بخش سوم پرداخت ثمن معامله ملک نیز ، معمولا در زمانی است که انتقال سند در محضر انجام می شود .

نکته مهمی که در خصوص نحوه پرداخت ثمن معامله وجود دارد ، این است که چون در صورت بروز اختلاف ، خریدار باید پرداخت ثمن را اثبات نماید ، بهتر است که این امر ، در حضور شهود و یا بنگاه های املاک انجام شده و در قبال آن ، رسید نیز دریافت شود .

پرداخت ثمن به‌ وسیله چک

در قسمت قبل ، توضیح دادیم که نحوه پرداخت ثمن معامله های ملکی به چه صورت است . پرداخت ثمن معامله ، می تواند به صورت نقدی یا غیر نقدی باشد . اما در حال حاضر ، یکی از رایج ترین روش های پرداخت ثمن معامله به خصوص در معاملات بزرگی همچون معاملات مسکن و یا خودرو ، با استفاده از چک می باشد .

با این توضیح که چون در پرداخت های عمده ، استفاده از چک به جای پرداخت های نقدی ، از امنیت بالاتری برخوردار است ، طرفین ، ضمن تنظیم مبایعه نامه ، توافق می کنند که خریدار در تاریخ های مشخصی ، اقدام به پرداخت ثمن معامله به فروشنده نماید که استفاده از این چک ها ، به جای کارت به کارت کردن و یا استفاده از دستگاه های پوز ، بیشتر توصیه می شود .

در هر حال ، پرداخت ثمن معامله به وسیله چک ، خریدار را متعهد می کند که در تاریخ های توافق شده در قرارداد ، حساب بانکی خود را تکمیل نماید تا فروشنده ، بتواند آن را برداشت کند . در غیر این صورت ، در صورتی که در قرارداد شرط شده باشد که در صورت برگشت خوردن یکی از چک ها فروشنده حق فسخ دارد ، به دلیل عدم پرداخت ثمن ، فروشنده  می تواند معامله را فسخ نموده و در صورت عدم شرط ، الزام خریدار به پرداخت وجه چک ها یا ثمن را از طریق دادگاه مطالبه نماید .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص ثمن معامله در کانال تلگرام حقوق عقود و قراردادها عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ثمن معامله پاسخ دهند .