تقسیم ارث قبل از فوت

تقسیم ارث قبل از فوت، ممکن نبوده، چراکه این امر، یعنی، مساله تحقق ارث، موکول به زمان بعد از فوت مورث است. اما اشخاص می توانند، در قالب صلح عمری یا هبه، اموال خود را قبل از فوت، آنگونه که تمایل دارند، با رعایت شرایط عقد صلح عمری یا هبه و بر اساس نحوه تنظیم صلح نامه یا هبه نامه، میان وارثان خود و یا هر شخص دیگری، تقسیم کنند.

ارث، یک نهاد حقوقی برگرفته از شرع، در نظام حقوقی ایران بوده که قواعد و ضوابط آن، در قانون مدنی و قانون امور حسبی، مورد پیش بینی قانون گذار قرار گرفته است. به واسطه ارث، وارثان قانونی شخص، می توانند، پس از فوت مورث خود، یعنی، پس از فوت کسی که شرعا و قانونا، از او ارث می برند، از آنچه، تحت عنوان ترکه، از وی به جا مانده، سهمی داشته باشند.

ارث بری، صرفا منوط بر فوت مورث است و پیش از اتفاق افتادن این امر، امکان پذیر نمی باشد. اما، گاهی، افراد، جهت جلوگیری از اختلافات بعدی، در تقسیم ارث، این دغدغه را دارند که قبل از فوت، به تقسیم ارث، میان وراث قانونی، بپردازند که این امر، تنها در صورت رعایت شرایط و نحوه قانونی آن، امکان پذیر خواهد بود.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، تقسیم ارث قبل از فوت را بررسی کرده و بگوییم که چنین امری، امکان پذیر بوده یا خیر و سپس، در خصوص شرایط این امر و نحوه انجام آن، با مراجعه به قانون مدنی و قانون امور حسبی، بپردازیم. در آخر نیز توضیحاتی در خصوص گرفتن ارث قبل از فوت پدر و صلح نامه ارث قبل از فوت ارائه دهیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این موضوع، با ما همراه باشید.

آیا تقسیم ارث قبل از فوت امکان پذیر است

برای پاسخ به آیا تقسیم ارث قبل از فوت امکان پذیر است باید گفت هنگامی که شخصی، فوت می کند، اموال منقول و غیر منقول و دارایی هایی از او، بجا می مانند که به آن ها، ترکه می گویند و به واسطه ارث، به وارثان قانونی شخص، تعلق می گیرد. البته، ترکه، دارای جز مثبت و منفی است که وراث، در صورت قبول ارث، باید، هر دو جز ترکه که شامل دارایی ها و بدهی ها می باشد را بپذیرند. اما، اغلب وراث، تمایلی به پذیرش جز منفی نداشته و همین امر، یعنی عدم تمایل برخی وراث، به پذیرش جزء منفی ترکه، سبب اختلافات در ارث می شود.

علی رغم اینکه قانون گذار، در قانون مدنی، ارث بری را موکول به زمان فوت مورث و زنده بودن وارثان قانونی، حین الفوت او، کرده است، برخی از افراد، به جهت پیشگیری از اختلافات در تقسیم ارث که مساله ای بسیار رایج، بعد از فوت هر شخص می باشد، تمایل دارند، قبل از فوت خود، اقدام به تقسیم ارث نموده و بدین ترتیب، هم از اختلافات محتمل، جلوگیری کرده و هم بار مالیات بر ارث را از دوش وراث بردارند.

در چنین شرایطی، اغلب افراد، با این پرسش، مواجه می شوند که آیا تقسیم ارث قبل از فوت، امکان پذیر است یا خیر و در صورت امکان، شرایط و نحوه آن، چه می باشد. برای پاسخ به این پرسش که آیا تقسیم ارث قبل از فوت مورث، امکان پذیر است یا خیر، باید، قواعد و شرایط تقسیم ارث و ارث بری را از منظر قانون مدنی و قانون امور حسبی، مورد بررسی قرار داد.

فصل دوم قانون مدنی که از ماده 867، شروع می شود، در خصوص شرایط تحقق ارث است. ماده 867 این قانون، در رابطه با تحقق ارث، مقرر می دارد: «ارث، به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث، تحقق پیدا می کند.» همچنین، ماده 875 این قانون، در خصوص شرط تحقق وراثت، مقرر می دارد: «شرط وراثت، زنده بودن، در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد، در صورتی ارث می برد که نطفه او، حین‌ الموت، منعقد بوده و زنده‌ هم متولد شود، اگر چه فورا، پس از تولد، بمیرد.»

بر اساس دو ماده فوق الذکر، می توان گفت، شرط تحقق ارث، مرگ حقیقی یا فرضی مورث، یعنی کسی که وارثان قانونی، بعد از مرگ او، از او ارث می برند، می باشد و وراثت، تنها، برای کسانی وجود خواهد داشت که هنگام مرگ مورث قانونی خود، زنده باشند. جنین موجود، در زمان فوت نیز ارث می برد، منوط بر اینکه زنده متولد شود و اگر حتی بلافاصله، بعد از تولد بمیرد، ارث، نسبت به او، ساقط نمی گردد.

بنابراین، باتوجه به مطالب ذکر شده، در پاسخ به این پرسش که آیا تقسیم ارث قبل از فوت مورث، توسط خود او یا وراث، امکان پذیر است یا خیر؟ باید گفت، با توجه به اینکه شرط تحقق ارث، فوت مورث است، عملا و از لحاظ حقوقی و قانونی، چنین امری، امکان پذیر نمی باشد.

اما، چنانچه، مورث، قصد دارد، با هر نیتی، اقدام به تقسیم ارث قبل از فوت خود کند، یا به عبارت حقوقی، دارایی ها و اموال خود را، قبل از فوت، تقسیم کند، باید، این امر را از طریق نهادهای قانونی دیگر، نظیر استفاده از برخی عقود معین، انجام دهد که در ادامه، به توضیح هریک از این طرق و نهادهای قانونی، خواهیم پرداخت.

شرایط تقسیم ارث قبل از فوت

همانطور که در قسمت قبل، توضیح دادیم، بر خلاف بخشش ارث یا بخشش سهم الارث، تقسیم ارث قبل از فوت، امکان پذیر نمی باشد، چرا که فرد، یعنی مورث، هنوز زنده است و شرط قانون گذار، برای تحقق ارث، یعنی، موت حقیقی یا فرضی او، اتفاق نیفتاده است. اما، علی رغم امکان پذیر نبودن تقسیم ارث قبل از فوت، راه هایی وجود دارد که شخص، می تواند قبل از فوت خود، اقدام به تقسیم دارایی ها و اموال منقول و غیر منقول خود کند. 

از جمله این راه ها، استفاده از عقودی مثل عقد هبه یا استفاده از صلح عمری بوده که در قسمت بعدی، به تفصیل، نحوه آن ها را توضیح خواهیم داد. اما، از آنجا که انجام هر امر حقوقی ای، نیازمند رعایت شرایط آن است، در این بخش از مقاله، قصد داریم، درباره شرایط استفاده از راه هایی که به وسیله آن ها، می توان، به نوعی، به تقسیم ارث قبل از فوت یا به عبارت صحیح تر، تقسیم دارایی و اموال، قبل از فوت پرداخت، صحبت کنیم. شرایط تقسیم ارث قبل از فوت عبارتند از:

مالکیت مال یا منفعتی که مالک، قصد تملیک آن را دارد: حق مالکیت، حقی محترم، در نظر قانون گذار است و به واسطه این حق، قانون گذار، این اجازه را به افراد داده تا در مال مورد مالکیت خود، هر گونه تصرفی را که خلاف قانون و ناقض حقوق دیگران نباشد، انجام دهند. در صورت رعایت چنین، شرایطی، شخص مالک، می تواند اقدام به انجام اموری همچون، انتقال، فروش، تصرف و مواردی از این دست، نسبت به مال خود کند.

داشتن اهلیت قانونی: از جمله شرایطی که داشتن آن، در انجام هر عقدی، در حقوق، لازم و ضروری است، اهلیت قانونی که شامل عقل، بلوغ و رشد است، می باشد. در انجام امری، نظیر استفاده از روش های تقسیم ارث قبل از فوت، نظیر انتقال مال از طریق هبه یا صلح نیز این اهلیت، باید وجود داشته باشد.

قصد و رضا: قصد و رضا، از جمله شرایطی بوده که داشتن آن، در انجام تمامی عقود، در حقوق، لازم و ضروری است و بدین معنا می باشد که فرد، در تقسیم اموال خودش، قبل از فوت، به واسطه عقودی مانند هبه یا صلح، قصد انجام این کار را داشته باشد و با رضایت، نه اکراه و اجبار، اقدام به انجام این امر نماید.

جهت مشروع: یکی از شرایط مورد نیاز در تمامی عقود حقوقی، وجود جهت مشروع، برای عقد است، یعنی، هدف از انجام معامله، غیر قانونی نباشد. در تقسیم ارث قبل از فوت نیز فرد باید، با جهت مشروع، اقدام به این امر نماید. یعنی، فرد نباید با هدف فرار از دین، اقدام به تقسیم ارث خود، قبل از فوت، در قالب یکی از عقود، نظیر هبه یا صلح، کند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص قانون جدید تقسیم ارث بین فرزندان، مطالعه مقاله ی زیر به علاقه مندان این موضوع، پیشنهاد می گردد. در ادامه، توضیح خواهیم داد، نحوه تقسیم ارث قبل از فوت، یا به عبارت صحیح تر، نحوه تقسیم دارایی ها و اموال منقول و غیر منقول، قبل از فوت چگونه است.

نحوه تقسیم ارث قبل از فوت

با توجه به اینکه مفهوم ارث، با فوت، گره خورده و بر اساس ماده 867 قانون مدنی، شرط تحقق ارث نیز موت حقیقی یا فرضی است، پس عملا، نمی توان قبل از فوت، ارث را تقسیم کرد؛ اما، چنانچه کسی قصد داشته باشد، قبل از فوت خود، اموال و دارایی های خود را تقسیم کند یا به عبارت عرفی، به تقسیم ارث قبل از فوت بپردازد، می تواند این کار را با استفاده از روش های دیگری که در حقوق پذیرفته شده اند، انجام دهد.

از این رو، در این بخش از مقاله، قصد داریم، درباره نحوه تقسیم ارث قبل از فوت، صحبت کرده و نحوه و مراحل انجام هریک از آن ها را بگوییم. صلح عمری و عقد هبه در قانون مدنی، از جمله روش هایی هستند که فرد، قبل از فوت خود، می تواند با استفاده از آن ها، به تقسیم دارایی های خود بپردازد و نحوه انجام هریک از آن ها، طبق توضیحات زیر می باشد:

نحوه تقسیم دارایی ها، قبل از فوت، با استفاده از هبه: ماده 795 قانون مدنی، در تعریف عقد هبه، مقرر می دارد: «هبه، عقدی است که به موجب آن، یک نفر مالی را مجانا، به کس دیگری، تملیک می کند؛ تملیک‌ کننده، واهب، طرف دیگر را متهب، مالی را‌ که مورد هبه است، عین موهوبه می گویند.» بر اساس این ماده، تملیک مال، به طور مجانی، به وسیله هبه، به دیگری، از روش های تقسیم دارایی، قبل از فوت است و نحوه انجام آن، با تنظیم یک هبه نامه رسمی یا عادی و دست نویس است. 

نحوه تقسیم دارایی ها، قبل از فوت، با استفاده از صلح عمری: صلح عمری نیز یک نهاد حقوقی، در قانون مدنی ایران است و قرار دادی می باشد که مالک، به وسلیه آن، مالکیت مال خود را به دیگری، انتقال می دهد، اما، حق استفاده از منافع مال تملیک شده به دیگری را تا زمان فوت خود، برای خود، محفوظ نگاه می دارد و پس از فوت، مالک، می تواند نسبت به تصرف منافع مال نیز اقدام کند. نحوه انجام صلح عمری، با تنظیم یک صلح نامه عمری رسمی یا دستی، ممکن خواهد بود.

نکته قابل ذکر، در خصوص تقسیم دارایی ها، قبل از فوت، با استفاده از هبه یا صلح عمری، این است که چنانچه صلح کننده، حق رجوع را برای خود، محفوظ نگاه داشته باشد، می تواند نسبت به این امر، اقدام کند و در هبه نیز، در صورت موجود بودن عین موهبه و همچنین، در صورت عدم معوض بودن عقد هبه یا در شرایطی که شخصی که نسبت به او، هبه انجام شده، پدر و مادر هبه کننده نباشند یا در عین موهبه، تغییری حاصل نشده باشد، رجوع، امکان پذیر است.

از اولین مراحل تقسیم و گرفتن دریافت گواهی حصر وراثت است، اما گاهی اوقات دریافت گوایه حصر وراثت مشکل است . جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مساله تقسیم ارث بدون انحصار وراثت، مطالعه مقاله ی زیر به علاقه مندان توصیه می گردد.

گرفتن ارث قبل از فوت پدر

در خصوص گرفتن ارث قبل از فوت پدر لازم به ذکر است یکی از مهمترین شروط ارث بری، فوت مورث می باشد. وفق ماده 867 قانون مدنی: «ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می‌کند.» لذا تا زمانی که پدر فوت نکرده اقدام به تقسیم ارث یا درخواست گرفتن ارث، اساسا بی معناست.

گرفتن ارث از پدر زنده از جمله مسائلی است که عموما افراد با آن روبرو هستند، البته لازم به ذکر است گاهی اوقات نیز پدر خانواده برای جلوگیری از هرگونه اختلاف احتمالی بین فرزندانش در تقسیم و گرفتن ارث، اقدام به تقسیم اموال خود بین فرزندان می نماید و از جمله راه هایی که برای تقسیم ارث در زمان حیات وجود دارد این است که پدر اقدام به انتقال قطعی اموال به فرزندان خود تحت عنوان هبه، صلح، انتقال مالکیت با تنظیم سند رسمی و... نماید.

از جمله بهترین راه های انتقال اموال قبل از فوت این است که فرد اقدام به انتقال اموال تحت عنوان قرارداد صلح عمری نماید. طبق این قرارداد مالکیت اموال برای بعد از فوت به فرزند یا هر شخصی که مالک بخواهد منتقل می شود ولی حق استفاده از آن مال تا زمانی که مالک اصلی یا هر شخصی که مالک بخواهد، در قید حیات باشد برای ذی نفع مستقر است.

صلح نامه ارث قبل از فوت

همانطور که گفتیم از جمله روش هایی که می توان اموال خود را برای بعد از فوت تقسیم نمود تنظیم صلح نامه قبل از فوت است. صلح نامه صلح عمری سندی است که به موجب آن فرد می تواند مالکیت اموال خود را به دیگری منتقل نماید. در این روش هیچ یک از وراث نسبت به مال موضع صلح نمی تواند ادعایی داشته باشد.

صلح نامه صلح عمری سند قرارداد است که به موجب آن شخص حق استفاده از مال خود را برای مدت عمر خود یا شخص ذی نفع محفوظ می دارد، اما بعد از فوت فرد یا افراد ذی نفع صلح نامه به طور کامل مالک ملک مورد نظر می شود. توصیه می شود تنظیم صلح نامه به صورت رسمی و دفاتر اسناد رسمی انجام شود.

تنظیم صلح نامه رسمی برای انتقال اموال نسبت به تنظیم وصیت نامه اعتبار بیشتری دارد چراکه وصیت تنها تا ثلث اموال نافذ بوده و وصیت مازاد بر ثلث مستلزم تنفیذ وراث است، حال آن که تنظیم صلح نامه نسبت به کل اموال نیز صحیح بوده و نیاز به تنفیذ ندارد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تقسیم ارث قبل از فوت در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تقسیم ارث قبل از فوت پاسخ دهند.