تبدیل مجازات چیست

در تبدیل مجازات، در موارد مشخص شده در قانون، یک مجازات تعزیری، به مجازات تعزیری دیگری که خفیف تر و مناسب تر به حال متهم بوده، تبدیل شده و یا اینکه در مجازات حبس تعزیری، به جای حبس، یکی از مجازات های جایگزین، اعمال می گردد که از مهم ترین شرایط آن، می توان به لزوم وجود جهات تخفیف و گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، اشاره نمود. 

قانون گذار، در قانون مجازات اسلامی، در یک نگاه حمایتی از متهم و با هدف اصلاح وی، اعمال سیاست هایی، نظیر تخفیف مجازات، تعویق صدور و تعلیق اجرای مجازات را در پیش گرفته و احکام و قواعد هر یک از این حمایت های قانونی را نیز مشخص کرده است.

یکی از این حمایت های قانونی، امکان تبدیل مجازات بوده که با اجرای آن، مجازات متهم، به نوع دیگری از مجازات، که خفیف تر و مساعدتر به حال وی است، تبدیل می گردد. البته، این تغییر مجازات، همیشه و در تمامی جرایم، امکان پذیر نبوده و اعمال آن، نیازمند وجود شرایط قانونی است و صرفا در موارد مشخص شده در قانون، قابل اجرا می باشد.

لذا، با توجه به اهمیت این مساله، در مقاله حاضر، ابتدا به این سوال پاسخ داده که تبدیل مجازات چیست و پس از توضیح موارد و شرایط آن و بررسی مجازات های جایگزین حبس، یک نمونه لایحه درخواست تبدیل مجازات را ارائه خواهیم کرد.

تبدیل مجازات چیست

هنگامی که فردی، مرتکب جرمی می شود، قانون گذار، دو رویکرد را در مقابل مجرم، اتخاذ می نماید. از یک سو، با مجازات مجرم، سعی در کیفر دادن وی و جلوگیری از ارتکاب جرم، توسط سایر افراد جامعه، از طریق ارعاب آنها داشته است؛

از سوی دیگر، نگاه حمایتی خود به مجرم را فراموش نکرده و با اعمال سیاست هایی، نظیر تخفیف مجازات، تعویق صدور و تعلیق اجرای مجازات، سعی می کند، تا حد امکان، با اجرای مجازات های خفیف تر یا عدم اجرای مجازات، از مجرمین غیر حرفه ای حمایت کرده و مانع از ورود این افراد به فضای زندان گردد.

یکی از اشکال حمایتی قانون گذار از مجرمین، تبدیل مجازات می باشد که در مواد 37 و 38 قانون مجازات اسلامی، مورد پیش بینی قانون گذار قرار گرفته و علاوه بر این دو ماده، در فصل نهم این قانون، تحت عنوان (مجازات های جایگزین حبس) به بیان حالت خاصی از تبدیل مجازات حبس، به برخی مجازات های دیگر پرداخته که هر چند، عنوان تبدیل نداشته، اما، با اندکی مسامحه، می توان آن را نیز تبدیل مجازات نامید.

لازم به ذکر است، از آنجا که مجازات های حدی، قابل تخفیف و تبدیل نبوده، در تبدیل مجازات، چه در مواد 37 و 38 و چه در فصل نهم قانون مجازات اسلامی، صرفا تبدیل مجازات های تعزیری، مورد نظر می باشد. بنابراین، به عنوان مثال، در صورتی که فردی، به دلیل شرب خمر، به مجازات شلاق محکوم شود، این مجازات، قابل تبدیل نمی باشد.

بنابراین، با توجه به توضیحات فوق، در پاسخ به این سوال که تبدیل مجازات چیست، می توان گفت، تبدیل مجازت، نهادی است که با اعمال آن، یک مجازات تعزیری، به مجازات تعزیری دیگری که خفیف تر و مناسب تر به حال مجرم بوده، تبدیل شده و یا اینکه در مجازات حبس تعزیری، به جای حبس، یکی از مجازات های جایگزین، اعمال می گردد.

پس از تعریف تبدیل مجازات، در بخش های بعد، به این سوالات، پاسخ خواهیم داد که موارد و شرایط تبدیل کردن مجازات های تعزیری چیست و همچنین، یک نمونه لایحه، جهت درخواست تبدیل مجازت را ارئه خواهیم کرد.

موارد تبدیل مجازات

تبدیل مجازات، در مورد تمام مجازات های تعزیری، قابل اعمال نبوده و صرفا در موارد و شرایط خاصی، مجرم، حق داشته تا با ارائه نمونه لایحه تبدیل، انجام این امر را از محکمه درخواست نماید. لذا، در این بخش، به این سوال پاسخ خواهیم داد که موارد تبدیل مجازات چیست؟ لازم به ذکر است، از آنجا که موارد تبدیل مجازت در تبدیل مجازات های تعزیری و اعمال مجازات های جایگزین حبس، متفاوت بوده، در این قسمت، در دو بخش جداگانه، این موارد را توضیح خواهیم داد.

موارد تبدیل مجازات در تبدیل مجازات های تعزیری، در ماده 37 قانون مجازات اسلامی، مورد تصریح قانون گذار قرار گرفته و در سه بند جداگانه، توضیح داده شده است. مطابق بندهای( ب)، (پ) و (ت) این ماده، در مجازات های تعزیری، در موارد زیر، مجرم می تواند، با ارائه نمونه لایحه تبدیل، تغییر مجازات تعزیری خود را از دادگاه درخواست نماید:

تبدیل کردن مجازات تعزیری مصادره اموال، به جزای نقدی درجه 1 تا 4 (از 180 میلیون ریال تا 1 میلیارد ریال)

تبدیل کردن مجازات تعزیری انفصال دائم، به انفصال موقت، به مدت 5 تا 15 سال

تبدیل سایر مجازات های تعزیری، به میزان یک یا دو درجه

لازم به ذکر است که در مورد سوم، یعنی بند (ت) ماده 37، قانون گذار، از لفظ تبدیل استفاده نکرده، اما به این مساله تصریح نموده که «تقلیل سایر مجازات های تعزیری، به میزان یک یا دو درجه، از همان نوع یا انواع دیگر» که از مورد (انواع دیگر) می توان امکان تبدیل مجازات را در این مورد، استنباط نمود.

پیش از آنکه به توضیح موارد تبدیل مجازات در مجازات های جایگزین حبس، بپردازیم، لازم به ذکر است که در این مورد از تغییر دادن مجازات، مجازات های جایگزین که در مورد مجرم اجرا می گردند، عبارتند از: دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی.

در جرایم عمدی، با حداکثر مجازات قانونی 3 ماه حبس، مجازات های جایگزین حبس اعمال می شوند.(به اجبار و الزاما)

در جرایم عمدی، با حداکثر مجازات قانونی 91 روز تا 6 ماه حبس، مجازات های جایگزین، به جای مجازات حبس اجرا می شود. (به اجبار و الزاما)

در جرایم عمدی، با حداکثر مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس، حکم به مجازات جایگزین می گردد.(به اختیار دادگاه)

در کلیه جرایم غیر عمدی، به اجبار و الزاما، مجازات های جایگزین حبس اعمال می شوند، مگر در صورتی که مجازات قانونی جرم، بیشتر از 2 سال حبس بوده که در این صورت، اعمال مجازات جایگزین، در اختیار دادگاه خواهد بود.

شرایط تبدیل مجازات

در صورتی که یکی از موارد تبدیل کردن مجازات های تعزیری یا اعمال مجازات های جایگزین وجود داشته باشد، مجرم، این امکان را داشته تا با ارائه نمونه لایحه تبدیل مجازات، تغییر مجازات را از دادگاه درخواست کند. اما، علاوه بر وجود موارد، برای تغییر نوع مجازات تعزیری، لازم است تا شرایط مقرر در قانون نیز وجود داشته باشد، بنابراین، در ادامه، در دو قسمت جداگانه، به این پرسش جواب می دهیم که شرایط تبدیل مجازات چیست؟

شرایط تبدیل مجازات در تبدیل مجازات های تعزیری، در ماده 37 قانون مجازات اسلامی بیان گردیده که به موجب این ماده، برای تبدیل مجازات، لازم است تا یک یا چند جهت، از جهات تخفیف مجازات که در ماده 38 همان قانون، بیان گردیده، وجود داشته باشد. این جهات، عبارتند از:

شاکی یا مدعی خصوص، اعلام رضایت و گذشت نماید.

متهم، همکاری موثری، در معرفی شرکا و معاونین جرم، پیدا کردن اموال حاصل از جرم یا اموال استفاده شده در ارتکاب جرم داشته باشد.

وقوع جرم، در نتیجه اوضاع و احوال خاصی، مانند رفتار تحریک آمیز بزه دیده بوده یا در اثر انگیزه شرافتمندانه متهم.

متهم، خود، وقوع جرم را اعلام کرده یا در جریان تحقیقات، اقرار موثری داشته است. نظیر اقرار موثر سارق که سبب تخفیف در مجازات جرم سرقت می گردد.

متهم از ارتکاب جرم، پشمان شده یا دارای حسن سابقه بوده و یا دارای شرایط خاصی، مانند بیماری یا سن بالا می باشد.

متهم، با هدف کاستن از آثار جرم یا جبران زیان های وارده، تلاش هایی را انجام داده است.

ضرر و زیان وارده به بزه دیده یا به طور کلی، ضرر و زیان ناشی از جرم، خفیف می باشد.

متهم، شریک یا معاون، جرم بوده و در وقوع جرم، مداخله و نقش ضعیفی داشته است.

در پاسخ به این سوال که شرایط تبدیل مجازات در مجازات های جایگزین حبس چیست، باید گفت، در تمام انواع این نوع از تغییر دادن مجازات، لازم است تا اولا، شاکی گذشت کرده و ثانیا، یکی از جهات تخفیف مجازات که در بالا توضیح دادیم، وجود داشته باشد. علاوه، بر این شرایط عمومی و کلی، سایر شرایط اختصاصی هر مورد، به شرح زیر می باشد:

در جرایم عمدی، که حداکثر مجازات قانونی 3 ماه حبس بوده، اعمال مجازات های جایگزین حبس، منوط به شرایط خاصی نمی باشد.

در جرایم عمدی، که حداکثر مجازات قانونی 91 روز تا 6 ماه حبس بوده، مجازات های جایگزین، اجرا می شوند، مگر آنکه مجرم، قبلا، مرتکب یک جرم عمدی دیگر شده و دارای سابقه محکومیت کیفری، به شرح زیر بوده و از اجرای آن مجازات قبلی نیز 5 سال نگذشته باشد:

بیشتر از یک مورد، سابقه محکومیت قطعی به حبس تا 6 ماه یا جزای نقدی بیشتر از 10 میلیون ریال یا شلاق تعزیری.

یک مورد، سابقه محکومیت قطعی، به حبس بیش تر از 6 ماه یا مجازات حدی یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

در جرایم عمدی، با حداکثر مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس، تعیین مجازات جایگزین، تنها در صورتی امکان پذیر است که شرایط مورد قبل، وجود داشته باشد.

در جرایم غیر عمدی، تعیین مجازات های جایگزین حبس، اجبارا انجام گرفته، مگر در صورتی که مجازات قانونی جرم، بیشتر از 2 سال حبس باشد که در این صورت، تبدیل مجازات، اختیاری خواهد بود.

تبدیل مجازات حبس

یکی از مجازات هایی که به وفور، در رابطه با جرایم تعزیری، تعیین و به آن، حکم می گردد، مجازات حبس می باشد. از آنجا که با اعمال این مجازات، علاوه بر اینکه هزینه های سنگینی به قوه قضاییه وارد شده، در بسیاری از موارد، مجرمین تازه کار، به میان مجرمین حرفه ای فرستاده می شوند، قانون گذار، سعی بر آن داشته تا جایی که ممکن است، از اجرای این مجازات، جلوگیری نماید. لذا، علاوه بر تبدیل مجازات، در فصلی جداگانه، اعمال مجازات های جایگزین، به جای حبس را نیز پیش بینی نموده است. 

در تعیین مجازات های جایگزین، بسته به مجازات قانونی جرم ارتکابی، به جای مجازات حبس، یکی از مجازت های دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی، اجرا شده که میزان هر یک، مطابق جدول زیر می باشد:

قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، به کاهش یا تبدیل برخی از مجازات های ذکر شده در بخش تعزیرات کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، پرداخته است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این رابطه، مطالعه مقاله زیر توصیه می شود.

نمونه لایحه درخواست تبدیل مجازات

در بخش های قبل، به این سوالات پاسخ دادیم که موارد و شرایط تبدیل مجازات چیست و همچنین، مجازات های جایگزین حبس و میزان هر یک را نیز توضیح دادیم. در این بخش، قصد داریم تا یک نمونه لایحه درخواست تبدیل مجازات را ارائه کرده و فایل دانلود آن را نیز در انتهای همین بخش، قرار خواهیم داد.

برای دانلود نمونه لایحه درخواست تبدیل مجازات، بر روی دکمه دانلود فایل، در باکس زیر کلیک نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تبدیل مجازات در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تبدیل مجازات پاسخ دهند.