شرکت اختیاری

شرکت اختیاری ، یکی از انواع شرکت های مدنی است که شرایط و نحوه تشکیل آن ، بر خلاف شرکت های تجاری ، صرفا بر اساس خواست و اراده و رضایت شرکا و مالکیت اشاعی و اشتراکی یک یا چند مال بوده و نیازی به رعایت تشریفات مذکور در قانون تجارت ندارد . انحلال این شرکت نیز ، بر اساس درخواست هر یک از شرکا و یا پایان یافتن مدت زمان قرارداد شرکت می باشد .

قانون تجارت ایران ، تبیین گر احکام مهمی در خصوص ارتباطات تجاری است که از طریق شرکت های تجاری و افرادی که فعالیت تجاری انجام می دهند ( تاجران ) ، انجام می گیرد . علاوه بر این ، در قانون مدنی نیز ، برخی از احکام مربوط به شرکت های مدنی ، بیان شده است که قابل توجه می باشند . در معنای اخیر ، شرکت ، عبارت است از اجتماع حقوق مالکان متعدد در یک شی ء که به نحو اشاعه ، در آن سهیم هستند .

شرکت های مدنی ، با توجه به قوانین موجود ، می توانند به صورت شرکت های قهری و یا شرکت های اختیاری یا ارادی ایجاد شوند . شرکت اختیاری ، همانگونه که از نام آن پیدا است ، به واسطه اختیار شرکا ، ایجاد می گردد ؛ آشنایی با قوانین مربوط به نحوه و شرایط تشکیل این نوع شرکت ، به شرکا این اختیار را می دهد تا با اطلاع از این قوانین، به نحو بهتری ، فعالیت های مشترک خود را تنظیم نموده و در صورت لزوم ، شرکت را منحل کنند .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که شرکت اختیاری چیست و شرایط و نحوه تشکیل آن چگونه است . علاوه بر این ، آثار تشکیل این نوع شرکت ، به همراه بحث انحلال آن ، مورد توجه قرار گرفته و در ادامه نیز ، تفاوت این نوع شرکت با شرکت قهری ، توضیح داده خواهد شد .

شرکت اختیاری چیست

در یک تقسیم بندی کلی ، انواع شرکت ها را می توان شامل دو دسته شرکت های مدنی و شرکت های تجاری دانست که احکام مربوط به شرکت های تجاری ، در قانون تجارت و احکام مربوط به شرکت های مدنی ، در قانون مدنی ذکر شده است .

از جمله مهم ترین انواع شرکت تجاری بر اساس قانون تجارت ، می توان به شرکت سهامی ، شرکت با مسئولیت محدود ، شرکت تضامنی ، شرکت مختلط غیر سهامی ، شرکت مختلط سهامی ، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف اشاره نمود که این شرکت ها ، پس از تاسیس و ثبت ، دارای شخصیت حقوقی متمایز از شرکا می شوند و در نتیجه ، به عنوان یک شخص حقوقی ، دارای نام ، اقامتگاه و دارایی مخصوص به خود خواهند شد .

اما شرکت های مدنی ، به شرکت هایی گفته می شود که دو یا چند نفر ، در یک یا چند مال ، با هم شریک می شوند ؛ به صورتی که سهام آنها ، حالت مشاع داشته که برای دریافت اطلاع بیشتر در این خصوص ، می توانید مقاله تفاوت ملک مشاع و مفروز را نیز ملاحظه نمایید .

در ماده 571 قانون مدنی ، تعریف شرکت مدنی ، بیان شده است که بر اساس آن ، « شرکت ، عبارت است از اجتماع حقوق مالکان متعدد در شی ء واحد به نحو اشاعه » . بر این اساس ، زمانی که چند نفر ، در یک شی ء واحد ، حقوق مالکانه داشته باشند و به صورت مشاع ، از آن شی ء واحد ، سهم داشته باشند ، می توان گفت که ارکان تاسیس یک شرکت مدنی ، فراهم شده و به نوعی ، عقد شرکت ، یا همان شراکت ، میان آنها ، شکل گرفته است .

اما یکی از تقسیم بندی های شرکت های مدنی ، بر مبنای نحوه و شرایط شکل گیری شراکت میان شرکا ، آن است که بر اساس ماده 572 قانون مدنی ، شرکت ها را به دو دسته کلی شرکت های قهری یا اجباری و شرکت های اختیاری یا ارادی ، تقسیم بندی می کنند . لذا ممکن است این سوال مطرح شود که شرکت اختیاری چیست .

در پاسخ به این سوال که شرکت اختیاری چیست ، باید گفت که شرکت اختیاری ، به شرکت هایی گفته می شود که بر مبنای توافق و اراده شرکا ایجاد می شوند و بر خلاف شرکت های قهری که تشکیل و راه اندازی آنها ، از روی اراده و اختیار نبوده و قهرا ایجاد می شوند ، تشکیل شرکت در آنها ، بر اساس خواست و اراده شرکا می باشد که در قسمت های بعد ، با بررسی شرایط و نحوه تشکیل شرکت های ارادی یا اختیاری ، موضوع روشن تر می شود .

در تکمیل مطلب ، باید افزود که تفاوت شرکت اختیاری با شرکت قهری در این است که اصولا در شرکت های قهری ، شرکا در اثر یک حادثه قهری ، در مالکیت یک یا چند مال ، شریک می شوند ؛ مانند اینکه پدر خانواده ای فوت می کند و تنها ملک او ، به صورت ارث ، به ورثه یا فرزندان وی تعلق می گیرد .

اما در شرکت های اختیاری یا ارادی ، شرکا با اختیار و اراده خود ، توافق می کنند که یک یا چند مال ، در مالکیت مشاعی و مشترک آنها بوده و یا اینکه با آمیختن ارادی اموال اختصاصی خود با یکدیگر ، میان خودشان مالکیت مشترک یا مشاع ایجاد می نمایند . مثل زمانی که دو نفر ، با هم یک آپارتمان خریداری کرده و هر یک مالک سه دانگ آن می شوند . یا زمانی که سه نفر ، گندم های خود را با هم مخلوط نموده و هر کدام ، مالک یک سوم از آن گندم ها می شوند .

شرایط تشکیل شرکت اختیاری

در قسمت قبل ، به توضیح این مطلب که شرکت ارادی یا اختیاری چیست ، پرداخته و گفتیم که شرکت مدنی ، می تواند به دو صورت ایجاد شود ؛ یا جبری و قهری و یا ارادی و اختیاری . اما در این قسمت ، قصد داریم برای آشنایی بیشتر با شرکت های اختیاری ، شرایط تشکیل این شرکت را به لحاظ شرایط عمومی و اختصاصی تشکیل شرکت اختیاری ، بیشتر توضیح دهیم .

از جمله شرایط عمومی تشکیل شرکت اختیاری ، می توان به شرایط عمومی صحت معاملات اشاره نمود . بر اساس ماده 190 قانون مدنی ، شرایط 4 گانه ای برای صحت قراردادها و معاملات در نظر گرفته شده است که عبارتند از : وجود قصد و رضایت ؛ اهلیت طرفین ؛ موضوع معین و همچنین ، مشروع بودن جهت معامله .

بر این اساس ، از جمله شرایطی که برای تشکیل عموم شرکت ها از جمله شرکت های اختیاری باید وجود داشته باشد ، این است که شرکا ، برای تاسیس شرکت ، اهلیت ، قصد و رضایت داشته و به این امر ، اجبار نشده باشند . همچنین ، موضوع تشکیل شرکت ، باید معین و مشخص شده باشد و جهت یا هدف از تاسیس آن نیز ، یک امر مشروع و عقلایی باشد .

لذا علاوه بر حالتی که طرفین ، ضمن قرارداد ، شرکت اختیاری را ایجاد می کنند ، در شرکت های اختیاری نیز که از طریق ترکیب یا مزج اختیاری اموال ایجاد می شوند ، هر چند قراردادی میان شرکا برای تشکیل شرکت منعقد نمی شود ، به دلیل حصول توافق میان شرکا و ایجاد آثار حقوقی ، باز هم به نظر می رسد که وجود شرایط چهار گانه فوق ، برای تاسیس شرکت اختیاری ، ضروری است .

از جمله شرایط اختصاصی شرکت های اختیاری نیز ، این است که هر کدام از شرکا ، باید آورده ای به شرکت اختصاص بدهند که این آورده ، بر اساس موازین فقه ، صرفا می تواند مال باشد و اعتبار یا عمل ، نمی تواند تشکیل دهنده شرکت اختیاری برای شرکا باشد . همچنین ، یکی دیگر از شرایط اختصاصی تشکیل شرکت های اختیاری ، این است که بر اساس توافق یا عمل شرکا ، مالکیت مشاع یا مشترک ایجاد بشود .

علاوه بر اینها ، ممکن است تشکیل شرکت اختیاری ، شرایط اختصاصی دیگری هم داشته باشد که بسته به مورد ، متفاوت است . به عنوان نمونه ، بر اساس قانون روابط موجر و مستاجر سال 56 ، تشکیل شرکت در حق سرقفلی ، نیازمند تنظیم سند رسمی نیز می باشد .

نحوه تشکیل شرکت اختیاری

در قسمت قبل ، شرایط تشکیل شرکت های اختیاری را بررسی نموده و گفتیم که این شرکت ها ، اصولا بر مبنای توافق اراده های میان شرکا ، تشکیل می شوند . اما در این قسمت ، قصد داریم به این سوال نیز ، پاسخ دهیم که نحوه تشکیل شرکت اختیاری ، به چه صورت است ؟  

بر اساس ماده 571 قانون مدنی که در خصوص شرایط و نحوه تشکیل شرکت های مدنی بوده و با تاسیس شرکت تجاری متفاوت است ، می توان گفت که از جمله شرایط تشکیل شرکت ها ، این است که دو یا چند نفر ، در یک مال ، به نحو مشاع ، شراکت داشته باشند . اما در ماده 573 قانون مدنی ، در ارتباط با نحوه تشکیل این شرکت ها ، چنین مقرر شده است : « شرکت اختیاری ، یا در نتیجه عقدی از عقود حاصل می شود یا در نتیجه عمل شرکا از قبیل مزج اختیاری یا قبول مالی مشاعا در ازای عمل چند نفر و نحو اینها » .

لذا تاسیس و تشکیل شرکت های اختیاری ، بر خلاف انواع شرکت های تجاری که در قانون تجارت ، احکام مربوط به شرایط و نحوه تاسیس آنها بیان شده است ، نیازمند رعایت تشریفات قانون تجارت نبوده و به عبارت دیگر ، از آن جهت که شرکت اختیاری ، نوعی شرکت مدنی محسوب می شود ، قواعد پیش بینی شده در قانون تجارت در ارتباط با ثبت شرکت ، در خصوص تشکیل شرکت های اختیاری ، الزام آور نمی باشد .

البته ، در شرکت های اختیاری نیز ، شرکا ، می بایست هر کدام ، آورده ای از جمله وجه نقد یا غیر نقدی ، به عنوان حصه یا سهم ، وارد شرکت نمایند ؛ با این حال ، از آن جهت که شرکت های اختیاری ، همچون شرکت های تجاری مذکور در قانون تجارت ، شخصیت حقوقی ندارد ، انجام دادن تشریفاتی از قبیل ارائه اسناد و مدارک از ناحیه شرکا و موسسین به اداره ثبت شرکت ها ، الزامی نمی باشد که در قسمت بعد ، آثار تشکیل این شرکت ها را نیز ، مورد بررسی قرار خواهیم داد .

اما در خصوص نحوه تشکیل این شرکت ها ، ذکر این نکته حایز اهمیت است که اصولا نحوه اداره کردن اموال شرکت های اختیاری ، بر اساس قراردادی است که میان خود شرکا ، تنظیم می شود که این امر ، چیزی شبیه به اساسنامه شرکت های تجاری است . لذا، طرز اداره شرکت های اختیاری نیز ، همچون نحوه تشکیل آنها ، بر اساس توافق و قراردادی است که میان شرکا ، منعقد می شود .

آثار تشکیل شرکت اختیاری

سوال مهم دیگری که در رابطه با شرکت های ارادی مطرح می گردد، این مساله است که آثار تاسیس و تشکیل شرکت های اختیاری چیست ؟ از آنجا که شرکت های مدنی ، از قبیل شرکت های اختیاری یا قهری ، به لحاظ آثار حقوقی ، با شرکت های تجاری تفاوت دارند ، در این قسمت ، مهم ترین آثار تشکیل شرکت های اختیاری را بررسی خواهیم کرد .

از آن جهت که شرکت های مدنی در قالب شرکت اختیاری ، در نظام حقوقی ایران ، از شخصیت حقوقی مستقلی همچون شرکت های تجاری مذکور در قانون تجارت برخوردار نیستند ، مالکیت آورده ها ، همچنان در اختیار شرکا می ماند و خود شرکت ، شخصیت مستقلی از شرکا ندارد . به همین دلیل ، از جمله آثار شرکت های اختیاری ، این است که تعهدات آن ، بر عهده خود شرکا است و نه شرکت . در واقع ، شرکت اختیاری ، به لحاظ حقوقی ، در برابر اشخاص ثالث ، مسئولیتی ندارد .

یکی دیگر از آثار شرکت اختیاری ، این است که هر یک از شرکا ، اصولا می تواند در آن مال مشاع ، تصرف حقوقی کرده و آن را به افراد دیگر ، انتقال دهد ؛ اما نمی توانند در آن مال مشاع ، تصرف مادی نموده و بدون اجازه دیگران ، از آن استفاده یا بهره برداری کند .

همچنین ، از جمله آثار تشکیل شرکت های اختیاری ، این است که هر کدام از شرکا ، به نسبت سهم خود ، در نفع و ضرر شرکت ، سهیم می باشد ؛ ولی در صورتی که طبق قرارداد میان شرکا ، برای یک یا چند نفر از آنها ، سهم بیشتری لحاظ شده باشد ، همان توافق ، ملاک عمل قرار خواهد گرفت .

انحلال شرکت اختیاری

در قسمت های قبل ، شرایط و نحوه تشکیل شرکت های اختیاری را به صورت کامل مورد بررسی قرار داده و گفتیم که در تاسیس یا نحوه تشکیل این شرکت ها ، آنچه مهم است ، اختیار یا اراده شرکا می باشد . اما در همین ارتباط ، سوالی نیز ممکن است مطرح شود و آن هم ، بحث انحلال شرکت می باشد . به عبارت دیگر ، سوال این است که انحلال شرکت اختیاری به چه صورت امکان پذیر است ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که یکی از روش های انحلال شرکت های اختیاری ، همچون نحوه تشکیل این شرکت ها ، بر اساس خواست ، توافق و رضایت شرکا می باشد که به آن ، انحلال اختیاری گفته می شود . بر این اساس ، در صورتی که شرکا ، توافق کنند که شرکت اختیاری تاسیس شده ، منحل گردد ، همین امر ، می تواند سبب انحلال شرکت ارادی و پایان یافتن حیات آن تلقی شود . گاهی هم ، انحلال اختیاری شرکت ، از طریق افراز یا جداسازی اموال شرکت است که هر یک از شرکا ، سهم خود را می برد .

علاوه بر این ، انحلال شرکت های اختیاری ، به صورت قهری نیز امکان پذیر است ؛ مانند زمانی که مال مشاع ، به دلیل حادثه ای از میان برود که در این صورت نیز ، شرکت منحل می شود . همچنین ، در صورتی که شرکت اختیاری ، برای مدت زمان مشخصی تشکیل شده باشد ، در صورت انقضا یا سپری شدن مدت ، شرکت قابل انحلال خواهند بود .

نکته مهمی که در خصوص بحث انحلال شرکت های اختیاری وجود دارد ، این است که تشریفات مذکور در قانون تجارت برای انحلال شرکت های تجاری ، اصولا در خصوص شرکت های اختیاری و قهری ، قابل اعمال نخواهد بود . به همین دلیل ، مقررات مربوط به تصفیه شرکت یا بحث های ورشکسته شدن و انحلال شرکت ، در مورد شرکت های اختیاری ، مصداق نخواهد داشت .

تفاوت شرکت اختیاری با شرکت قهری

در قسمت های قبل ، تلاش کردیم کلیاتی در خصوص شرکت های اختیاری بیان کرده و نحوه تاسیس ، انحلال و آثار تشکیل آن را توضیح دادیم . اما در تکمیل این مطلب ، قصد داریم به بررسی تفاوت شرکت اختیاری با شرکت قهری نیز پرداخته و به این سوال پاسخ دهیم که شرکت های اختیاری با شرکت های قهری ، چه تفاوتی دارند ؟

در پاسخ به این سوال ، ابتدا باید خاطر نشان کرد که شرکت های اختیاری و شرکت های قهری ، بر اساس قانون ، جزء شرکت های مدنی محسوب می شوند که شخصیت حقوقی جدای از شرکا ندارند . به همین دلیل ، برخی از آثار آنها ، یکسان می باشد . مثلا ، بر اساس ماده 576 قانون مدنی ، طرز اداره کردن اموال مشترک در این دو نوع شرکت ، بر اساس شرایطی است که شرکا میان خود تعیین کرده اند و یا اینکه طبق ماده 575 ، هر یک از شرکا ، به نسبت سهم خود ، در نفع و ضرر شریک می باشند .

با این حال ، تعریفی که در ماده 574 قانون مدنی از شرکت های قهری بیان شده ، به صورت کامل با شرکت های اختیاری ، متفاوت است . بر اساس این ماده ، شرکت های قهری ، به شرکت هایی گفته می شود که مالکیت اشاعی و مشترک مالکان متعدد ، به صورت قهری و در نتیجه امتزاج حقوق آنها در یک مال و یا به ارث رسیدن ، شکل می گیرد .

بنابراین ، مهم ترین تفاوت شرکت اختیاری با شرکت قهری ، در این است که در شرکت های اختیاری ، اصولا شرکا ، در نتیجه عقد یا قرارداد با رضایت خودشان و یا ترکیب و امتزاج اختیاری اموال شان ، پایه تشکیل یک شرکت را بنا می دهند ؛ اما در شرکت های قهری ، شراکت چند نفر در سهم الارث متوفی و یا مشارکت غیر ارادی یا قهری آنها در امتزاج اموال شان ، سبب شکل گرفتن شرکت میان آنها می گردد .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرکت اختیاری در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرکت اختیاری پاسخ دهند .