قصاص همسر قاتل

در صورتی که شرایط قصاص همسر قاتل، من جمله، وجود عنصر مادی، معنوی و قانونی جرم قتل عمد و درخواست اولیای دم، وجود داشته باشد و موانع اجرای مجازات، مانند جنون مرتکب نیز مفقود باشد، اجرای مجازات قصاص در مورد زن یا شوهر قاتل، امکان پذیر است. به طور کلی، قصاص همسر قاتل، در مورد زن و مرد، قواعد یکسانی داشته، مگر در مورد فرضی که مرد، همسر خود را در حال زنا با مرد غریبه به قتل برساند که در این صورت، با وجود شرایط قانونی، قصاص نخواهد شد.

یکی از انواع قتل، قتل های خانوادگی بوده و در این نوع از قتل، یکی از زیر مجموعه ها، قتل همسر است که به دلایل مختلفی، مانند مسائل ناموسی، اختلاف بر سر مسائل مالی، مانند مهریه و مسائلی از این دست، اتفاق می افتد.

از آنجا که در برخی از انواع قتل های خانوادگی، مانند قتل فرزند توسط پدر، بحث قصاص، منتفی بوده، یکی از مسائل مهمی که در رابطه با قتل همسر، توسط زن یا شوهر، نیز مطرح می گردد، مساله مجازات قاتل و امکان قصاص وی می باشد. از آنجا که مطابق مقررات قانون مجازات و قانون آیین دادرسی کیفری، قصاص همسر قاتل در برخی از فروض، منتفی بوده و در بقیه موارد نیز منوط به رعایت شرایط ویژه ای می باشد، لذا، لازم است تا این مساله، مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

با توجه به اهمیت این موضوع، در مقاله حاضر، ابتدا به این سوال پاسخ داده که آیا قصاص همسر قاتل امکان پذیر است یا خیر؛ سپس در ادامه، شرایط، مراحل و نحوه اجرای این مجازات را بررسی کرده و در پایان، تفاوت قصاص زن و شوهر را توضیح خواهیم داد.

آیا قصاص همسر قاتل امکان پذیر است

قتل، یکی از جرایم مندرج در قانون مجازات اسلامی بوده که در مواردی، مجازات آن، قصاص و در مواردی، دیه و حبس می باشد. اما، یکی از مهم ترین مسائلی که در رابطه با بحث قصاص و در مبحث قتل های خانوادگی مطرح می گردد، مساله قصاص زن یا شوهری است که مرتکب قتل همسر خود شده و شرایط و نحوه این قصاص است. به همین دلیل، در این قسمت، قصد داریم تا به این سوال پاسخ دهیم که آیا قصاص همسر قاتل امکان پذیر است؟ 

برای پاسخ به این سوال، باید به توضیح چند مقدمه، در ارتباط با قتل و قصاص و شرایط و موانع اعمال آن پرداخته و سپس، با جمع بندی این مقدمات، به این پرسش جواب دهیم که همسر قاتل، از باب کشتن زن یا شوهر خود، قصاص می شود یا خیر؟ به عنوان اصلی ترین نکته، باید به این مساله توجه نمود که از جمله شرایط تعیین حکم قصاص، این است که قصاص، مجازات قانونی قتل عمد بوده و بنابراین، قصاص همسر قاتل، در فرض قتل شبه عمد و خطای محض، منتفی می باشد.

در صورتی که زن یا شوهر، همسر خود را به صورت عمدی، به قتل رسانده و تمام شرایط قصاص نیز وجود داشته باشد و مانعی نیز بر سر راه وقوع جرم یا اجرای مجازات، وجود نداشته باشد، علی الاصول، همسر قاتل، قصاص می گردد.

در حالتی که یکی از موانع مسئولیت کیفری در جرم قتل وجود داشته باشد، همسر قاتل قصاص نمی گردد. این موانع عبارتند از: صغیر بودن(داشتن 15 سال تمام قمری و کمتر)، مجنون بودن، مستی(مشروط بر اینکه قاتل، به کلی، مسلوب الاراده بوده و خود را برای قتل، مست نکرده باشد ) مهدورالدم بودن(مقتول، مرتکب یک جرم مستلزم سلب حیات، مانند محاربه شده است)، دفاع مشروع، کشتن زن در حال زنا با مرد غریبه توسط شوهر.

همچنین، در حالتی که پس از ارتکاب قتل عمد، اولیای دم همسر کشته شده، بدون دریافت دیه یا به شرط دریافت دیه، رضایت خود را اعلام نمایند، از آنجا که شرایط قصاص همسر قاتل، فراهم نبوده، اجرای مجازات قصاص منتفی خواهد شد.

بنابراین، با توجه به توضیحات فوق، در یک جمع بندی کلی، در پاسخ به این سوال که آیا قصاص همسر قاتل امکان پذیر است؟ باید گفت، در صورتی که قتل همسر، به صورت عمدی انجام گرفته و شرایط قصاص همسر قاتل نیز فراهم بوده و موانع آن نیز وجود نداشته باشد، زن یا شوهر قاتل، قصاص خواهد شد، مگر اینکه مطابق مقررات نحوه اجرای حکم قصاص، اولیای دم مقتول، با دریافت دیه یا بدون دریافت دیه، رضایت خود را برای عدم اجرای قصاص، اعلام نمایند.

شرایط قصاص همسر قاتل

در بخش قبل، به این سوال پاسخ دادیم که آیا قصاص همسر قاتل امکان پذیر است یا خیر و گفتیم که مطابق مقررات قتل و نحوه اجرای حکم قصاص، در صورتی که قتل انجام گرفته توسط همسر، از نوع عمدی باشد، قصاص همسر قاتل، تحت شرایط مقرر در قانون، امکان پذیر می باشد. به همین دلیل، این سوال قابل طرح است که شرایط قصاص همسر قاتل چیست؟ 
در پاسخ به این سوال، باید گفت که شرایط قصاص همسر قاتل، به دو گروه شرایط عمومی و اختصاصی، تقسیم می گردد که در ادامه، به بررسی هر کدام از این شرایط و احکام و مقررات قانونی حاکم بر آن ها می پردازیم.

منظور از شرایط عمومی قصاص همسر قاتل، وجود عناصر تشکیل دهنده جرم، یعنی عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی است که در تمام جرایم، مشترک بوده و در جرم قتل عمد، که مجازات قانونی آن، قصاص است نیز مورد نیاز هستند و عبارتند از:

عنصر قانونی: عنصر قانونی، به این معنا است که قانون مجازات اسلامی یا سایر قوانین کیفری، در یک ماده قانونی، برای یک جرم، مجازات تعیین کرده باشند. عنصر قانونی قتل عمد، در ماده 381 قانون مجازات، مورد پیش بینی قانون گذار قرار گرفته است؛ با این بیان که:«مجازات قتل عمدی، در صورت تقاضای ولی دم و وجود سایر شرایط مقرر در قانون، قصاص و در غیر این صورت، مطابق مواد دیگر قانون از حیث دیه و تعزیر عمل می گردد.» بنابراین، مطابق این ماده، مجازات اولیه، قتل عمد، قصاص می باشد.

عنصر مادی: عنصر مادی، یعنی، یک فعل یا ترک فعل، در جهان خارج، توسط مرتکب جرم، انجام گرفته باشد. عنصر مادی یا فعل مجرمانه در قتل عمد، عمل کشتن یا سلب حیات بوده که هم به شکل فعل(مانند کشتن با اسلحه) و هم به شکل ترک فعل(زندانی کردن مقتول و غذا ندادن به وی) محقق می گردد.

عنصر معنوی: عنصر معنوی، در جرایم عمدی، بر دو نوع می باشد: قصد فعل، یعنی قصد انجام دادن عمل و قصد نتیجه، یعنی قصد محقق کردن نتیجه آن عمل. در قتل عمد، یکی از شرایط قصاص همسر قاتل، این است که زن یا شوهر قاتل، هم قصد انجام دادن فعل را داشته و هم قصد نتیجه، یعنی سلب حیات همسر خود.

با این وجود، باید به نکته توجه شود که مطابق ماده 290 قانون مجازات، حتی در شرایطی که همسر قاتل، قصد کشتن زن یا شوهر خود را نداشته، اما عملی انجام دهد که نوعا کشنده است، (مانند کتک زدن شدید در ناحیه سر) و یا عملی انجام دهد که نسبت به وضعیت خاص همسر، کشنده محسوب می گردد (مانند ضربه به سینه شخصی که بیماری قلبی دارد) بازهم مطابق مقررات شرایط و نحوه اجرای قصاص، قتل، از نوع عمد خواهد بود.

شرایط اختصاصی قصاص همسر قاتل، شرایطی است که مخصوص قتل عمد و قصاص بوده و در جرایم دیگر، مورد نیاز نمی باشد. این شرایط نیز خود، به دو گروه تقسیم شده که شامل موارد زیر می باشند:

درخواست اجرای قصاص از سوی اولیای دم: مطابق ماده 419 قانون مجازات اسلامی: « اجرای قصاص و مباشرت در آن، حسب مورد، حق ولی دم و مجنی علیه است... و باید .... از طریق واحد اجرای احکام کیفری مربوط انجام گیرد.» بنابراین، برای قصاص همسر قاتل نیز باید اولیای دم زن یا شوهر مقتول، پس از صدور حکم قطعی، قصاص را از واحد اجرای احکام درخواست نمایند.

اذن مقام رهبری: این شرط از شرایط قصاص همسر قاتل، در ماده 417 قانون مجازات اسلامی، مقرر شده است. به موجب این ماده: « در اجرای قصاص، اذن مقام رهبری یا نماینده او لازم است.» در نتیجه، بدون اذن مقام رهبری یا نماینده وی، یعنی دادستان، قصاص، امکان پذیر نمی باشد.

مراحل و نحوه قصاص همسر قاتل

برای اینکه پس از قتل همسر، توسط زن یاشوهر وی، امکان قصاص همسر قاتل وجود داشته باشد، لازم است تا علاوه بر شرایط مقرر در قانون مجازات، مراحل و نحوه رسیدگی نیز مطابق مقررات قانون آیین دادرسی کیفری طی گردد. این مراحل، به شرح زیر می باشد:

در مرحله اول، شکواییه قتل عمد، باید توسط اولیای دم مقتول و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت گردد تا برای دادسرای صالح، ارسال شود. لازم به ذکر است که ثبت و ارجاع شکواییه، منوط به این است که تمام شکات، مراحل ثبت نام و احراز هویت را در سامانه احراز هویت ثنا، انجام داده باشند.

در مرحله بعد از مراحل و نحوه قصاص همسر قاتل، پس از ارجاع شکواییه به دادسرا، تحقیقات مقدماتی، توسط بازپرس، انجام گرفته و درصورتی که دلایل کافی، مبنی بر توجه اتهام به قاتل وجود نداشته باشد، قرار منع تعقیب و در غیر این صورت، قرار جلب به داردسی، صادر شده که پس از صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری یک ارسال می گردد.

دادگاه کیفری یک نیز مجددا با دعوت اولیای دم و متهم، به پرونده رسیدگی کرده و در صورت احراز جرم، حکم بر قتل عمد و قصاص همسر قاتل را صادر می کند که این حکم، ظرف 20 روز، قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور می باشد.

مطابق مقررات نحوه قصاص همسر قاتل، در صورت تایید رای در دیوان عالی کشور، در آخرین مرحله، پرونده به اجرای احکام ارسال شده که در صورت درخواست اولیای دم برای قصاص همسر، حکم قصاص، در مورد قاتل اجرا می گردد.

تفاوت قصاص زن و شوهر

همانطور که در بخش های قبل، در مورد شرایط قصاص همسر قاتل و نحوه اجرای آن، صحبت کردیم، علی الاصول، در بحث قصاص زن یا شوهر قاتل، تفاوتی، میان آنها نمی باشد؛ جز یک مورد استثنایی که در این بخش، قصد داریم تا به توضیح آن بپردازیم.

به موجب ماده 630 قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات که به دستگیری زن و مرد در حال رابطه نامشروع و اقدام شوهر در این خصوص، پرداخته : « هرگاه، مردی، همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد، می ‌تواند در همان حال، آنان را به قتل‌ برساند و در صورتی که زن، مکره باشد، فقط مرد را می ‌تواند به قتل برساند. حکم ضرب و جرح در این مورد نیز مانند قتل است. »

با توجه به این ماده، در صورتی شوهر، همسر خود را در حال زنا با یک مرد غریبه، دیده و علم به تمکین زن خود داشته، یعنی بداند که زن مکره و مجبور به زنا نشده، می تواند علاوه بر آن مرد، همسر خود را بکشد و در این صورت، قصاص نخواهد شد. لازم به ذکر است که برای عدم اجرای قصاص شوهر، در این مورد خاص، لازم است که اولا، فعل کشتن در همان زمان زنا باشد و ثانیا، عمل زنا میان زن و مرد غریبه اتفاق افتاده باشد که زنا به معنی دخول آلت تناسلی مرد در آلت تناسلی زن تا میزان ختنه گاه می باشد.

لازم به ذکر است که تا پیش از برابر کردن دیه زن و مرد، یکی از تفاوت های قصاص زن و مرد، این مساله بود که به دلیل نصف بودن دیه زن نسبت به دیه مرد، در صورتی که اولیای دم زن، قصد قصاص شوهر قاتل را داشتند، باید نیمی از دیه را به وی می پرداختند که در حال حاضر، با برابری دیه زن و مرد، مازاد دیه شوهر قاتل، از صندوق تامین خسارات بدنی ، پرداخت شده و اولیای دم زن، وظیفه ای برای پرداخت آن ندارند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد قصاص همسر قاتل در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قصاص همسر قاتل پاسخ دهند.