ازدواج غیر حضوری

ازدواج غیر حضوری، عقد نکاحی است که در آن، به دلیل غیبت یکی از زن و مرد، طرفین، در هنگام گفتن الفاظ صیغه نکاح، در یک مجلس، حاضر نبوده و با استفاده از ابزارهای ارتباطی، نظیر تلفن و اینترنت، عقد ازدواج را منعقد می کنند. در صورت خواندن عقد به صورت غیر حضوری، چنانچه تمام شرایط صحت نکاح وجود داشته باشد، ازدواج انجام گرفته، صحیح بوده و تمام آثار مالی(من جمله، مهریه و نفقه) و غیر مالی(من جمله، تمکین) که مربوط به عقد نکاح بوده را به دنبال خواهد داشت.

ازدواج یا نکاح، به عنوان یکی از عقود غیر مالی مطرح شده در قانون مدنی، دارای دو نوع اصلی نکاح دائم و نکاح موقت (صیغه) می باشد. اما، با پیشرفت تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی، نوع خاصی از ازدواج نیز در سال های اخیر مطرح گردیده که به دلیل حاضر نبودن یکی از زوجین در مجلس عقد، به آن، ازدواج غیر حضوری گفته می شود.

از آنجا که به طور معمول، در لحظه انعقاد عقد نکاح، زن و شوهر در مجلس عقد حاضر بوده و خود اسناد ازدواج را امضا می کنند، در حالتی که یکی از آنها غایب بوده و عقد به صورت غیر حضوری منعقد می گردد، لازم است تا بررسی گردد که آیا نکاح انجام گرفته، صحیح بوده یا باطل؛ چرا که در صورت بطلان ازدواج، رابطه زن و مرد، عواقب سنگینی را برای آنها به همراه داشته و در صورت صحیح بودن عقد، آثار متعدد مالی و غیر مالی، بر رابطه زوجین بار می گردد.

لذا، در این مقاله، ابتدا به این سوالات پاسخ داده که ازدواج و شرایط ازدواج غیر حضوری چیست و حکم خواندن عقد به صورت غیر حضوری، در شرع و حقوق امروزی چگونه است؛ سپس در ادامه، آثار مالی و غیر مالی این نوع از نکاح، را بررسی خواهیم کرد. 

ازدواج غیر حضوری چیست

یکی از مسائل و مفاهیمی که در رابطه با عقد ازدواج مطرح می گردد، بحث ازدواج غیر حضوری و شرایط آن می باشد. اما، پیش از آنکه به توضیح مفهوم این ازدواج و بررسی حکم خواندن عقد به صورت غیر حضوری بپردازیم، لازم است تا به این سوال، پاسخ دهیم که عقد یا قراداد غیر حضوری چیست و سپس، در مرحله بعد، به توضیح مفهوم نکاح غیر حضوری بپردازیم. 

با پیدایش و گسترش تکنولوژی، از نوع قدیمی تر آن، از جمله تلفن تا نوع نسبتا جدید آن، یعنی اینترنت، و بعدها، شبکه های اجتماعی، مانند تلگرام، زندگی انسان ها در ابعاد مختلف، با تغییرات گسترده ای مواجه شده و در زمینه های مختلفی، دچار تحول شده است.

یکی از این تحولات، شکل و روش انعقاد عقد و قرارداد می باشد؛ با این توضیح که در گذشته، برای انعقاد عقود و قرادادها، طرفین، در یک مجلس حاضر شده و پس از توافق بر روی موارد و شروط عقد، با گفتن ایجاب و قبول، قرارداد را منعقد می کردند.

اما، با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، روش ها و اشکال جدیدی از انعقاد قرارداد پدیدار شده که دیگر، منعقد کردن عقد، نیازمند حضور فیزیکی طرفین در یک مکان واحد نمی باشد. به عنوان مثال، متقاضی خرید بلیط هواپیما، با تماس تلفنی با آژانس مسافرتی، اقدام به خرید بلیط و پرداخت وجه آن نموده، بی آنکه حتی یک مرتبه به آژانس مراجعه کند.

از دیگر مثال های این روش انعقاد قرارداد، می توان به انعقاد عقد از طریق اینترنت و با استفاده از امضای الکترونیک افراد اشاره نمود که به دلیل عدم امکان جعل این نوع از امضا، از امنیت بالایی نیز برخوردار می باشد.

همانطور که ملاحظه می شود، وجه اشتراک تمام اشکال و روش های فوق، این امر بوده که طرفین، در هنگام انعقاد قرارداد، در یک مجلس، حضور نداشته اند. لذا، در پاسخ به این سوال که عقد یا قرارداد غیر حضوری چیست؟ می توان گفت، قرارداد غیر حضوری، قراردادی است که بدون حضور فیزیکی طرفین در یک جلسه و با استفاده از ابزاری مانند نامه، تلفن و اینترنت، منعقد شده و آثار آن، مانند عقد حضوری، شامل طرفین می گردد.

پس از مشخص کردن مفهوم نکاح غیر حضوری، در بخش بعد، به بررسی حکم خواندن عقد به صورت غیر حضوری، پرداخته و توضیح خواهیم داد که از نظر شرع و حقوق، حکم این روش انعقاد عقد ازدواج چه می باشد.

حکم ازدواج غیر حضوری

پس از پاسخ به این سوال که ازدواج و شرایط ازدواج غیر حضوری چیست، در این بخش، قصد داریم، تا به بررسی حکم خواندن عقد به صورت غیر حضوری، پرداخته و به این پرسش نیز جواب دهیم که حکم ازدواج غیر حضوری، در شرع و حقوق کشور ما چیست؟ لذا در ادامه، در دو بخش جداگانه، به این سوال، جواب خواهیم داد.

در پاسخ به این سوال که حکم خواندن عقد به صورت غیر حضوری، در شرع اسلام چیست، باید گفت، از آنجا که در زمان صدر اسلام، وسایل ارتباط جمعی، نظیر تلفن و اینترنت وجود نداشته، لذا، در منابعی مانند قرآن و احادیث، حکمی در این رابطه وجود ندارد.

در نتیجه برای تعیین حکم ازدواج غیر حضوری در شرع، باید به نظر فقها و مراجع تقلید اشاره نمود. با مراجعه به نظر این اشخاص، نکته ای که معلوم می گردد، این مساله بوده که جز در نظر آیت الله مکارم شیرازی، در نظر بقیه مراجع، خواندن عقد به صورت غیر حضوری، اشکال شرعی نداشته و مشروط بر آنکه شرایط صحت عقد نکاح، از سوی طرفین رعایت شده، و در هنگام انعقاد عقد، صداى يكديگر را شنیده و بين ایجاب و قبول آنها، فاصله زمانی طولانى نباشد، حکم عقد ازدواج، صحت خواهد بود.

برای پاسخ دادن به این سوال که حکم خواندن عقد به صورت غیر حضوری، در حقوق، چیست، باید میان دو فرض، تفاوت قائل شد؛ با این توضیح که گاه، منظور از این سوال، صحت یا بطلان ازدواج غیر حضوری بوده و گاه، امکان یا عدم امکان ثبت آن می باشد.

از نظر صحت یا بطلان ازدواج غیر حضوری، باید گفت، قانون گذار، هیچ شرطی، بابت حضور زن و مرد، در یک مجلس، به عنوان شرط صحت نکاح مقرر نکرده و منعی نیز در قانون، برای ازدواج از این نوع، موجود نمی باشد. لذا، حکم ازدواج غیر حضوری در حقوق، صحت می باشد.

با این وجود، با توجه به اینکه ثبت نکاح، در دفاتر اسناد رسمی، نیازمند امضای اسناد، توسط زن و شوهر یا وکیل قانونی آنها بوده، با عدم حضور یکی از زوجین و وکیل آنها، امکان ثبت ازدواج، به هیچ وجه، وجود نخواهد داشت. لذا، پیشنهاد می شود که در صورت تمایل برای انعقاد ازدواج غیر حضوری، طرفی که در کشور، حاضر نمی باشد، با حضور در دفتر کنسولی ایران در شهر خود، به یک شخص حاضر در ایران، برای انعقاد عقد نکاح، وکالت رسمی بدهد.

آثار مالی ازدواج غیر حضوری

ازدواج، اعم از دائم و موقت، همچون سایر قراردادها، دارای آثاری در رابطه میان زن وشوهر می باشد. این آثار، بعضا مالی بوده و بعضا، غیر مالی می باشند. در این بخش، به این سوال، پاسخ داده که آثار مالی ازدواج غیر حضوری چیست و در بخش بعد، آثار غیر مالی این نوع از نکاح را بررسی خواهیم کرد.

پیش از آنکه به این سوال پاسخ دهیم که در صورت خواندن عقد به صورت غیر حضوری، آثار مالی ازدواج چه خواهد بود، لازم است به این نکته اشاره شود، که در ازدواج غیر حضوری، در صورت عدم اعطای وکالت در عقد نکاح، از سوی طرف غایب، برای انعقاد و ثبت ازدواج، از آنجا که این نکاح، بدون وکالت طرف غایب، ثبت نمی گردد، لذا، برخورداری از آثار آن، برای هر یک از طرفین، منوط به اثبات ازدواج در دادگاه، گرفتن حکم ثبت آن و سپس، ثبت ازدواج، در یکی از دفاتر ازدواج می باشد.

مهریه

مهریه ، مهم ترین حق مالی است که در اثر عقد نکاح، من جمله ازدواج غیر حضوری، برای زن ایجاد می شود. در ازدواج غیر حضوری به صورت دائم، چنانچه مهریه، تعیین نشده و قبل از نزدیکی، طلاق میان طرفین واقع شود، زن، مستحق مهرالمتعه بوده و اگر طلاق، بعد از نزدیکی و رابطه جنسی باشد، به زن، مهرالمثل، تعلق خواهد گرفت. اگر ازدواج غیر حضوری، به صورت موقت(صیغه) منعقد شود، مهریه لزوما باید در عقد تعیین شود؛ چرا که در غیر این صورت، عقد باطل می باشد.

نفقه

با انعقاد ازدواج غیر حضوری، مرد، ملزم می گردد که هزینه و مخارج زندگی زن، که به آن، نفقه گفته می شود را بپردازد. همچنین، چنانچه بعد از انعقاد این نوع از نکاح و آغاز زندگی مشترک زوجین، فرزند یا فرزندانی متولد شوند، نفقه آنها در درجه اول، بر عهده پدر و در صورت فوت پدر یا ناتوانی مالی او، در مراحل بعد، به ترتیب، بر عهده جد پدری، مادر و در نهایت، اجداد مادری، جدات مادری و جدات پدری(مشترکا) خواهد بود.

اجرت المثل

در صورتی که خواندن عقد به صورت غیر حضوری انجام گرفته و پس از آن، زن و مرد، زندگی مشترک خود را آغاز نمایند، مزد کارهایی که زن در منزل مشترک انجام داده، تحت عنوان اجرت المثل ایام زوجیت، بر عهده شوهر می باشد. البته، در حالت اختلاف زوجین و مطرح شدن اختلاف در دادگاه، مرجع قضایی، در صورتی، حکم بر پرداخت اجرت المثل صادر می کند که ثابت شود که آن کارها، عرفا دارای اجرت بوده، زن، آن کارها را به دستور یا خواست زوج انجام داده و همچنین، قصد تبرع(یعنی قصد انجام مجانی آن کارها را ) نداشته است.

شرط تنصیف اموال

در صورتی که پس از انعقاد عقد ازدواج، به صورت غیر حضوری، سند نکاح تنظیم شده و شرط تنصیف اموال به امضای شوهر یا وکیل وی برسد، چنانچه بعد از مدتی طلاق میان زوجین واقع شده و این طلاق، به درخواست زن یا ناشی از عدم انجام تکالیف زناشویی توسط وی نباشد، با درخواست زوجه، زوج، موظف است تا یک دوم اموال کسب شده بعد از ازدواج خود را به زوجه انتقال دهد.

آثار غیر مالی ازدواج غیر حضوری

ازدواج غیر حضوری، همانند سایر انواع نکاح، علاوه بر آثار مالی، دارای آثار غیر مالی نیز می باشد. لذا، در این بخش، به بررسی این آثار پرداخت و به این سوال پاسخ خواهیم داد که در صورت خواندن عقد به صورت غیر حضوری، آثار غیر مالی نکاح چیست؟

همانند آنچه در مورد آثار مالی این نوع از ازدواج گفته شد، در مورد آثار غیر مالی ازدواج غیر حضوری نیز، در صورت عدم ثبت ازدواج و اختلاف زوجین در مورد آثار، دادگاه صرفا زمانی حکم بر اجرای این آثار می دهد که وجود عقد ازدواج در محکمه به اثبات رسیده و ازدواج واقع شده، مطابق مقررات قانونی، ثبت گردد.

تکالیف مشترک زوجین

در اثر عقد نکاح، از جمله ازدواج غیر حضوری، یک سری از تکالیف غیر مالی بر عهده زن و شوهر قرار گرفته که میان آنها، مشترک می باشد. از جمله این تکالیف، می توان به حسن معاشرت (ماده 1103 قانون مدنی) و معاضدت و همکاری زوجین (ماده 1104 قانون مدنی) اشاره نمود.

ریاست شوهر بر خانواده

بر اساس ماده 1105 قانون مدنی: « در روابط زوجین، ریاست خانواده، ازخصائص شوهر است. » البته، ریاست شوهر بر خانواده، یک وظیفه اجتماعی بوده و نه یک امتیاز یا حق فردی برای شوهر، که هر زمان بخواهد از آن، سوء استفاده کند. بنابراین، به عنوان مثال، شوهر نمی تواند به بهانه داشتن ریاست بر خانواده، همسر خود را از رفت و آمد متعارف با اقوام و دوستان وی منع نماید.

تمکین

در مقابل حق نفقه که به موجب عقد نکاح، برای زن ایجاد می گردد، در صورتی که ازدواج غیر حضوری، به زندگی مشترک میان زن و مرد منتهی گردد، زن، ملزم به تمکین از همسر خود بوده که این تمکین، دارای دو معنی عام (پذیرش ریاست شوهر بر خانواده و آثار آن) و خاص (رابطه جنسی با شوهر در حد متعارف) می باشد.

حضانت فرزندان

در صورتی که خواندن عقد به صورت غیر حضوری انجام گرفته و از این نکاح، فرزند یا فرزندانی متولد شوند، حضانت آنها مطابق قانون، بر عهده پدر و مادر بوده و در واقع، حضانت فرزندان، حق و تکلیف ابوین می باشد.

سکونت زن در منزل تعیین شده توسط شوهر

به موجب ماده 1114 قانون مدنی: «زن، باید در منزلی که شوهر تعیین می کند، سکنی نماید، مگر آنکه اختیار تعیین منزل، به زن داده شده باشد.» این اثر که در خود، در واقع، یکی از آثار ریاست شوهر بر خانواده بوده، زن را ملزم می کند تا منزلی زندگی نماید که شوهر تعیین می کند. استثنا تکلیف، در جایی است که شوهر، طبق مقررات شرط محل سکونت زن در ازدواج، اختیار تعیین منزل را به زن می دهد.

منع زن از اشتغال

مطابق ماده 1117 قانون مدنی: « شوهر، می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد، منع کند.» بنابراین، یکی از آثار غیر مالی ازدواج غیر حضوری، حق مرد بر مانع شدن از اشتغال زن بوده که در صورتی که شرایط ماده مزبور(مخالفت شغل زن با مصالح خانوادگی یا حیثیات شوهر یا زن) وجود داشته باشد، دادگاه، به درخواست شوهر، حکم بر منع اشتغال زوجه صادر خواهد کرد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ازدواج غیر حضوری در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ازدواج غیر حضوری پاسخ دهند.