مالکیت منافع

مالکیت منافع ، حق مالکیتی است که یک فرد بر منفعت یا منافع یک مال دارد ؛ اعم از اینکه مالک عین آن هم باشد یا خیر و منظور از منافع ، استفاده ای است که از عین می توان کرد . تفاوت تملیک منفعت با حق انتفاع این است که در مالکیت منافع ، شخص ، مالک منفعت بوده و در حق انتفاع ، بی آنکه مالک شود ، فقط می تواند با اذن مالک ، از آن استفاده کند .

بر اساس قانون ، مالکیت هر فرد ، محترم است و زمانی که فردی نسبت به یک مال ، حق مالکیت دارد ، به منزله آن است که به هر نحوی که بخواهد ، به شرط احترام به حقوق دیگران ، می تواند از آن مال ، استفاده کند . البته ، حق مالکیت بر اموال ، به دو شکل است ؛ یک نوع آن مالکیت بر عین یک مال است و نوع دوم ، صرفا ناظر بر مالکیت منافع آن می باشد .

مالکیت منافع ، به معنای آن است که یک فرد ، نسبت به منافع حاصله از یک مال، مالک بوده و می تواند حقوق مالکانه خود را در خصوص آن اعمال نماید ؛ مثل مستاجری که مالک منفعت خانه اجاره شده است . البته تملیک منافع ، با حق انتفاع متفاوت است ؛ به همین دلیل ، از آن جهت که گاهی در خصوص استفاده از منافع یک ملک به عنوان مالک یا دارنده حق ، اختلافاتی ایجاد می شود ، می بایست به مفهوم مالکیت منافع و تفاوت آن با حق انتفاع توجه داشت .

به همین مناسبت ، قصد داریم در ادامه این مقاله ابتدا به بررسی این موضوع بپردازیم که مالکیت منافع چیست و اقسام منافع که می توان نسبت به آن مالک شد ، کدامند . در ادامه نیز ، تفاوت های مالکیت منافع با حق انتفاع را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

مالکیت منافع چیست

یکی از مهم ترین حقوقی که در قانون اساسی و قوانین مدنی به آن اشاره شده ، حق مالکیت می باشد . بر اساس قانون ، مالکیت اشخاص نسبت به اموال ، می تواند به دو شکل باشد : مالکیت عین و مالکیت منافع . مالکیت عین ، به معنای آن است که یک فرد ، نسبت به یک مال ، حق عینی داشته و می تواند نسبت به عین یک مال ، حقوق مالکانه خود را اعمال نماید .

مالکیت بر عین یک مال ، کامل ترین و غیر قابل خدشه ترین حق مالکانه است . به عنوان نمونه ، زمانی که شخصی ، از طریق عقد بیع ، یک زمین را خریداری می کند ، مالک عین آن مال شده و همچنین ، می تواند از منافع آن ملک ، استفاده کند . لذا مالکیت عین مال ، به منزله مالکیت بر منافع آن هم هست ؛ چرا که نمی توان کسی را مالک شناخت ؛ بی آنکه وی حق استفاده از منافع آن مال را داشته باشد .

اما مالکیت اشخاص بر اموال ، همیشه بدین صورت نیست ؛ بلکه گاهی ، اشخاص ، صرفا نسبت به منافع ایجاد شده از یک مال ، حق مالکیت دارند . به عنوان نمونه ، زمانی که یک فرد ، با انعقاد قرارداد اجاره ، خانه ای را از دیگری اجاره می کند ، مالک آن خانه نمی شود ؛ بلکه صرفا مالک منافع آن شده است و می تواند از منافع آن مال ، مثلا سکونت در خانه  استفاده کند . یا زمانی که فردی باغی را اجاره کرده است ، صرفا می تواند از منافع آن باغ استفاده کرده و مثلا میوه های باغ به وی تعلق دارد .

بنابراین ، در پاسخ به این سوال که مالکیت منافع چیست ، باید گفت که مالکیت منافع ، به معنای آن است که یک فرد ، نسبت به منافع یک مال ، مالکیت داشته و می تواند در خصوص منافع ایجاد شده از آن مال ، حقوق مالکانه خود را اعمال نماید ؛ اعم از اینکه مالک عین آن هم باشد یا خیر ؛ که در قسمت های بعد ، تفاوت تملیک منافع با حق انتفاع را نیز توضیح خواهیم داد .

اقسام منافع

در قسمت قبل ، توضیح دادیم که مالکیت منافع چیست . همانطور که اشاره شد ، اشخاص می توانند مالک عین یک مال بوده و نسبت به آن حق عینی داشته باشند ( عین ، مالی است که وجود خارجی دارد و در عالم واقع ، ملموس و محسوس است : مثل زمین ، خانه ، باغ و ... ) یا مالک منافع مال ( منفعت ، مالی است که وابسته به عین مال بوده و از آن ناشی می شود ؛ مثل سکونت در خانه ، زراعت در زمین و استفاده از میوه های باغ ) .

در تکمیل بحث از اینکه مالکیت منافع چیست ، می بایست اقسام منافع مال را نیز ، مورد بررسی و توجه قرار داد . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که منافعی که ناشی از عین مال هستند ، چه انواع و اقسامی دارد ؟ لذا در این قسمت ، به این پرسش جواب خواهیم داد که اقسام منافع چیست .

تقسیم بندی اول ، مربوط به اقسام منافع اعم از منافع متصل و منفصل است .

منافع متصل ، به منافعی گفته می شود که در یک مال ایجاد می شود ؛ بی آنکه در عالم خارج قابل جدا شدن از عین مال باشد . به عنوان مثال ، زیاد شدن ارزش اقتصادی یک ملک و یا بیشتر شدن وزن یک حیوان را می توان نوعی منفعت متصل دانست .

منافع منفصل ، به منافعی گفته می شود که از لحاظ مادی یا حقوقی ، قابلیت تفکیک از عین مال را دارند ؛ به عنوان نمونه ، میوه ها و محصولاتی که در یک باغ به عمل می آید را می توان جزء منافع منفصل نامگذاری کرد که این تقسیم بندی بعضا در زمان اقاله یا فسخ قرارداد ، آثار حقوقی مهمی دارد .

تقسیم بندی دوم ، مربوط به اقسام منافع اعم از منافع طبیعی ، منافع مصنوعی و منافع عهدی است . 

منافع طبیعی ، به منفعتی گفته می شود که به صورت طبیعی و بدون اینکه انسان دخالتی در آن داشته باشد ، ایجاد می گردد ؛ مانند اینکه بر روی یک زمین ، گیاهان و علف های خودرو ایجاد شود که این منافع ، به تبعیت از عین مال یعنی زمین ، متعلق به مالک زمین می باشد .

منافع مصنوعی ، به منافعی گفته می شود که در اثر کار و تلاش و با دخالت فرد ایجاد می شود ؛ مثل اینکه بر اثر زراعت و کشاورزی ، میوه ها و محصولات زراعی و باغی در روی زمین ایجاد شود که در این مورد نیز ، منافع حاصله ، متعلق به مالک زمین می باشد .

منافع عهدی ، به منافعی گفته می شود که در اثر عقد و قراردادی که میان طرفین منعقد می شود ، ایجاد می گردد . به عنوان نمونه ، زمانی که یک فرد ، با دیگری قرارداد مزارعه منعقد کرده و در ازای دریافت محصول ، زراعت زمین خود را به دیگری واگذار نماید که در این حالت ، منافع ایجاد شده طبق قرارداد به آنها تعلق می گیرد .

تفاوت مالکیت منافع و حق انتفاع

در قسمت های قبل ، توضیح دادیم که مالکیت منافع با مالکیت بر عین مال ، چه تفاوتی دارد . همانطور که اشاره شد ، حد اعلای مالکیت ، مالکیت همزمان عین و منفعت مال می باشد . با این حال ، گاهی افراد ، با انعقاد عقودی همچون اجاره ، مالکیت منفعت مال خود را به دیگری واگذار می کنند که در این حالت ، مستاجر در طول مدت عقد اجاره ، مالک منافع آن مال شده و نسبت به آن حقوق مالکانه دارد .

با این حال ، مالکیت منافع با حق انتفاع نیز متفاوت است و هر چند هر دوی آنها ، در ارتباط با دعاوی عینی هستند ، اما، از آن جهت که آثار حقوقی مهمی در خصوص تفاوت تملیک منافع و حق انتفاع ایجاد می شود ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این تفاوت ها بپردازیم . اما قبل از آن ، باید توضیح دهیم که اساسا حق انتفاع چیست . مفهوم حق انتفاع ، در ماده 40 قانون مدنی توضیح داده شده که بر اساس آن ، حق انتفاع ، به حقی گفته می شود که به موجب آن ، یک شخص می تواند از عین مالی که متعلق به دیگری است یا مالک خاصی ندارد ، استفاده کند .

بنابراین ، یکی از مهم ترین و اصلی ترین تفاوت های تملیک منافع با حق انتفاع ، این است که در حق انتفاع ، که می تواند به شکل حق عمری ، رقبی و سکنی باشد ، شخص می تواند از منافع مالی که عین آن ، ملک دیگری است ، صرفا استفاده به عمل آورد ؛ لکن در مالکیت منفعت ، شخص ، مالک منافعی می شود که عین آن ، متعلق به دیگری است .

یکی دیگر از تفاوت های تملیک حق انتفاع با مالکیت منافع ، این است که زمانی که مالکیت منفعت به شخصی داده شده باشد ، منافع ایجاد شده ، متعلق به مالک منفعت است ؛ نه مالک عین آن مال . به عنوان مثال ، زمانی که باغی به مدت یک سال اجاره داده می شود ، مستاجر ، مالک منافع آن باغ شده است و اگر در طول مدت اجاره ، منفعتی در آن ملک ایجاد شود ، متعلق به مستاجر است . به همین دلیل ، پس از پایان مدت اجاره ، مستاجر باغ ، می تواند میوه های باغ را چیده و با خود ببرد ؛ چون مالک آنها بوده است .

اما در حق انتقاع ، شخص دارنده حق ، مالکیتی نسبت به عین یا منافع آن ملک ندارد و صرفا به وی اذن داده شده که از منافع آن استفاده کند . به همین دلیل ، اگر حق انتفاع یک باغ به فردی داده شده باشد ، صرفا در طول همان مدت می تواند از منافع آن استفاده کرده ولی مالک آن نمی شود ؛ لذا پس از پایان مدت ، نمی تواند میوه های باغ را چیده و با خود ببرد ؛ چرا که مالکیت عین و منافع باغ ، به مالک باغ تعلق دارد و نه دارنده حق انتفاع .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مالکیت منافع در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مالکیت منافع پاسخ دهند .