خیار غبن چیست

خیار غبن، از جمله خیارات نام برده شده در قانون مدنی است که امکان فسخ معامله را به شخصی که از معامله، زیان فاحش دیده است، می دهد. اعمال خیار غبن، تنها در عقود معوض، امکان پذیر است و زمان اعمال آن، بعد از آگاهی از ضرر، به صورت فوری می باشد. مغبون برای اعمال خیار، باید به دفاتر خدمات قضایی، مراجعه کرده و اظهارنامه خود را در خصوص اعمال خیار غبن، به ثبت برساند.

 بر اساس قانون مدنی، در شرایطی که یکی از دو طرف معامله، از انعقاد معامله، دچار ضرر و زیان فاحشی شده که این ضرر، ناشی از عدم رعایت تعادل، بین عوضین معامله باشد، می تواند معامله را فسخ کند. به این شرایط ، غبن در معامله گفته می شود که در این وضعیت، فسخ معامله از طریق اعمال خیار غبن، صورت می گیرد. احکام این خیار، در مواد 416 تا 421 قانون مدنی، توضیح داده شده است.

اعمال خیار غبن، فوری است، یعنی بعد از آن که مغبون از وضعیت پیش آمده، آگاه شد، باید آن را اعمال کند. بنابراین، گاهی در معاملات، طرفین معامله، در خصوص این که در چه شرایطی می توانند به موجب خیار غبن، معامله را فسخ کنند و زمان اعمال آن، چه موقع می باشد، با ابهاماتی مواجه می شوند که لازم است به این موضوعات، آگاهی داشته باشند. همچنین، افراد، برای انعقاد هر قراردادی، بهتر است قبل از آن، به حقوق خود در قرارداد، آگاهی نسبی داشته باشند، تا از بروز مشکلات بعدی، جلوگیری نمایند.

با توجه به اهمیت خیار غبن در معاملات، در این مقاله، قصد داریم، در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم، که خیار غبن چیست، سپس در ادامه، شرایط اعمال خیار غبن و چه زمانی باید خیار غبن را اعمال کرد را بررسی نماییم. اگر در خصوص خیار غبن سوالاتی دارید، در این مقاله همراه ما باشید.

خیار غبن چیست ؟

غبن، در لغت به معنای ضرر و زیان رساندن و فریب دادن است. در اصطلاح حقوقی، منظور از غبن، آن است که یکی از دو طرف معامله، از انجام معامله، دچار ضرر و زیان فاحشی شده باشد و در معامله، فریب خورده باشد. در واقع، معامله به شکلی انجام شده که از واقعیت، بسیار دور است و تفاوت فاحشی دارد. برای نمونه، فردی خانه اش را که یک میلیارد ارزش دارد، به قیمت سه میلیارد به فروش رسانده است، در این حالت مغبون (طرف معامله که فریب خورده) می تواند، به استناد خیار غبن، معامله منعقد شده را فسخ کند.

اگر هر یک از دو طرف معامله، درباره ارزش واقعی مال مورد معامله، فریب بخورد، می تواند از خیار غبن استفاده کند و معامله را فسخ کند. اگر کسی، مالی را به قیمت غیر واقعی، معامله کند، فرد مغبون، برای اعلام درخواست خود برای فسخ قرارداد، باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و با ثبت اظهارنامه خود به طرف دیگر درخواست خود را اظهار کند، در صورتی که او، راضی به فسخ معامله نشد، فرد مغبون مجددا به دفاتر خدمات قضایی رفته تا دادخواست فسخ قرارداد تنظیم کرده و برای دادگاه ارسال کند. دادگاه دادخواست او مبنی بر غبن، بررسی می کند. در صورت اثبات غبن، دادگاه طرف دیگر را ملزم به فسخ قرارداد می کند.

شرایط اعمال خیار غبن

اعمال خیار غبن، نیازمند شرایطی است، تا بتوان از طریق آن، معامله را فسخ کرد، این شرایط، به صورت کامل از ماده 416 تا 421 قانون مدنی، توضیح داده شده اند، که شرایط اعمال خیار غبن، از قرار زیر است :

معامله، باید در قالب یک عقد معوض باشد، مثل قرارداد خرید و فروش یا عقد اجاره. زیرا، تنها در معاملات معوض است که دو چیز، با هم مبادله می شوند و یک طرف، ممکن است دیگری را فریب بدهد، نه در معاملات غیر معوض، مثل هبه. چرا که، در معاملات غیر معوض، معمولا قصد احسان وجود دارد و کسب سود، ملاک اصلی نیست.

 به موجب ماده 418 قانون مدنی، مغبون (کسی که فریب خورده است)، نباید در حین معامله، از قیمت عادلانه خبر داشته باشد؛ در صورتی که عالم باشد، اختیار فسخ نخواهد داشت.

 به موجب ماده 417 قانون مدنی، غبن باید فاحش باشد، یعنی تفاوت قیمت باید فاحش باشد و نباید به صورتی باشد که بتوان از آن، مسامحه کرد. مثلا، در معامله خانه ای با ارزش 150 میلیون تومان، 500 هزار تومان تفاوت قیمت، باعث نمی شود که خریدار، بتواند معامله را با توجه به خیار غبن خاتمه دهد. ولی 50 میلیون تومان تفاوت قیمت، به خریدار اجازه می دهد که با ثبت اظهارنامه، معامله خود را فسخ کند.

چه زمانی باید خیار غبن را اعمال کرد

در خصوص آن که چه زمانی می توان خیار غبن را اعمال کرد در دو ماده از قانون مدنی، احکام مربوط به آن را، بیان کرده اند. بر اساس ماده 416 قانون مدنی، " هر یک از متعاملین که در معامله، غبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن می تواند، معامله را فسخ کند." بنابراین، بعد از آن که هریک از طرفین به این موضوع پی برد که معامله، سبب ضرر فاحش او شده است، می تواند معامله را فسخ کند و اگر در حین معامله به این موضوع آگاهی داشته باشد، دیگر بعد از انعقاد نمی تواند، آن را برهم بزند و در خصوص این موضوع، ادعایی کند.

اما این سوال پیش می آید، که تا چه زمانی فرد مغبون امکان فسخ معامله را دارد؟ بر اساس ماده 420 قانون مدنی، "خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است." این یک فوریت عرفی است، یعنی کسی که در معامله ای دچار ضرر فاحش شده است، بعد از آن که متوجه این موضوع شد. باید فورا اقدام کند و اگر این کار را به تعویق بیاندازد، دیگر حق فسخ نخواهد داشت. برای مثال، فردی در سال 1398، معامله ای منعقد می کند و در همان زمان، متوجه ضرر خود می شود، اما بعد از دو سال تصمیم به فسخ معامله می گیرد، که بر اساس این ماده قانونی برای او همچین امکانی وجود ندارد. لذا، زمان اعمال خیار غبن بعد از علم به غبن، فوری است. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد خیار غبن در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاور حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاور حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خیار غبن پاسخ دهند.