ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ

از جمله مهم ترین شرایط ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ، این شرط بوده که فرزند مستقیم پدربزرگ یا مادربزرگ، نباید در هنگام فوت آنها زنده باشد. میزان ارث نوه از ترکه اجداد خود نیز بر اساس سهم الارث پدر یا مادر او تعیین می گردد. بنابراین، سهم نوه پسری، از ارثیه اجداد، دو برابر سهم نوه دختری خواهد بود.

در حقوق کشور ما، به تبعیت از شرع اسلام، بعد از فوت شخص، دارایی به جا مانده از وی، به برخی از خویشاوندان نسبی و همسر او، به عنوان خویشاوند سببی، به ارث رسیده و مطابق احکام و قواعد ارث، میان آنها تقسیم می شود.

از جمله خویشاوندان نسبی که بعد از فوت فرد، ممکن است زنده و در قید حیات بوده و مساله ارث بردن او مطرح گردد، نوه می باشد. بنابراین، لازم است تا به این سوال پاسخ داده شود که آیا نوه از اجداد خود ارث می برد یا خیر و در صورت ارث بردن، ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر یا مادر و همچنین، ارثیه مادربزرگ، چگونه میان نوادگان تقسیم می گردد. چرا که در صورت مثبت بودن پاسخ این سوال، با تعیین سهم الارث برای نوه، در میزان سهم سایر وراث، تغییرات قابل توجهی اعمال خواهد شد.

لذا، در این مقاله، ابتدا به این سوال پاسخ داده که آیا نوه از اجداد خود ارث می برد یا خیر؛ سپس، شرایط ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ و میزان سهم الارث وی را بررسی کرده و در پایان، به این دو پرسش نیز جواب خواهیم داد که آیا نوه دختری از پدربزرگ و نوه پسری از مادربزرگ ارث می برد یا خیر.

آیا نوه از پدربزرگ و مادربزرگ ارث می برد

مطابق قانون مدنی کشور ما که عمدتا، برگرفته از مقررات شرع اسلام می باشد، بعد از فوت شخص، دارایی به جا مانده از وی، به برخی از خویشاوندان نسبی و اقوام سببی او، به ارث رسیده و میان آنها تقسیم می گردد.

در میان خویشان سببی، تنها، زن و شوهر فرد، از ارث او بهره مند شده و اقوام نسبی که از فرد ارث می برند نیز در قالب طبقات و درجات سه گانه ارث، در قانون مدنی معرفی و تعیین شده و غیر از این اشخاص، هیچ شخص دیگری، جز در موارد استثنایی، حق ارث بردن از دارایی متوفی را نخواهد داشت.

یکی از خویشاوندان نسبی که بعد از فوت فرد، ممکن است زنده و در قید حیات بوده و مساله ارث بردن او مطرح گردد، نوه می باشد. بنابراین، ممکن است این سوال مطرح گردد که آیا نوه از پدربزرگ و مادربزرگ ارث می برد یا خیر؟

در پاسخ به سوال فوق، باید به قانون مدنی مراجعه نمود و با استفاده از مواد این قانون، مساله ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ را بررسی کرد که در این زمینه، مواد 862 و 889 این قانون، تعیین تکلیف کرده اند.

مطابق ماده 862 قانون مدنی، خویشاوندان نسبی، یعنی افرادی که به واسطه خون و تولد، با متوفی رابطه خویشاوندی پیدا کرده و از او ارث می برند، به سه طبقه تقسیم شده اند که در داخل هر طبقه نیز بر اساس میزان نزدیکی و دوری به متوفی، درجاتی وجود دارد. این طبقات و درجات ارث، عبارتند از:

۱طبقه اول: پدر، مادر، فرزندان و فرزندان فرزندان متوفی، هر چه قدر که پایین روند.

۲طبقه دوم: اجداد و برادران و خواهران متوفی و فرزندان آنها.

۳طبقه سوم: عموها، عمه ها، خاله ها و دایی های متوفی و فرزندان آنها.

بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، به موجب قانون مدنی، فرزندان فرزندان متوفی که در واقع، همان نوه های پدربزرگ و مادربزرگ فوت شده بوده، از مورث خود ارث برده و از ترکه وی بهره مند می شوند.

با این وجود، باید به این نکته توجه داشت که وجود نوه ها در طبقه اول ارث، به این معنا نیست که آنها تحت هر شرایطی، از پدربزرگ و مادربزرگ خود ارث می برند. بلکه، برای ارث بردن، لازم است تا در لحظه فوت اجداد، فرزند یا فرزندانی برای آنها موجود نبوده و به عبارت دیگر، در لحظه فوت، فرزند مستقیم متوفی، در قید حیات نباشد.

بنابراین، ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر یا مادر و همچنین، ارثیه مادربزرگ، تنها در صورتی به نوه می رسد که فوت پدر یا مادر، قبل از فوت پدربزرگ یا مادربزرگ اتفاق افتاده و در صورتی که در لحظه فوت اجداد، حتی یکی از فرزندان آنها زنده باشد، نوبت به ارث بردن نوه یا نوه ها نخواهد رسد، ولو اینکه تعداد نوه ها بسیار زیاد باشد.

این سیستم در حقوق کشور ما، تحت عنوان قائم مقامی شناخته می شود. با این توضیح که در صورتی که برای متوفی، خویشاوندان نسبی، در درجه نزدیک تر نباشد، خویشاوندانی که در درجه دورتر قرار داشته، جایگزین خویشاوند نزدیک تر شده و ترکه را به ارث می برند. در طبقه دوم و سوم ارث نیز در صورتی که برای متوفی، برادر یا خواهر یا عمو، دایی یا عمه و خاله نباشد، فرزندان آنها قائم مقام پدر یا مادر خود شده و ارث می برند.

شرایط ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ

ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر یا مادر و همچنین، ارثیه مادربزرگ، به صورت مطلق، به نوه آنها منتقل نشده و برای این انتقال، لازم است تا یک سری از شرایط قانونی وجود داشته باشد. لذا، در این بخش، به توضیح شرایط ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ می پردازیم. لازم به ذکر است، از آنجا که شرایط ارث بردن در اینجا دارای دو نوع شرایط عمومی و اختصاصی بوده، ما نیز شرایط ارث به نوه یتیم از اجداد را در دو قسمت جداگانه توضیح خواهیم داد.

برای اینکه ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر یا مادر و همچنین، ارثیه مادربزرگ، به نوه ها برسد، لازم است تا شرایط عمومی ارث، در اینجا نیز وجود داشته باشد. این شرایط، مطابق مقررات قانون مدنی، شامل موارد زیر می باشند:

پدربزرگ یا مادربزرگ، فوت کرده باشند. چرا که ارث، در حقوق کشور ما، صرفا با فوت فرد، محقق می شود.

نوه، به عنوان وارث، باید در لحظه فوت اجداد خود، زنده باشد.

نوه، محروم از ارث نبوده و در اصطلاح، موانع ارث وجود نداشته باشد. به عنوان مثال، در صورتی که نوه، پدربزرگ یا مادربزرگ خود را به طور عمدی به قتل رسانده یا اینکه پدربزرگ و مادربزگ، مسلمان بوده، اما نوه، کافر باشد، نوه از اجداد خود ارث نخواهد برد.

شرایط اختصاصی ارث بردن نوه از اجداد خود، همانند شرایط عمومی آن، در قانون مدنی، مشخص شده است. بر اساس این قانون، برای اینکه ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر یا مادر و همچنین، ارثیه مادربزرگ، به نوه ها برسد، لازم است تا شرایط زیر وجود داشته باشد:

در لحظه فوت اجداد، فرزند مستقیمی برای آنها وجود نداشته و فرزند یا فرندان مستقیم آنها، در قید حیات نباشند. بنابراین، به عنوان مثال، در صورتی که پدربزرگ یا مادربزرگ فوت کرده و در لحظه فوت آنها، دختر آنها در قید باشد، حتی در صورتی که تعداد نوه های پسری آنها، 20 نفر هم باشد، هیچ یک از نوه ها از اجداد ارث نمی برند.

به علاوه، در میان نوه ها نیز نوه ای که نزدیک تر به پدربزرگ یا مادربزرگ باشد، مانع از ارث بردن سایر نوه ها می شود. بنابراین، اگر فردی فوت کرده و یک فرزند فرزند(نوه) داشته باشد، فرزند فرزند فرزند(نتیجه) ارث نخواهد برد.

میزان ارث نوه از پدربزرگ و مادربزرگ

علاوه بر شرایطی که برای انتقال ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر یا مادر و همچنین، ارثیه مادربزرگ، به نوه ها وجود داشته، مساله میزان ارث به نوه یتیم از اجداد خود نیز از جمله مسائلی است که در بررسی ارث نوه، از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. بنابراین، در ادامه، به این سوال پاسخ خواهیم داد میزان ارث نوه از پدربزرگ و مادربزرگ چقدر است؟

برای پاسخ به سوال فوق، باید به ماده 889 قانون مدنی، مراجعه نمود. به موجب این ماده: « در بین وراث طبقه اولی، اگر برای میت، اولادی نباشد، اولاد اولاد او هرقدر که پائین بروند، قائم مقام پدر یا مادر خود بوده و با هریک ازابوین متوفی که زنده باشد، ارث می برند... »

هرچند، این ماده به صراحت، میزان ارث نوه از پدربزرگ و مادربزرگ را مشخص نکرده، اما از آنجا که از اصطلاح قائم مقامی استفاده می کند، با استفاده از این اصطلاح، می توان میزان ارث نوه از اجداد او را مشخص کرد.

با این توضیح که قائم مقام، شخصی است که به جای فرد دیگری، قرار گرفته و حقوق و تکالیف او، دقیقا مانند حقوق و تکالیف فردی است که به جای وی قرار گرفته است. از این جمله، می توان چنین نتیجه گرفت که میزان ارث نوه از پدربزرگ و مادربزرگ، دقیقا مانند میزان ارث پدر یا مادر آنها از پدربزرگ یا مادربزرگ می باشد. در نتیجه:

در صورتی که نوه، نوه پسری بوده، سهم الارث پدر خود را به ارث می برد، ولو اینکه خود نوه، دختر باشد.

در صورتی که نوه، نوه دختری بوده، سهم الارث مادر خود را به ارث می برد، ولو اینکه خود نوه، پسر باشد.

برای مشخص شدن مساله، به این مثال توجه نمایید: می دانیم که طبق مقررات نحوه تقسیم ارث مادر و پدر، میان فرزندان، سهم پسر، دو برابر سهم دختر می باشد. حال، فرض کنید که پدربزرگی فوت کرده، ترکه باقی مانده از وی، 60 میلیون تومان وجه نقد بوده و دو فرزند، یک دختر و پسر داشته که قبل از فوت پدر خود، از دنیا رفته اند؛ در حالی که پسر، دارای یک فرزند دختر(نوه پسری) و دختر، دارای یک فرزند پسر(نوه دختری) می باشد.

بنابراین، در حال حاضر، پدربزرگ فوت شده، دارای دو نوه و دو وارث می باشد. در این وضعیت، ارثیه پدربزرگ بعد از فوت پدر و مادر، بدین صورت، میان نوه ها تقسیم شده که نوه پسری که خود، دختر بوده، دو سهم(یعنی سهم پدرش) و نوه دختری که خود، پسر بوده، یک سهم(یعنی سهم مادرش) را به ارث می برد. بنابراین، سهم نوه پسری، 40 میلیون تومان و سهم نوه دختری، 20 میلیون تومان خواهد بود.

آیا نوه دختری از پدر بزرگ ارث می برد

در بخش های قبل، به این سوال پاسخ دادیم که آیا نوه از پدربزرگ و مادربزرگ ارث می برد یا خیر و همچنین، شرایط و میزان ارث نوه را بررسی کرده و توضیح دادیم که نوه ها، در ارث بردن، قائم مقام پدر یا مادر فوت شده خود می شوند.

اما، یکی از سوالاتی که در رابطه با وضعیت ارثیه پدربزرگ بعد از فوت مادر، مطرح می گردد، این مساله بوده که آیا نوه دختری از پدر بزرگ ارث می برد و در صورت ارث بردن، میزان سهم الارث وی چقدر می باشد؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت، در قانون مدنی، نوه به طور مطلق، به عنوان وارث طبقه دوم، معرفی شده و قیدی از جهت پسری بودن یا دختری بودن او، در قانون مزبور مشاهده نمی شود. بنابراین، نوه دختری از پدر بزرگ ارث می برد و نوه پسری نمی تواند مانع وی از ارث بردن شود.

البته، لازم به ذکر است که برای ارث بردن نوه دختری از جد مادری، یک شرط ضروری باید وجود داشته باشد و آن شرط، این است که پدربزرگ، خود دارای فرزند مستقیم نباشد. بنابراین، اگر پدربزرگ، دارای فرزند دختر یا پسر باشد، نوبت به ارث به نوه یتیم نخواهد رسید.

در مورد میزان سهم نوه دختری از ترکه پدربزرگ نیز باید گفت که نوه، در اینجا، سهم الارث مادر خود را به ارث می برد. بنابراین، برای محاسبه سهم نوه از ترکه جد مادری وی، سهم مادر را محاسبه کرده و همان مقدار از ترکه، سهم نوه می باشد.

آیا نوه پسری از مادربزرگ ارث می برد

علاوه بر مساله ارث بردن نوه دختری از پدر بزرگ، سوال دیگری که در رابطه با ارثیه اجداد و انتقال این ارثیه به نوه ها مطرح می گردد، این مساله بوده که آیا نوه پسری از مادربزرگ ارث می برد و در صورت ارث بردن، میزان سهم او از ترکه چقدر است؟

در پاسخ به سوال فوق، باید گفت که همانند آنچه در مورد ارثیه پدربزرگ بعد از فوت مادر و ارث بردن نوه دختری، گفته شد، در اینجا نیز پسری بودن نوه، ارتباطی با مساله ارث بردن وی نداشته و لذا، نوه از جد پدری خود ارث می برد.

لازم به ذکر است، در این مورد نیز مانند تمام فروض ارث بری نوه ها، برای ارث بردن نوه پسری از مادربزرگ نیز لازم است تا مادربزرگ، دارای فرزند مستقیم، اعم از دختر یا پسر نبوده و این افراد، در لحظه فوت جده پدری در قید حیات نباشند.

همچنین، میزان سهم نوه پسری از ارث مادربزرگ، به دلیل اجرای سیستم قائم مقامی که پیش از این توضیح داده شد، همان میزان سهم پدر وی از ترکه بوده و بدین منظور، سهم پدر از ترکه را محاسبه کرده و همان میزان را به نوه پسری می دهند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ارث بردن نوه از پدربزرگ و مادربزرگ پاسخ دهند.