اسناد در وجه حامل

بر اساس قانون تجارت ، اسناد در وجه حامل ، به اسنادی گفته می شود که نام گیرنده در سند ، قید نشده و صادر کننده ، می بایست در سررسید مشخص ، مبلغ یا وجه مذکور در سند را به هر شخصی که حامل یا دارنده آن سند می باشد ، بپردازد . از جمله مزایای سند در وجه حامل ، سهولت در نقل و انتقال آن بوده و از معایب آن ، می توان به دشواری اثبات مالکیت در صورت مفقود یا سرقت شدن آنها اشاره نمود .

قانون تجارت ایران ، حاوی احکام مهمی در خصوص انواع اسناد تجاری از جمله چک ، سفته و برات می باشد و از آن جهت که تجاری محسوب شدن این اسناد ، آثار حقوقی مهمی به دنبال دارد ، صادر کنندگان این اسناد ، می بایست احکام مقرر در این قانون و سایر قوانین مرتبط را به صورت دقیق ، رعایت کنند .

در قانون تجارت ، ضمن بررسی احکام مربوط به این اسناد ، صدور برخی از این اسناد از قبیل چک و سفته را ، به صورت سند در وجه حامل نیز پیش بینی کرده است که سند در وجه حامل ، به معنای این است که وجه یا مبلغ مندرج در سند ، باید به هر شخصی که حامل یا دارنده سند است ، پرداخت گردد . از آن رو که ممکن است این قبیل اسناد ، گم یا دزدیده شوند و مشکلات زیادی را برای دارنده و صادر کننده سند ایجاد کنند ، طرفین باید از مقررات قانونی صدور این قبیل اسناد ، اطلاع کافی داشته تا با صدور آنها ، متضرر نشوند .

به همین مناسبت ، در این مقاله به بررسی مفهوم اسناد در وجه حامل بر اساس قانون تجارت ، ویژگی ها ، مزایا و معایب آنها و صدور چک و سفته در وجه حامل پرداخته و سپس ، اسنادی که صدور آنها در وجه حامل ممنوع است را مورد بررسی قرار داده ایم .

در وجه حامل یعنی چه

قبل از اینکه به بررسی اسناد در وجه حامل ، مزایا و معایب آن بپردازیم ، بهتر است این مطلب را توضیح دهیم که اصطلاح در وجه حامل یعنی چه ؟ در خصوص مفهوم و معنای اصطلاح در وجه حامل ، باید گفت که بر اساس قواعد حقوقی ، تصرف کردن در یک مال به عنوان مالک ، دلیلی برای مالکیت آن مال محسوب می شود ؛ مگر اینکه خلاف آن ، به اثبات برسد .

به عنوان نمونه ، زمانی که شخصی ، مالی را در اختیار دارد ، فرض بر این است که وی ، مالک آن می باشد ؛ مگر اینکه امر دیگری ، خلاف این موضوع را اثبات نماید که این قاعده را ، تحت عنوان قاعده یا اماره ید نامگذاری می کنند . در مورد اسناد و اوراق بهادار نیز ، این موضوع ، صادق است ؛ به همین دلیل ، در قانون تجارت ، زمانی که یک سند ، به صورت سند در وجه حامل است ، فرض بر این است که دارنده آن سند ، مالک آن محسوب می شود ؛ مگر در صورت اثبات خلاف آن .

با این توضیح ، باید گفت عبارت " در وجه حامل " ، یعنی حمل کننده یا دارنده ، نسبت به آن سند ، دارای حق مالکیت بوده و وجه مذکور در آن سند ، می بایست به شخصی پرداخت شود که آن سند را در اختیار دارد ؛ هر چند که وی ، هیچ دلیل دیگری برای اثبات مالکیت خود نسبت به آن ، در اختیار نداشته باشد .

بنابراین ، سند در وجه حامل ، به سندی گفته می شود که صادر کننده ، نام گیرنده را بر روی آن درج نکرده است و در قسمت گیرنده سند ، قید می شود که سند در وجه حامل است . لذا هر شخصی که سند را در دست داشته باشد ، مالک آن محسوب می شود و از طریق قبض و اقباض ، می تواند این سند را به دیگری منتقل کند .

اسناد در وجه حامل در قانون تجارت

قانون تجارت ایران ، به عنوان قانون مادر ، در زمینه تجار ، شرکت های تجاری و اسناد تجاری ، احکامی را بیان داشته است . در بحث از اسناد تجاری همچون چک ، سفته ، برات و غیره ، قانون تجارت ، احکام مربوط به اسناد در وجه حامل را نیز توضیح داده که از مواد 320 تا 334 این قانون را در بر می گیرد . لذا در این قسمت ، قصد داریم به بررسی اسناد در وجه حامل و انواع آن طبق قانون تجارت بپردازیم .

بر اساس قانون تجارت ، اسناد در وجه حامل تعریف نشده است ؛ لیکن می توان گفت که سند در وجه حامل ، به سندی گفته می شود که نام گیرنده ، بر روی سند قید نشده ؛ بلکه به صورت سند در وجه حامل نوشته شده است ؛ فلذا صادر کننده ، متعهد به پرداخت مبلغ معین ، در زمان سررسید تعیین شده ، به شخصی است که آن سند را در دست دارد و به عبارتی ، حامل یا دارنده آن سند محسوب می شود . مثلا دارنده چک در وجه حامل ، همان شخصی است که چک را در دست دارد ؛ حتی اگر بر روی چک ، نام وی قید نشده باشد .

بر اساس قانون تجارت ، انواع مختلفی از اسناد در وجه حامل را می توان مورد شناسایی قرار داد که در یک مفهوم کلی ، دارنده این اسناد ، مالک آنها محسوب شده و حق مطالبه وجه مذکور در آن سند را خواهد داشت ؛ مگر در صورت اثبات خلاف آن . انواع اسناد در وجه حامل در قانون تجارت ، شامل موارد زیر است :

چک در وجه حامل ؛ بر اساس ماده 312 قانون تجارت ، چک ممکن است در وجه شخص معین یا به حواله کرد و یا به صورت چک در وجه حامل صادر شود . بر این اساس ، اگر چک در وجه حامل صادر شده باشد ، دارنده چک می تواند به بانک مراجعه و اقدام به مطالبه مبلغ آن نماید .

سفته در وجه حامل ؛ بر اساس ماده 307 قانون تجارت ، سفته سندی است که به موجب آن ، امضا کننده متعهد می شود مبلغ مشخص شده بر روی آن را ، در موعد مشخص ، به شخص معین یا حواله کرد وی یا در وجه حامل ، پرداخت کند . طبق این ماده ، صدور سفته در وجه حامل نیز ، امکان پذیر می باشد .

سهام و گواهینامه موقت سهام ؛ بر اساس ماده 39 قانون تجارت ، در صورتی که سهام و گواهینامه موقت سهام شرکت های بازرگانی به صورت بی نام صادر شده باشد ، از جمله اسناد در وجه حامل محسوب شده و دارنده این سهام ، مالک آن محسوب می گردد .

اوراق قرضه و اسناد خزانه ؛ بر اساس قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه ، این اسناد می توانند به عنوان بی نام صادر شوند که در این صورت ، نوعی سند در وجه حامل محسوب خواهند شد که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید .

ویژگی های اسناد در وجه حامل

در قسمت های قبل به بررسی مفهوم در وجه حامل و اسناد در وجه حامل در قانون تجارت پرداخته شد . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که ویژگی های اسناد در وجه حامل چیست و در قانون تجارت ، چه احکامی در خصوص این دسته از اسناد مقرر شده است ؟

یکی از ویژگی های مهم اسناد در وجه حامل ، این است که بر اساس ماده 320 قانون تجارت ، دارنده این اسناد ، مالک آنها محسوب شده و می تواند اقدام به مطالبه وجه مذکور در سند نماید ؛ مگر خلاف این امر اثبات شود که این امر ، یکی از مهم ترین مزایا و معایب اسناد در وجه حامل است .

یکی دیگر از ویژگی های این دسته اسناد ، این است که انتقال سند در وجه حامل ، از جمله سفته در وجه حامل، از طریق قبض و اقباض یا همان داد و ستد صورت می گیرد . لذا ، بر خلاف برخی از اسناد که با تشریفات خاصی ، از قبیل ظهرنویسی یا ثبت در دفاتر مربوطه و امضا ، به دیگری منتقل می شوند ، همین که سند در وجه حامل ، قبض و اقباض شود ، انتقال پیدا کرده است .

بر اساس ماده 321 قانون تجارت ، مدیون یا بدهکار سند در وجه حامل ، یعنی شخصی که مکلف به پرداخت وجه می باشد ، صرفا در صورتی مکلف است که مبلغ مذکور در آن را پرداخت کند که سند در وجه حامل را از فرد ، تحویل و رسید گرفته باشد که در قسمت بعد ، مزایا و معایب این دسته از اسناد را بیشتر توضیح خواهیم داد .

مزایا و معایب اسناد در وجه حامل

یکی از مهم ترین مزایای اسناد در وجه حامل ، سهولت نقل و انتقال آنها می باشد . همانطور که اشاره شد ، انتقال سند در وجه حامل ، به صورت قبض و اقباض این قبیل اسناد می باشد . یعنی به محض اینکه سند در دست دیگری قرار بگیرد ، وی دارنده آن ، محسوب و مالک آن تلقی می گردد . این امر ، سهولت نقل و انتقال اسناد در وجه حامل نسبت به برخی دیگر از اسناد که تشریفات دشواری برای انتقال آنها پیش بینی شده است را نشان می دهد و از این لحاظ ، امکان رقابت با اسکناس را دارد .

در عین حال ، همین مزیت ، می تواند از جمله معایب اسناد در وجه حامل نیز محسوب بشود . با این توضیح که چون اماره ید در مورد اسناد در وجه حامل جاری است ، دارنده این سند ، مالک آن محسوب می شود ؛ مگر اینکه با دلیل محکمه پسندی ، در دادگاه ، خلاف آن اثبات شود . لذا این امر ، لزوم نگهداری دقیق از اسناد در وجه حامل از قبیل سفته و یا چک را گوشزد می کند .

به عنوان نمونه ، در صورت صدور سفته در وجه حامل ، هر کسی که حامل یا دارنده آن باشد ، می تواند وجه آن را مطالبه نماید  . لذا چون دارنده سند در وجه حامل ، مالک آن محسوب می شود ، در صورتی که این قبیل اسناد ، دزدیده یا مفقود شوند ، اثبات مالکیت آنها توسط مالک واقعی ، دشوار خواهد بود ؛ مثل سرقت چک که به صورت در وجه حامل صادر شده است .

علاوه بر این ، یکی دیگر از معایب سند در وجه حامل ، این است که کسانی که این قبیل اسناد را دست به دست منتقل می کنند ، پرداخت آن را تضمین نکرده و مسئول پرداخت آن نیستند . به همین دلیل ، ارزش و اعتبار اسناد در وجه حامل ، کاملا در گروی یک شخص می باشد که همان متعهد اصلی صادر کننده سند در وجه حامل می باشد .

نوشتن چک در وجه حامل

در صورتی که شخصی قصد صادر کردن چک داشته باشد ، می بایست اطلاعات کافی در خصوص نحوه نوشتن چک را داشته باشد . یکی از موضوعات مهمی که بر روی برگه چک باید به صورت دقیق قید گردد ، نام دارنده چک می باشد که برای نقد کردن وجه آن می تواند به بانک مراجعه نماید ؛ لکن همانطور که گفته شد ، طبق قانون تجارت ، نوشتن چک در وجه حامل هم بلااشکال است .

در صورت صدور چک در وجه حامل ، نام شخص معینی بر روی برگه چک قید نشده و به این معناست که هر کسی که آن را در دست داشته باشد ، می تواند آن را به بانک برده و وجه آن را وصول نماید . اما از آن جهت که نوشتن چک در وجه حامل ، در مواردی از قبیل سرقت چک یا مفقود شدن آن ، سبب ایجاد مشکلاتی برای صادر کننده می شد ، در قانون جدید صدور چک ، صدور چک در وجه حامل و ظهرنویسی آن ، ممنوع اعلام شده است .

ممنوعیت صدور چک در وجه حامل ، به این صورت است که در مورد چک های صیاد ، صادر کننده می بایست اطلاعات مربوطه ، از جمله مشخصات گیرنده را در سامانه وارد کرده و دارنده نیز ، آن را تایید نماید . بر این اساس ، صدور و ظهرنویسی چک در وجه حامل ، دیگر امکان پذیر نخواهد بود که برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانید مقاله زیر را مطالعه نمایید .

صدور و ظهرنویسی سفته در وجه حامل

در قسمت قبل ، گفتیم که صدور چک در وجه حامل ، بر اساس قانون جدید صدور چک ، ممنوع شده است . اما سوالی که ممکن است مطرح شود ، این است که آیا صدور و ظهرنویسی سفته در وجه حامل امکان پذیر است یا خیر ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که یکی از انواع اسناد در وجه حامل بر اساس قانون تجارت ، سفته است که بر اساس این قانون ، نحوه نوشتن سفته ، می تواند در وجه شخص معین ، به حواله کرد و یا به صورت سفته در وجه حامل باشد .

پشت نویسی سفته نیز ، که به منظور انتقال حقوق مندرج در سفته به دیگری ، دادن وکالت به شخص دیگر برای مطالبه این حقوق و یا به منظور ضمانت دادن انجام می گیرد ؛ می تواند شامل سفته در وجه حامل نیز ، باشد . بنابراین ، بر خلاف چک ، که صدور و ظهرنویسی آن در وجه حامل امکان پذیر نمی باشد ، صدور و ظهرنویسی سفته در وجه حامل ، بر اساس قانون تجارت ، بلا اشکال است .

صدور کدام سند تجاری در وجه حامل جایز نیست

در قسمت های قبل ، ویژگی ها ، مزایا و معایب اسناد در وجه حامل پرداخته و انواع آنها را بر اساس قانون تجارت ، ذکر نمودیم . اما سوالی که ممکن است مطرح شود ، این است که آیا تمامی اسناد تجاری را می توان به صورت سند در وجه حامل صادر کرد ؟ لذا در این قسمت قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که صدور کدام سند تجاری در وجه حامل جایز نیست ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که برات ، یکی از انواع اسناد تجاری می باشد که به موجب آن ، شخصی به دیگری دستور می دهد در موعد مشخص ، مبلغی را به شخص دیگر ، پرداخت نماید . در خصوص اینکه آیا می توان برات را مانند چک و یا سفته در وجه حامل صادر کرد یا خیر ، قانون تجارت ، حکمی مقرر ننموده است .

لکن ، ر اساس بند 7 ماده 223 قانون تجارت ، نام دارنده برات ، باید حتما بر روی این سند ذکر گردد ؛ در غیر این صورت ، مشمول احکام قانون تجارت نخواهد بود . لذا می توان گفت که صدور برات در وجه حامل ، طبق قانون ، امکانپذیر نمی باشد . علاوه بر این ، طبق آنچه گفتیم ، بر اساس قانون جدید ، صدور چک در وجه حامل نیز ، ممنوع است .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص اسناد در وجه حامل در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اسناد در وجه حامل پاسخ دهند .