تقسیم ارث بدون انحصار وراثت

با توجه به ضروری بودن گواهی انحصار وراثت، جهت انتقال سند، از متوفی، به نام مورث یا امتناع بانک، در خصوص تحویل دارایی های حساب بانکی متوفی، به وراث، بدون این گواهی، باید گفت، تقسیم ارث بدون انحصار وراثت و اخذ گواهی آن، امکان پذیر نمی باشد. همچنین، تقسیم ارث، بدون حضور همه وراث یا یکی از آن ها، تنها در مواردی که دادگاه، قصد صدور حکم تقسیم ترکه را داشته باشد یا یک نفر از باقی وراث، وکالت داشته باشد، ممکن است.

مساله تعیین وراث، از مهم ترین مسائل حقوقی است که از دیرباز تا کنون، بخش مهمی از پرونده های دادگاه های حقوقی و شورای حل اختلاف را به خود، اختصاص داده و در اغلب موارد، سبب اختلاف میان وراث شده و به همین جهت، نهاد حقوقی انحصار وراثت، در قانون، پیش بینی شده است. 

گواهی انحصار وراثت، برگه ای است که از سوی شورای حل اختلاف، صادر می گردد و با توجه به اینکه جز در موارد خاص، بدون مشخص بودن وراث قانونی و شرعی، امکان تقسیم ارث، وجود ندارد و برخی افراد، بدون گرفتن این گواهی، اقدام به تقسیم ارث، می کنند، ضروری است تا از موارد استثنا امکان انجام این امر و تبعات تقسیم ارث بدون انحصار وراثت و تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث، مطلع بود.

از این رو در این مقاله، قصد داریم، اجباری بودن یا نبودن انحصار وراثت را بررسی کرده و به این پرسش که آیا تقسیم ارث بدون انحصار وراثت و یا بدون حضور همه وراث یا یکی از آن ها، امکان پذیر است یا خیر؟ پاسخ داده و شرایط آن را توضیح دهیم. در ادامه برای آشنایی بیشتر با تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث و پاسخ به پرسش اگر انحصار وراثت نکنیم، چه می شود با ما همراه باشید.

آیا انحصار وراثت اجباری است

ارث، یک نهاد حقوقی، در قانون مدنی ما و برگرفته از شرع مقدس می باشد و بعد از فوت افراد، تحقق پیدا می کند. پس از فوت هر شخص، دارایی و ماترک او، میان وراث شرعی و قانونی او، به میزان سهم الارث های پیش بینی شده در قانون، تقسیم می گردد. هنگام انجام اقدامات ضروری در خصوص انحصار رواثت عموما این سوال هب ذهن متبادر می شود که آیا انحصار وراثت اجباری است؟ اگر انحصار وراثت نکنیم نمی توان تقسیم ارث نمود؟

اما، تقسیم ارث، دارای قواعد مخصوص به خود بوده و بدون در نظر گرفتن این قواعد، وراث را با آثار و تبعات حقوقی این امر، مواجه خواهد کرد. یکی از مهم ترین مباحثی که در مساله تقسیم ارث، مطرح است و پرسش های زیادی را نیز برای وراث قانونی متوفی، ایجاد می نماید، مساله انحصار وراثت و گرفتن گواهی این امر است.

اغلب افراد، این پرسش را داشته که آیا انحصار وراثت و اخذ گواهی آن، اجباری است یا خیر و تقسیم ارث بدون انحصار وراثت، چه حکمی خواهد داشت؟ از این رو، در این بخش، در خصوص اجباری بودن یا نبودن اخذ گواهی انحصار وراثت، صحبت خواهیم کرد، اما، پیش از آن، باید، انحصار وراثت را از منظر قانون، تعریف کنیم.

مقصود از انحصار وراثت، تعیین ورثه شرعی و قانونی شخص متوفی است که این امر، پس از طی کردن مراحل انحصار وراثت، یعنی، ثبت دادخواست گواهی انحصار وراثت، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، ارائه مدارک لازم و انجام استعلامات لازم، توسط شورای حل اختلاف، امکان پذیر می باشد.

در نهایت، پس از طی شدن تمامی مراحل انجام انحصار وراثت و صورت گرفتن بررسی های لازم، شورای حل اختلاف، اقدام به صدور گواهی این امر، یعنی، گواهی انحصار وراثت کرده و ورثه قانونی متوفی و کسر های شرعی و قانونی سهم الارث هریک را مشخص می نماید. روال عاید تقسیم ارث به این صورت است که اگر انحصار وراثت نکنیم فرایند تقسیم اغاز نمی شود.

از آنجا که تقسیم ارث و پس از آن، انتقال سند و دارایی ها، در مواردی که متوفی، دارای اموال با سند رسمی، اوراق و اسناد تجاری و حساب های بانکی بوده، صرفا و تنها، پس از ارائه گواهی انحصار وراثت، به نهادهای ذی صلاح، صورت می گیرد، پاسخ به این پرسش که انحصار وراثت و اخذ گواهی انحصار وراثت، اجباری است یا خیر،؟ این است که انجام این امر و اخذ گواهی آن، ضروری است.

اخذ گواهی انحصار وراثت و انجام آن، صرفا در مواردی که متوفی، هیچ دارایی ای نداشته یا دارایی های با سند عادی دارد و وراثت، قادرند، آن را به توافق، میان خود، تقسیم کنند، ضروری نمی باشد که در فرض آخر، در مواردی که میان وراث، محجور یا غایبی وجود داشته باشد یا وراث، به توافق نرسند یا بخواهند، مال با سند عادی را فروخته و به دیگری، منتقل کنند و خریدار، سند رسمی بخواهد، باز هم داشتن گواهی، مبنی بر انجام انحصار وراثت لازم است. بهتر است بگوییم اولین گام انحصار وراثت است و  اگر انحصار وراثت نکنیم فرایند تقسیم ارث شروع نخواهد شد.

آیا تقسیم ارث بدون انحصار وراثت امکان پذیر است

از دیگر پرسش های رایج در مساله ارث و تقسیم آن، این است که آیا تقسیم ارث بدون انحصار وراثت و داشتن حکم شورای حل اختلاف، در این خصوص، امکان پذیر است یا خیر؟ یا اگر انحصار وراثت نکنیم چه یم شود؟ لذا، در این بخش، قصد داریم، به این پرسش، پاسخ داده و مراحل ضروری برای تقسیم ارث را بررسی کنیم.

در پاسخ به پرسش آیا تقسیم ارث بدون انحصار وراثت امکان پذیر است، باید گفت، هدف از تقسیم ارث، به طور معمول، این است که مالکیت اموال متعلق به متوفی، با سند، به وراث شرعی و قانونی او، انتقال یابد و آن ها، بتوانند، به موجب سند مثبت حق مالکیت خود، در اموالشان، تصرفاتی نظیر فروش، انتقال، اجاره و مواردی از این دست را انجام دهند.

با توجه به اینکه اخذ سند رسمی، به نام وراث، در خصوص سهم الارث شان یا تقسیم دارایی های موجود در حساب بانکی یا دارایی های به موجب اسناد تجاری، نظیر سهام و مواردی از این دست، صرفا، با ارائه مدارک لازم که از ضروری ترین آن ها، گواهی انحصار وراثت است، امکان پذیر می باشد، پاسخ به این پرسش که تقسیم ارث، بدون گواهی انحصار وراثت، ممکن است یا خیر؟ منفی می باشد.

تنها در فرضی که متوفی، ورثه محجور یا غایب و همچنین، حساب بانکی و اسناد تجاری و مال دارای سند رسمی نداشته باشد و تمامی وراث، بر تقسیم ارث، به موجب یک تقسیم نامه، توافق داشته باشند و یا بخواهند، صرفا در جهت استفاده از مال به ارث رسیده، نظیر زمین کشاورزی و یا ملک متوفی، تقسیم ارث انجام دهند، نیاز به گواهی انحصار وراثت نیست. ولیکن، با توجه به مشکلات ناشی از تقسیم ارث بدون انحصار وراثت، بهتر است، وراث، اقدام به این امر نمایند. در ادامه به بررسی تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث پرداخته ایم.

آیا تقسیم ارث بدون حضور همه وراث امکان دارد

پس از بررسی و توضیح امکان تقسیم ارث بدون انحصار وراثت و پاسخ به اگر انحصار وراثت نکنیم چه می شود؟ در این بخش، قصد داریم، مساله حضور وراث، در تقسیم ارث را بررسی کرده و به این پرسش که آیا تقسیم ارث بدون حضور همه وراث امکان دارد یا برای تقسیم ارث و مشخص کردن سهم الارث هر وارث، حتما باید، تمامی وراث، حضور داشته باشند؟ پاسخ دهیم. برای پاسخ به پرسش آیا تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث الزامیست، باید، دو فرض را بررسی کرد؛ زمانی که دادگاه اقدام به صدور حکم تقسیم ترکه می نماید و زمانی که وراث، قصد دارند، بدون مراجعه به دادگاه و به توافق، اقدام به تقسیم ارث کنند:

در شرایطی که وراث، گواهی حصر وراثت، اخذ نموده باشند و یکی از وراث، از سایر ورثه، وکالت اخذ نموده باشد و همه وراث، موافق تقسیم باشند، امکان تقسیم ارث، بدون حضور همه وراث، وجود خواهد داشت.

در صورتی که میان ورثه متوفی، ورثه محجور یا غایب مفقود الاثر وجود داشته باشد، امکان تقسیم ارث بدون حضور همه وراث، ممکن نیست و باید، به دادگاه، مراجعه کرد. در این صورت، دادگاه، با درخواست یکی از وراث، به مساله تقسیم ارث رسیدگی خواهد کرد.

در تقسیم ارث توسط دادگاه که زمانی صورت می گیرد که میان وراث، ورثه غایب مفقود الاثر یا محجور وجود داشته و یا وراث، برای تقسیم ارث به توافق، نرسیده اند، حضور همه وراث، ضروری نیست و تقسیم ارث، بدون حضور همه وراث، امکان پذیر می باشد. 

در این فرض، یکی از وراث یا همه آن ها، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اقدام به ثبت دادخواست تقسیم ترکه ترکه نموده و از دادگاه، تقاضای صدور حکم در این خصوص را می کنند. دادگاه، به تمامی وراث یا قیم و نماینده قانونی آن ها، جلسه رسیدگی را ابلاغ می کند و حتی در صورت عدم حضور آن ها، در وقت مقرر، جلسه را تشکیل داده و حکم مقتضی را صادر می نماید؛ اما به غایبین، فرصت واخواهی و تجدید نظر خواهی می دهد تا بتوانند، نسبت به رای غیابی، اعتراض کنند.

مستند توضیح فوق، ماده 95 قانون آیین دادرسی مدنی است که مقرر می دارد: "عدم حضور هریک از اصحاب دعوا و یا وکیل آنان، در جلسه دادرسی، مانع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نیست. در موردی که دادگاه به اخذ توضیح از خواهان، نیاز داشته باشد و نامبرده در جلسه تعیین شده، حاضر نشود و با اخذ توضیح از خوانده هم، دادگاه نتواند رای بدهد، همچنین در صورتی که با دعوت قبلی، هیچ یک از اصحاب دعوا، حاضر نشوند، و دادگاه نتواند در ماهیت دعوا، بدون اخذ توضیح رای صادر کند دادخواست ابطال خواهد شد."

بر اساس ماده 95 قانون آیین دادرسی مدنی، و با توجه به اینکه دادگاه، به استناد گواهی حصر وراثت، از تمامی وراث قانونی و شرعی متوفی، با خبر است و از آنجا که کسر ارث هر وارث نیز، در ماده 862 قانون مدنی آمده، در تقسیم ترکه توسط دادگاه و صدور حکم آن، حضور همه وراث، ضروری نیست.

تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث

در قسمت های قبل، در خصوص اجباری بودن یا نبودن انحصار وراثت، امکان تقسیم ارث بدون حضور همه وراث و امکان تقسیم ارث، بدون داشتن گواهی انحصار وراثت، توضیح دادیم. در این قسمت، قصد داریم، مساله، تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث را مورد بررسی قرار دهیم. 

در پاسخ به پرسش فوق، باید گفت، همانند آنچه در قسمت قبل، در خصوص تقسیم ارث بدون حضور همه وراث، توضیح دادیم، تنها در صورتی که دادگاه، بخواهد، به موجب صدور حکم تقسیم ترکه، تقسیم ارث را انجام دهد و یا، در صورتی که یک نفر، از ورثه غایب، در تقسیم و رسیدگی به سایر امور ارث، وکالت داشته باشد، تقسیم ارث، بدون حضور یکی از وراث، امکان پذیر خواهد بود.

شایان ذکر است، در صورتی که شخص غایب، نماینده قانونی ورثه محجور باشد، تقسیم ارث، تنها با داشتن وکالت از او و یا در صورت وجود گواهی انحصار وراثت و حکم تقسیم ترکه، ممکن و میسر، خواهد بود. جهت کسب اطلاعات بیشتر، در خصوص تقسیم ارث، قبل از فوت، مطالعه مقاله زیر، پیشنهاد می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تقسیم ارث بدون انحصار وراثت در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تقسیم ارث بدون انحصار وراثت پاسخ دهند.