شرکت قهری

شرکت قهری، نوعی از شرکت مدنی است که در آن، دو یا چند شریک، در یک یا چند مال، دارای مالکیت مشاعی بوده و این مالکیت، ناشی از یک حادثه قهری می باشد. مهم ترین شرایط تشکیل این نوع از شرکت مدنی، امتزاج(در هم امیختگی قهری دو یا چند مال) یا ارث است و از موارد انحلال آن، می توان به افراز و تقسیم مال مشترک اشاره نمود.

شرکت، مفهومی است که هم در حقوق مدنی و هم در حقوق تجارت، مطرح می گردد. در شرکت مدنی، دو یا چند شخص، همزمان، مالک یک مال و در جزء جزء آن مال، دارای مالکیت مشاعی بوده و این شرکت، خود بر دو نوع اختیاری و قهری می باشد.

اگرچه، شرکت قهری و شرکت اختیاری، هر دو، از انواع شرکت مدنی بوده، اما این دو نوع از شرکت، دارای تفاوت های مهمی می باشند. بنابراین، از آنجا که شرکت قهری، در نحوه و شرایط تشکیل، آثار و موارد انحلال، دارای تفاوت هایی با شرکت اختیاری بوده، لازم است مقررات مربوط به این نوع از شرکت، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. 

با توجه به توضیحات فوق، در این مقاله، ابتدا، به این سوال پاسخ داده که شرکت قهری چیست؛ سپس در ادامه، شرایط تشکیل، آثار، موارد انحلال و تفاوت این شرکت با شرکت اختیاری را توضیح خواهیم داد.

شرکت قهری چیست

یکی از مفاهیمی که در حقوق مدنی مطرح می گردد، مفهوم شرکت قهری می باشد. اما، پیش از آنکه در مورد شرایط تشکیل این شرکت و تفاوت آن، با شرکت اختیاری توضیح دهیم، لازم است تا ابتدا، به این سوال پاسخ داده که شرکت قهری چیست؟ 

برای پاسخ به این سوال که شرکت قهری چیست، بهتر است تا ابتدا به توضیح مفهوم انواع شرکت، در حقوق مدنی و حقوق تجارت پرداخته، تا با مشخص کردن تفاوت این شرکت ها، مفهوم شرکت قهری نیز به روشنی توضیح داده شود.

اگرچه، شرکت، بر اساس مقررات قانون مدنی و قانون تجارت، به دو گروه کلی شرکت های تجاری و شرکت های مدنی، تقسیم شده که هر کدام، دارای شرایط تشکیل مخصوص به خود می باشند، اما معنی کلی آن، عبارت است از شریک شدن در مال یا کار و تقسیم منافع حاصل از این شراکت، میان شرکا. البته، این، یک تعریف کلی از مفهوم شرکت بوده و انواع آن، همانطور که در ادامه می آید، دارای تفاوت های قابل توجهی می باشند.

شرکت تجاری، نوعی از شرکت است که در ماده 20 قانون تجارت، به هفت نوع تقسیم شده است: شرکت سهامی(عام و خاص)، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف.

اگرچه، قانون تجارت و لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، انواع شرکت های تجاری را نام برده و مقررات مربوط به شرایط تشکیل، ثبت، اداره و انحلال این شرکت ها را توضیح داده اند، اما، هیچ کدام از این قوانین، به تعریف مفهوم شرکت تجاری نپرداخته اند.

با این وجود، با توجه به مواد این دو قانون در باب شرکت ها، می توان شرکت تجاری را اینگونه تعریف نمود: شرکت تجاری، اجتماعی است از دو یا چند شریک که این اجتماع، دارای شخصیت حقوقی مستقل از شرکای تشکیل دهنده شرکت بوده و باید مطابق قوانین ثبت شرکت، به ثبت برسد.

هنگامی که گفته می شود که شرکت تجاری، دارای شخصیت مستقل از شرکای تشکیل دهنده آن بوده، منظور آن است که پس از تشکیل و ثبت شرکت، این شرکت تجاری،یک شخص حقوقی مستقل از موسسین و شرکا شده که جز در موارد استثنایی، از کلیه حقوق انسا ن ها، از جمله نام و اقامتگاه برخوردار گردیده و دارایی این شخص حقوقی نیز متعلق به خود او می باشد، نه شرکای تشکیل دهنده آن.

در مقابل شرکت های تجاری، شرکت های مدنی قرار داشته که که در ماده 571 قانون مدنی، اینگونه تعریف شده اند : « شرکت، عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد، در شی ء واحد، به نحو اشاعه » منظور از این جمله، این است که در شرکت مدنی، دو یا چند شخص، همزمان، مالک یک مال بوده و در جزء جزء آن مال، دارای مالکیت مشاعی می باشند، به نحوی که نمی توان گفت فلان قسمت مال، به عنوان مثال، ملک مشاعی، صرفا متعلق به یک شریک خاص است.

برخلاف شرکت های تجاری، شرکت مدنی، فاقد شخصیت حقوقی مستقل از شرکا بوده و برای تشکیل آن، نیازی به ثبت شرکت در مرجع ثبت شرکت ها، مطابق مقررات قانون تجارت و قوانین ثبت اشخاص حقوقی نمی باشد.

شرکت های مدنی، مطابق مقررات قانون مدنی کشور ما، خود به دو نوع اصلی شرکت های اختیاری(ارادی) و شرکت های قهری تقسیم می شوند. در ادامه، به توضیح این دو نوع شرکت مدنی و ذکر مثال هایی، برای هر یک پرداخته و در فصل های بعد، شرایط تشکیل شرکت قهری و تفاوت آن با شرکت اختیاری را به طور کامل، توضیح خواهیم داد.

شرکت اختیاری(ارادی)

در شرکت اختیاری، مالکیت مشاعی که میان شرکا در اموال شرکت ایجاد شده، ناشی از اراده و اختیار شرکا می باشد. به عنوان مثال، زن و شوهری، اقدام به خرید یک خودرو نموده و هر کدام، مالک سه دانگ آن اتومبیل می شوند.

شرکت قهری

شرکت قهری، شرکتی است که در آن، مالکیت مشاعی که میان شرکا در اموال شرکت ایجاد شده، نشات گرفته از یک حادثه قهری و خارج از اراده می باشد. به عنوان مثال، مادربزرگی فوت کرده و تنها خانه بازمانده از وی، به سه نوه او می رسد. در این صورت، هر کدام از آن سه نوه، مالک یک سوم خانه به ارث رسیده می گردند.

نحوه و شرایط تشکیل شرکت قهری

در بخش قبل، به این سوال پاسخ دادیم که شرکت قهری چیست و گفتیم که شرکت قهری، نوعی از شرکت مدنی بوده که در آن، دو یا چند شریک، در یک یا چند مال، دارای مالکیت مشاعی بوده و این مالکیت، ناشی از یک حادثه قهری می باشد.

حال، در این بخش، قصد داریم تا به بیان مقررات نحوه و شرایط تشکیل این نوع از شرکت مدنی پرداخته و به این سوال، پاسخ دهیم که مطابق قانون مدنی، شرایط تشکیل شرکت قهری چیست؟

مطابق ماده 574 قانون مدنی، دو شرط اصلی از شرایط تشکیل شرکت قهری، عبارتند از: امتزاج و ارث. لذا، در ادامه، به توضیح این دو شرط پرداخته و سپس، سایر شرایط تشکیل این شرکت مدنی را بررسی خواهیم کرد.

امتزاج: منظور از امتزاج، آن است که دو یا چند مال، به نحو قهری و بدون اختیار مالکین آن، با یکدیگر ترکیب شود. به عنوان مثال، دو نفر، مالک دو کیسه گندم از یک نوع بوده و در اثر حادثه ای، محتوای این دو کیسه، با یکدیگر ترکیب می شوند.

ارث: در ارث نیز همانند امتزاج، در اثر فوت مورث، مالکیت مشاعی، برای وراث، در ماترک ایجاد گردیده و از آنجا که این به هم آمیختگی مالکیت ها، به اختیار وراث نبوده، شرکت حاصل از ارث نیز یک شرکت قهری می باشد. به عنوان مثال، چنانچه فردی فوت کرده و دارای یک زمین، یک آپارتمان و یک خودرو باشد، تمام وراث وی در تک تک این اموال، دارای حق مالکیت مشاعی خواهند بود.

شرط دیگر از شرایط تشکیل شرکت قهری که از تفاوت های مهم این شرکت با شرکت اختیاری بوده، آن است که در هم آمیختگی دو یا چند مال، باید به گونه ای باشد که این اموال، قابل تشخیص از یکدیگر نباشند. بنابراین، در صورتی که یکی از مالکین، دارای یک کیسه برنج بوده و دیگری، دارای یک کیسه گندم باشد، درهم آمیختگی قهری گندم ها و برنج ها، موجب ایجاد شرکت قهری نخواهد شد. این در حالی است که در شرکت اختیاری، شرکا می توانند با توافق با یکدیگر، مالکیت دو مال متفاوت، مانند خانه و خودرو را میان خود مشترک سازند.

آثار شرکت قهری

هر چند، شرکت قهری، به عنوان یک شرکت مدنی و بر خلاف شرکت تجاری، ثبت نمی شود و تابع احکام پیچیده قانون تجارت نبوده، اما از آنجا که این شرکت نیز یک پدیده حقوقی است، همچون سایر پدیده های حقوقی، دارای آثار مخصوص به خود می باشد. در پاسخ به این سوال که آثار شرکت قهری چیست، می توان گفت:

جایز بودن تصرفات حقوقی: با توجه به اینکه شرکا در یک شرکت قهری، به نسبت سهم خود، دارای حق مالکیت می باشند، لذا، از نظر حقوقی، می توانند در سهم خود، هر گونه تصرف حقوقی را که می خواهند انجام دهند. به عنوان مثال، هر شریک می تواند سهم خود را به شخص ثالث، بیع کرده و آن را بفروشد.

ممنوع بودن تصرفات مادی: از آنجا که در شرکت قهری، تمام شرکا، در جزء جزء مال، دارای مالکیت هستند، هیچ شریکی نمی تواند ادعا کند که یک بخش مال، صرفا متعلق به او بوده و در نتیجه، هیچ یک از شرکا، حق تصرف مادی مال مشترک را، جز با اجازه سایرین ندارد. به عنوان مثال، اگرچه یک شریک می تواند سهم خود از ملک مشترک را اجاره دهد، اما نمی تواند مال مشترک را تحویل مستاجر داده، مگر آنکه بقیه شرکا رضایت دهند.

تقسیم نفع و ضرر میان شرکا: نفع و ضرر حاصل از شرکت، به نسبت سهام شرکا، میان آنها تقسیم می گردد، مگر آنکه قراردادی میان شرکا تنظیم شده و در مقابل عملی، برای یکی از آنها، سهم بیشتری از نفع در نظر گرفته شود. مثلا، زمین کشاورزی، میان دو شریک، مشترک بوده و در حالت عادی، هر کدام نیمی از محصول را دریافت می کند. اما ممکن است قراردادی میان آنها تنظیم شده و به دلیل اینکه یکی از شرکا به آبیاری زمین می پردازد، سهمی در حدود 60 درصد برای او در نظر گرفته شود.

انحلال شرکت قهری

شرکت قهری، مانند شرکت اختیاری و شرکت تجاری، در مواردی منحل می گردد و در نتیجه، عمر شرکت خاتمه می یابد. لذا، در این بخش، به توضیح موارد انحلال این شرکت پرداخته و به این سوال پاسخ خواهیم داد که موارد انحلال شرکت قهری چیست؟

افراز و تقسیم مال مشترک: در صورتی که مال یا اموال مشترک، افراز شده و سهم هر شریک، به نحو جدا از بقیه، تعیین گردد، شرکت قهری از بین می رود. به عنوان مثال، بعد از تقسیم ترکه و افراز یا فروش آن، شرکت قهری ناشی از ارث، از بین خواهد رفت.

از بین رفتن تمام مال مشترک: مال مشترک، موضوع شرکت قهری است. حال، اگر این موضوع، به طور کامل از بین برود، به تبع آن، شرکت نیز از بین خواهد رفت. لازم به ذکر است که اگر، بخشی از مال مشترک از بین برود، تمام شرکا در باقی مانده مال، مجددا شریک و سهیم خواهند بود.

تفاوت شرکت قهری با شرکت اختیاری

اگرچه، شرکت قهری و شرکت اختیاری، هر دو، از انواع شرکت مدنی بوده، اما این دو نوع از شرکت، دارای تفاوت های مهمی می باشند. با توجه به اهمیت این تفاوت ها، در این بخش، به توضیح موارد تفاوت شرکت قهری با شرکت اختیاری می پردازیم.

مهم ترین تفاوت شرکت قهری با شرکت اختیاری، آن است که ایجاد شرکت اختیاری، همانند تاسیس شرکت تجاری، با اراده و اختیار شرکا بوده؛ در حالی که در شرکت قهری، ایجاد شرکت، با یک حادثه قهری خارج از اراده شرکا اتفاق می افتد.

در شرکت قهری، در هم آمیختگی دو یا چند مال، باید به گونه ای باشد که این اموال، قابل تشخیص از یکدیگر نباشند. در حالی که، در شرکت اختیاری، شرکا می توانند با توافق با یکدیگر، مالکیت دو مال متفاوت، مانند خانه و خودرو را میان خود مشترک ساخته که این مورد نیز یکی از موارد مهم تفاوت شرکت قهری با شرکت اختیاری می باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرکت قهری در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرکت قهری پاسخ دهند.