خیارات مختص عقد بیع

خیارات اختصاصی قرارداد بیع ، به آن دسته از اختیارات قانونی برای فسخ قرارداد گفته می شود که صرفا در مورد عقد بیع یا خرید و فروش کاربرد دارند ؛ نه قراردادهای دیگر . خیارات مختص عقد بیع ، شامل خیار مجلس برای فسخ معامله توسط هر یک از متعاملین ، خیار حیوان برای خریدار و خیار تاخیر ثمن برای فروشنده می باشند . 

عقد بیع در قانون مدنی ، همان قرارداد خرید و فروشی است که افراد ، با هم تنظیم می کنند و به موجب آن ، یکی از طرفین ، مالی را در ازای پرداخت مبلغی مشخص ، به طرف دیگر تملیک می کند . برای تنظیم عقد بیع ، همه توافقات افراد ، معتبر است ، به شرط اینکه خلاف قانون مدنی نباشند . در این حالت ، قرارداد ، لازم الاجرا است و طرفین باید به مفاد آن پایبند باشند .

البته ، گاهی بنا به دلایلی ، طرفین از بیع ، منصرف می شوند و قصد دارند آن را به هم بزنند . اما همانطور که گفتیم ، عقد بیع ، لازم است . در این حالت ، قانون مدنی به افراد ، این اختیار را داده که در شرایط خاص بتوانند به آن قرارداد خاتمه دهند . البته ، برخی از این اختیارات قانونی برای فسخ معامله ، به نام " خیارات " ، مختص عقد بیع هستند ، لذا هم خریدار و هم فروشنده ، می توانند با اطلاع از آنها ، در صورت لزوم اقدام به فسخ معامله نمایند .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که خیارات اختصاصی عقد بیع کدام هستند و سپس ، انواع خیارات اختصاصی قرارداد بیع ، اعم از خیار مجلس ، خیار حیوان و خیار تاخیر پرداخت ثمن را مورد بررسی قرار داده و نکات حقوقی مربوط به آنها را شرح دهیم .

خیارات مختص عقد بیع در قانون مدنی

بر اساس قانون مدنی ، عقد بیع یا خرید و فروش ، یکی از انواع عقود لازم تلقی می شود و طرفین ، می بایست پس از منعقد نمودن قرارداد ، به آن پایبند بوده و به مفاد آن عمل نمایند . البته ، قراردادهای لازم را نیز ، در برخی شرایط ، می توان بر هم زد .

در حالت اول ، زمانی که دو طرف قرارداد بیع ، با یکدیگر در خصوص فسخ قرارداد به توافق برسند و هر دو ، تمایل به بر هم زدن آن داشته باشند ، می توانند اصطلاحا اقدام به اقاله قرارداد کنند که شرط لازم برای اقاله بیع ، رضایت هر دوی متعاملین است .

در حالت دوم ، هر یک از طرفین ، می تواند حتی بدون رضایت دیگری ، اقدام به بر هم زدن قرارداد نموده و آن را به هم بزند که اصطلاحا به این عمل ، فسخ قرارداد گفته می شود . البته ، فسخ قرارداد توسط هر یک از طرفین ، نیازمند استناد به دلیل موجهی است .

این دلایل موجهه ، در قانون مدنی ، تحت عنوان " خیارات " نامگذاری شده اند . انواع خیارات قانون مدنی ، شامل خیار مجلس ، خیار حیوان ، خیار تاخیر ثمن ، خیار رویت و تخلف از وصف ، خیار غبن ، خیار تدلیس ، خیار عیب ، خیار شرط و خیار تبعض صفقه می شوند که در انواع و اقسام قراردادها ، حسب مورد و شرایط ، می توانند مورد استفاده قرار گیرند .

با این حال ، برخی از خیارات ، مختص عقد بیع یا خیارات اختصاصی قرارداد بیع هستند ، به این معنا که از آنها ، فقط می توان برای فسخ عقد بیع استفاده کرد و در مورد سایر قراردادها مثلا عقد اجاره یا عقد صلح و هبه ، نمی توان آنها را جاری ساخت . بر اساس قانون مدنی ، خیارات اختصاصی قرارداد بیع ، شامل خیار مجلس ، خیار حیوان و خیار تاخیر ثمن می باشد که در ادامه ، به بررسی انها می پردازیم .

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که خیارات مذکور ، تنها خیاراتی نیستند که در عقد بیع جاری هستند ، بلکه سایر خیارات را نیز می توان در مورد قرارداد بیع نیز اعمال کرد ، منتها آن خیارات ، اختصاصی به عقد بیع ندارند که جزئیات بیشتر را می توانید در مقاله زیر نیز مطالعه نمایید .

خیار مجلس

اولین خیار مختص عقد بیع ، خیار مجلس است . بر اساس ماده 397 قانون مدنی ، هر یک از خریدار و فروشنده عقد بیع ، بعد از منعقد نمودن قرارداد خرید و فروش ، تا زمانی که از مجلس و محل عقد خارج نشده و از هم دور نشده اند ، حق فسخ قرارداد را دارند که به این خیار ، اصطلاحا خیار مجلس گفته می شود که اولین خیار اختصاصی قرارداد بیع می باشد .

این خیار که فقط در عقد بیع جاری است ، از زمان انعقاد معامله تا زمان جدا شدن آنها ، برای هر دوی طرفین ، حق فسخ قرارداد ایجاد می کند . به همین دلیل ، به محض جدا شدن متبایعین ، حق اعمال خیار مجلس از بین می رود .

همچنین ، در صورتی که طرفین ، حین عقد بیع ، شرط کنند که این خیار ساقط شود ، دیگر نمی توان به آن استناد نمود . علاوه بر این ، در صورتی که هر کدام از طرفین ، در مبیع یا ثمن تصرفی انجام دهند ، به منزله انصراف از اعمال خیار مجلس و در نتیجه سقوط حق فسخ به واسطه خیار مجلس می باشد .

خیار حیوان

یکی دیگر از انواع خیارات اختصاصی قرارد بیع ، خیار حیوان می باشد . بر اساس ماده 398 قانون مدنی ، خیار حیوان ، صرفا در مورد خرید و فروش حیوانات زنده کاربرد دارد و به این معنا است که صرفا خریدار ، تا مدت زمان سه روز پس از خرید آن حیوان ، می تواند اقدام به فسخ قرارداد بیع نماید .

دلیل پیش بینی خیار حیوان در عقد بیع ، این است که ممکن است حیوان ، معیوب یا مریض بوده و در این مدت ، با تشخیص موضوع ، بتوان قرارداد بیع را فسخ کرد که این خیار ، به نوعی مشابه خیار عیب است ؛ اما با آن تفاوت دارد . البته ، در طول مدت سه روز پس از خرید حیوان ، نباید تصرفی در آن انجام داد که مبین انصراف از اعمال خیار حیوان باشد ، مثلا چیدن پشم گوسفند یا نعل زدن اسب .

علاوه بر این ، خیار حیوان ، در برخی شرایط دیگر نیز ممکن است ساقط شود . در شرایطی که ضمن قرارداد و یا پس از عقد بیع ، شرط سقوط خیار حیوان شده و یا اسقاط کافه خیارات شرط شده باشد ، دیگر خریدار نمی تواند به این خیار استناد نماید . همچنین ، پس از سپری شدن مدت سه روز از عقد بیع ، دیگر نمی توان خیار حیوان را اعمال کرد .

خیار تاخیر ثمن

خیار تاخیر ثمن ، سومین خیار مختص عقد بیع در قانون مدنی می باشد که در ماده 402 این قانون ، شرایط اعمال آن ، توضیح داده شده است . بر اساس این ماده ، در صورتی که مبیع یا مال فروخته شده ، عین خارجی یا در حکم آن بوده و برای پرداخت بهای معامله یا تسلیم مبیع ، مدت زمان خاصی تعیین نشده باشد ، در صورتی که سه روز از تاریخ بیع گذشته و در طول این مدت ، نه فروشنده کالای فروخته شده را تحویل داده و نه مشتری ، تمام مبلغ معامله را بپردازد ، فروشنده ، اختیار فسخ کردن معامله را خواهد داشت .

لازم به ذکر است که یکی از شرایط مهم اعمال خیار تاخیر پرداخت ثمن ، این است که برای پرداخت ثمن یا تحویل مبیع ، نباید زمان مشخصی میان متعاملین ، تعیین شده باشد ؛ در غیر این صورت ، حق فسخ قرارداد بیع ، به وجود نخواهد آمد .

مهلت اعمال این خیار ، سه روز از زمان بیع بوده ؛ اما اگر مبیع ، از اموالی باشد که در کمتر از سه روز فاسد یا کم قیمت می شود ، خیار تاخیر ثمن ، از موقعی شروع می شود است که مبیع ، در حالت فاسد شدن یا کاهش قیمت قرار می گیرد .

خیار تاخیر پرداخت ثمن یا بهای معامله ، اختصاص به فروشنده داشته و خریدار ، حق فسخ معامله را ندارد . اما اگر فروشنده ، ثمن معامله را مطالبه کرده و طبق شواهد قرائن ، مشخص شود که منظور وی ، التزام به قرارداد بوده است ، خیار تاخیر ثمن ، ساقط می شود .

در صورتی که مشتری ، ثمن معامله را به بایع بدهد ؛ اما وی از گرفتن ثمن امتناع کند ، اختیار فسخ نخواهد داشت . اما دادن مقداری از ثمن معامله و یا دادن آن به شخصی که حق دریافت ثمن معامله را ندارد ، حق اعمال خیار تاخیر ثمن از سوی بایع یا فروشنده را ساقط نمی کند .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص خیارات مختص عقد بیع در کانال تلگرام حقوق عقود و قراردادها عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خیارات مختص عقد بیع پاسخ دهند .