تصرف عدوانی در ملک مشاع

تصرف عدوانی در ملک مشاع ، اگر توسط شخصی غیر از شرکای آن ملک انجام شده باشد ، جرم بوده و مشمول مجازات حبس از 15 روز تا 6 ماه می باشد . نحوه شکایت از این جرم ، از طریق طرح شکواییه در دادگاه کیفری است ، در غیر این صورت ، می توان با ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی ، تقاضای رفع تصرف ملک مشاع را مطرح نمود .

نظر به اهمیت حق مالکیت در نظام حقوقی ایران ، در قوانین کشور ما ، مواد قانونی تصویب شده است که افراد را از تصرف در ملک دیگران ، منع نموده و برای تصرف عدوانی یا تصرف با زور املاک دیگران ، مجازات هایی نیز پیش بینی کرده اند . لذا در جرم تصرف عدوانی ، علاوه بر اینکه شکایت از عمل مرتکب ، به لحاظ حقوقی قابل پیگیری است ، از جنبه کیفری نیز ، می توان مجازات متصرف را درخواست نمود .

یکی از انواع املاک ، املاک مشاعی هستند که گاهی یکی از شرکا یا شخص ثالث ، اقدام به تصرف عدوانی آن می نماید و در این صورت ، لازم است بررسی شود که آیا عمل مرتکب ، وصف مجرمانه دارد یا خیر . چرا که در صورت جرم بودن عمل مرتکب ، مجازات سنگینی متوجه وی خواهد بود و در غیر این صورت ، تنها می توان رفع تصرف او را به شیوه حقوقی ، درخواست کرد .

به همین دلیل ، در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع و مجازات آن پرداخته و پس از توضیح وضعیت تصرف عداوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک و تصرف عدوانی در املاک ورثه ای ، نحوه شکایت و رسیدگی به این جرم را نیز ، شرح دهیم و در پایان نیز ، رای وحدت رویه دیوان عالی کشور در این خصوص ، ارائه می شود .

تصرف عدوانی ملک مشاع چیست

قبل از اینکه به توضیح جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع و مجازات آن بپردازیم ، بهتر است اندکی در خصوص اصطلاحاتی همچون « تصرف عدوانی » و « ملک مشاع » ، توضیحاتی مطرح نماییم . به طور کلی ، در یک توضیح ساده ، می توان گفت که تصرف عدوانی ، به این معنا است که شخصی ، مال غیر منقول فرد دیگری ، از جمله زمین ، خانه ، باغ و ... را ، بدون رضایت مالک یا متصرف آن ، با استفاده از زور و اجبار ، غصب کرده و مانع اعمال تصرفات وی شود .

در توضیح ملک مشاع و تفاوت آن با ملک مفروز ، باید گفت که اموال مشاع ، به اموالی گفته می شود که دو یا چند نفر ، در آن ، مالک هستند و می توانند حقوق مالکانه خود را اعمال نمایند که این مال مشاع ، ممکن است به صورت قهری ، به افراد تعلق گرفته باشد ؛ مثل زمانی که فردی فوت کرده و ملک وی ، به صورت مشاع ، به ورثه اش تعلق می گیرد . گاهی هم مال مشاع ، با اراده افراد ، محقق می شود ؛ مثل زمانی که دو یا چند نفر ، اقدام به خریداری یک ملک کرده و به هر یک ، تنها نسبتی از آن ، تعلق می گیرد .

حالا ، زمانی که یک یا یا چند نفر ، در یک مال مشاع ، شریک هستند و شخص دیگری ، اقدام به تصرف آن مال مشاع نموده و با زور و بدون رضایت دیگران ، امکان تصرف آنها را سلب می کند ، تصرف عدوانی ملک مشاع ، رخ داده است . البته ، شخص متصرف عدوانی ، می تواند از میان خود شرکا باشد و یا شخص ثالثی غیر از شرکای مال غیر منقول .

به عنوان نمونه ، فرض کنید که دو نفر شریک ، اقدام به خریداری ملکی نموده و حیاط و پشت بام آن ملک ، به نحو اشاعه ، به هر دوی آنها تعلق گرفته است ؛ اما یکی از شرکا و یا شخص ثالثی ، بدون رضایت آنها ، اقدام به تصرف در آن قسمت مشاع نموده و امکان بهره برداری از آن را ، از دیگران سلب می کند که در این حالت ، می توان از تصرف عدوانی در ملک مشاع صحبت کرد و در قسمت های بعد ، به بررسی مصادیق آن ، مجازات این جرم و نحوه شکایت از آن ، خواهیم پرداخت .

آیا تصرف عدوانی ملک مشاع جرم است

در قسمت قبل ، توضیح دادیم که تصرف عدوانی در ملک مشاع به چه معنا است و همانطور که اشاره شد ، تصرف عدوانی در مشاعات یا قسمت های مشترک ساختمان ، می تواند توسط شریک ملک مشاع و یا شخص ثالثی غیر از خود شرکا ، رخ دهد . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که آیا تصرف عدوانی ملک مشاع جرم است ؟ پاسخ به این سوال را باید با توجه به تفکیک تصرف عدوانی ملک مشاع ، توسط شریک ملک و شخص ثالث مطرح کرد .

به عبارت دیگر ، مجازاتی که در قانون مجازات اسلامی برای جرم تصرف عدوانی ملک مشاع در نظر گرفته شده است ، بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور ، صرفا ناظر بر حالتی است که شخص ثالثی غیر از شرکای ملک مشاع ، اقدام به تصرف عدوانی در آن ملک نموده باشد که در این حالت ، نحوه شکایت از این جرم ، از طریق کیفری و با ارائه شکواییه به مراجع کیفری ، خواهد بود .

بنابراین ، در پاسخ به این سوال که آیا تصرف عدوانی ملک مشاع جرم است یا خیر ، باید گفت که تصرف عدوانی ملک مشاع ، طبق رای وحدت رویه دیوان عالی کشور ، صرفا در خصوص اشخاص ثالثی است که اقدام به تصرف عدوانی در املاک مشاع دیگران می نمایند و بزه یا جرم تصرف عدوانی ملک مشاع توسط شرکای مال مشاع ، مصداق نخواهد داشت که در ادامه ، رای وحدت رویه مذکور نیز ، ارائه خواهد شد .

مجازات تصرف عدوانی ملک مشاع

جرم تصرف عدوانی ملک مشاع ، صرفا زمانی می نواند منجر به اعمال مجازات بشود که توسط شخص ثالثی غیر از شرکای مال مشاع غیر منقول رخ داده باشد ؛ لذا شریک ملک مشاع ، به دلیل تصرف عدوانی ، قابل مجازات نبوده و نمی توان از وی ، به این جرم شکایت کرد . بلکه برای رفع تصرف عدوانی شریک ملک مشاع ، می توان به شیوه حقوقی ، در دادگاه های حقوقی ، دادخواست داد که البته این دادخواست ، با دادخواست دعوای خلع ید ، متفاوت است .

اما در خصوص اینکه مجازات تصرف عدوانی ملک مشاع توسط شخص ثالث چیست ، باید به ماده 690 قانون مجازات اسلامی رجوع نمود که بر اساس آن ، هر کس اقدام به هر گونه تصرف عدوانی در اموال غیر منقول دیگران اعم از مشاع یا مفروز نماید ، به مجازات حبس از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد که مجازات مذکور ، بر اساس قانون کاهش مجازات های تعزیری ، به 15 روز تا 6 ماه تقلیل یافته است .

تصرف عدوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک

یکی از موارد جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع ، زمانی است که شریک یک ملک مشاع ، بدون رضایت دیگری و با زور ، اقدام به تصرف در مال مشترک نموده و به این ترتیب ، جلوی استفاده وی از مال مشاع را می گیرد . همانطور که می دانیم ، یکی از تفاوت های مال مشاع و مفروز ، این است که در اموالی که هنوز مشاع هستند ، همه شرکا ، در تک تک قسمت های آن مال ، دارای حق بوده و در صورتی که شخصی ، بدون رضایت آنها ، اقدام به تصرف مادی در آن مال نماید ، شرکا می توانند معترض شوند .

بنابراین ، تصرف در ملک مشاع بدون اجازه شریک نیز ، می تواند نوعی تصرف عدوانی باشد . به عنوان نمونه ، زمانی که یک آپارتمان ، به صورت مشاع ، توسط دو نفر خریداری شده است ، هر یک از شرکا ، قبل از افراز یا تقسیم آن ، دارای حق مالکیت در تمام اجزای آن می باشند و در صورتی که یکی از آنها ، بدون رضایت دیگری ، در آن ملک سکونت کرده و به این ترتیب ، جلوی تصرف دیگری را بگیرد ، تصرف وی ، از نوع تصرف امانی نبوده ؛ بلکه عدوانی است .

البته ، همانطور که گفته شد ، تصرف عدوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک ، فاقد وصف کیفری مجرمانه است و صرفا می توان با ارائه دادخواست و پیگیری آن از طریق دادگاه های حقوقی ، رفع تصرف عدوانی را تقاضا نمود که در قسمت های بعد ، نحوه شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع را نیز ، توضیح خواهیم داد .

تصرف عدوانی ملک ورثه ای

زمانی که شخصی فوت می کند ، ترکه او به ورثه اش منتقل می شود و همگی آنها ، به نحو اشاعه ، در اموال وی ، سهیم هستند . لذا ، تا قبل از طی کردن مراحل انحصار وراثت و افراز اموال متوفی ، تصرف هیچکدام از ورثه در ملک ورثه ای ، به تنهایی و بدون اجازه و رضایت سایرین ، صحیح نبوده و در این صورت ، می توان رفع تصرف وی را درخواست نمود .

به همین دلیل ، تصرف عدوانی ملک ورثه ای نیز ، یکی دیگر از مصادیق تصرف عدوانی املاک مشاع است که در صورت فوت متوفی و قبل از افراز آن ملک ، محتمل است . البته ، تصرف عدوانی ملک ورثه ای نیز ، مانند تصرف عدوانی در ملک مشاع بدون اجازه شریک ، فاقد مجازات کیفری است . به همین دلیل ، برای حل این مشکل ، یا باید تقاضای افراز یا تقسیم اموال مشاع را پس از درخواست انحصار وراثت پیگیری کرد و یا اینکه با استفاده از طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی ، رفع تصرف وارث متصرف را درخواست نمود .

نحوه شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع

جرم تصرف عدوانی ، مانند دعوای مزاحمت و دعوای خلع ید ، دارای نکات حقوقی مهمی در خصوص نحوه شکایت و رسیدگی می باشد . اما آنچه که در این قسمت ، قصد داریم بررسی کنیم ، این است که نحوه شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع به چه صورت است ؟ پاسخ به این سوال ، بستگی به این دارد که آیا برای شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع ، قصد اقامه دعوای حقوقی داریم یا کیفری .

همانگونه که اشاره شد ، مجازات جرم تصرف عدوانی ملک مشاع ، صرفا بر اشخاص ثالثی غیر از شرکا اعمال می شود . به همین خاطر ، شکایت و رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع علیه اشخاص ثالث ، از طریق تنظیم شکواییه علیه مجرم می باشد . نحوه شکایت از شخص ثالث به خاطر تصرف عدوانی ملک مشاع ، به این صورت است که شاکی ، با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی ، شکواییه خود را ارائه نموده و آن را در دادسرا و دادگاه کیفری دو محل وقوع مال غیر منقول ، پیگیری می کند .

اما نکته مهمی که در خصوص دعوای کیفری تصرف عدوانی وجود دارد ، این است که شاکی ، ابتدا باید مالکیت خود را ثابت کند ؛ در صورتی که برای طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی ، چنین شرطی وجود نداشته و تصرف سابق شخص ، کافی است تا بتواند در دادگاه حقوقی ، دعوای خود را مطرح کند . همچنین ، به یاد داشته باشید که برای اعمال مجازات جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع ، قاضی دادگاه ، باید سوء نیت یا قصد مرتکب از انجام این جرم را احراز کرده باشد ؛ حال آنکه در دعوای حقوقی ، چنین شرطی لازم نیست .

همچنین ، در خصوص نحوه شکایت و رسیدگی به جرم تصرف عدوانی ملک مشاع ، باید به این نکته توجه داشت که رسیدگی به این جرم ، خارج از نوبت به عمل آمده و مقام قضایی ، تا زمان صدور حکم قطعی ، دستور متوقف ماندن عملیات متصرف را صادر می کند تا به این ترتیب ، جلوی تصرف وی ، به صورت موقتی گرفته شود . در صورتی هم که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر بوده و قرائن قوی مبنی بر ارتکاب این جرم وجود داشته باشد ، قرار بازداشت صادر می شود .

نحوه شکایت از تصرف عدوانی ملک مشاع به صورت حقوقی نیز ، به این صورت است که مدعی ، با تنظیم یک نمونه دادخواست رفع تصرف عدوانی از ملک مشاع و ارائه آن به دادگاه حقوقی ، موضوع را پیگیری می نماید . این دادخواست را می توان از طریق مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و پرداخت هزینه دادرسی ، ارائه نمود . گفتنی است که این دعوا ، هم علیه شرکای ملک مشاع و هم علیه اشخاص ثالث غیر از شرکا ، قابل طرح است .

نحوه رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی در ملک مشاع نیز ، بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی ، تابع تشریفات مذکور در قانون نبوده و رسیدگی به آن ، خارج از نوبت انجام می شود . مرجع رسیدگی به این دعوی ، دادگاه حقوقی است که مال غیر منقول یعنی همان ملک مشاع ، در حوزه آن واقع شده است .

رای وحدت رویه تصرف عدوانی در ملک مشاع

همانطور که در قسمت های قبل اشاره شد ، مجازات جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع ، صرفا ناظر بر حالتی است که تصرف عدوانی ، توسط شخص ثالثی غیر از شریک ملک مشاع به وقوع پیوسته باشد و نظر به اینکه در ارث ، نوعی شرکت قهری میان ورثه ایجاد می شود ، نمی توان مجازات ورثه به خاطر تصرف در ملک ورثه ای را درخواست نمود .

این مطلب ، در رای وحدت رویه که دیوان عالی کشور ، در سال 1376 صادر کرده است ، قابل مشاهده است که بر اساس آن ، هر چند تصرفات یک شریک در مال مشترک ، بدون اذن سایر شرکا جایز نیست ، اما تصرفات وی ، فاقد وصف کیفری است ؛ یعنی نمی توان شریک را به خاطر جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع ، مجازات نمود . به همین دلیل ، در این قسمت ، رای وحدت رویه دیوان عالی کشور در خصوص تصرف عدوانی ملک مشاع را ارائه می نماییم .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تصرف عدوانی در ملک مشاع در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تصرف عدوانی در ملک مشاع پاسخ دهند .