اثبات بی گناهی

راه های اثبات بی گناهی، با توجه به ادله اثبات دعوا در امور کیفری، متفاوت بوده و متهم می تواند از طریق ارائه دلیل و یا به چالش کشیدن دلایل ابرازی شاکی، عدم وجود یکی از عنصر مادی، معنوی و قانونی جرم را اثبات کرده و خود را از اتهام، تبرئه نماید. 

قانون آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی، در کنار در نظر گرفتن حق شکایت کیفری برای شاکی و معرفی ادله اثبات دعوا، این حق را برای متهم نیز قائل شده تا با استفاده از راه ها و روش های قانونی، برای اثبات بی گناهی خود اقدام نماید. 

در ارتباط با راه های اثبات بی گناهی متهم، لازم است به این نکته توجه شود که با توجه به تنوع ادله اثبات دعوا در دعاوی کیفری، راه های اثبات بی گناهی نیز متعدد بوده و استفاده ازهر کدام از این راه ها، مستلزم ارائه مدارک مخصوص به آن نیز می باشد. 

لذا، در این مقاله، در پاسخ به این سوال که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، شرایط، راه ها و مدارک لازم برای اثبات بی گناهی را توضیح داده و درپایان، یک نمونه لایحه اثبات بی گناهی متهم در دادگاه کیفری را ارائه خواهیم کرد.

شرایط اثبات بی گناهی

یکی از مسائل بسیار مهمی که در حقوق کیفری مطرح می شود، بحث اثبات برائت متهم است که در عرف، تحت عنوان اثبات بی گناهی مطرح شده و بنابراین، بسیاری از متهمان، در رابطه با راه های اثبات بی گناهی، این سوال را مطرح می کنند که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم؟
در پاسخ به این سوال که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، باید گفت، با توجه به تنوع ادله اثبات دعوا در دعاوی کیفری، راه های اثبات بی گناهی نیز متعدد می باشند؛ اما، به طور کلی، برای اثبات تمامی این راه ها، لازم است تا شرایط اثبات بی گناهی، وجود داشته باشند که در تمامی جرایم، یکسان می باشند. 
در واقع، همانطور که برای اثبات ارتکاب اتهام از سوی متهم، لازم است تا عناصر جرم، یعنی سه عنصر مادی، معنوی و قانونی جرم، به اثبات برسد، راه های اثبات بی گناهی متهم نیز با اثبات عدم وجود یکی از این عناصر، امکان پذیر می باشد. در ادامه، به توضیح اثبات بی گناهی، از طریق اثبات عدم وجود هر یک از این عناصر، می پردازیم.

اثبات بی گناهی از طریق اثبات عدم وجود عنصر مادی

عنصر مادی جرم، همان عمل ارتکابی متهم می باشد. به عنوان مثال، ربودن مال، عنصر مادی جرم سرقت بوده، کشتن یک فرد، عنصر مادی جرم قتل و دستکاری در سند رسمی و تغییر آن، عنصر مادی جرم جعل می باشد.

اثبات بی گناهی از طریق اثبات عدم وجود عنصر مادی، بدین صورت می باشد که متهم بتواند ثابت کند که عمل مجرمانه به طور کلی، اصلا انجام نگرفته یا اینکه در صورت انجام گرفتن، متهم، مرتکب آن نشده است.

به عنوان مثال، در اتهام قتل، یکی از راه های اثبات بی گناهی مرتبط با عنصر مادی، آن است که متهم اثبات کند که مقتول گم شده، همچنان زنده می باشد؛ یا اینکه، اگرچه، فلان مال به سرقت رفته، اما با توجه به حضور متهم در محلی دیگر در شب سرقت، فعل مادی ربودن مال، توسط متهم، انجام نگرفته است.

اثبات بی گناهی از طریق اثبات عدم وجود عنصر معنوی

منظور از عنصر معنوی، به طور کلی، به معنای اراده ارتکاب جرم است. اجزای تشکیل دهنده این عنصر، عبارتند از: علم به موضوع(مانند اینکه در قتل، مرتکب بداند آن موجودی که به آن تیراندازی می کند، یک انسان است)؛ قصد رفتار مجرمانه(به عنوان مثال، متهم با اراده خود، مال را ربوده باشد) و قصد نتیجه(به عنوان نمونه، در جرم قتل، قصد داشته تا کشتن یک فرد که نتیجه است، محقق شود)

اثبات بی گناهی از طریق اثبات عدم وجود عنصر معنوی جرم، بدین صورت است که متهم بتواند عدم وجود یکی از موارد علم به موضوع، قصد رفتار مجرمانه و یا قصد نتیجه را اثبات کند. بنابراین، از راه های اثبات بی گناهی، آن است که تهم اثبات نماید که در هنگام ارتکاب جرم، مجنون و فاقد اراده بوده است. یا اینکه در لحظه تیراندازی، فکر می کرده که موجودی که به آن، تیراندازی کرده، حیوان بوده و نه انسان.

اثبات بی گناهی از طریق اثبات عدم وجود عنصر قانونی

عنصر قانونی جرم، همان ماده قانونی است که به موجب آن، یک عمل، اعم از فعل یا ترک فعل، جرم شناخته شده و برای آن، مجازات تعیین می گردد. به عنولن مثال، عنصر قانونی جرم تهدید، مواد 668 و 669 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی می باشند.

برای اثبات بی گناهی از طریق اثبات عدم وجود عنصر قانونی، متهم باید ثابت نماید که برای عمل انجام گرفته از سوی وی، مجازاتی در قانون، تعیین نشده و این عمل، جرم نمی باشد؛ یا اینکه، مجازات در نظر گرفته شده برای این عمل، در قانون جدید، نسخ شده است.

به عنوان مثال، چنانچه، شخصی علیه یک سایت، به دلیل عدم ارسال به موقع کالا، اعلام اتهام کلاهبرداری کند، مسئول مربوطه با اثبات اینکه این عمل، جرم نبوده و دعوا، یک دعوای حقوقی است، می تواند اثبات بی گناهی نماید.

چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم

در صورتی که شرایط اثبات بی گناهی، فراهم باشد، متهم می تواند برای اثبات بی گناهی خود از طریق یکی راه های اثبات بی گناهی، اقدام نماید به همین دلیل، این سوال مطرح می شود که از طریق چه روش ها و چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم؟
در پاسخ به این سوال که از طریق چه روش ها و چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، باید گفت، به طور کلی، دو روش، برای اثبات بی گناهی متهم وجود دارد که هر کدام از این روش ها، با توجه به تنوع ادله اثبات دعوا در امور کیفری، خود، به راه های متنوعی تقسیم می شوند که موضوع بخش بعد مقاله می باشند. این دو روش کلی، عبارتند از:

ارائه دلیل از سوی متهم

در پاسخ به این سوال که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، اولین روش، ارائه دلیل از سوی متهم می باشد؛ یعنی، متهم، با استفاده از یکی از ادله قانونی، ثابت کند که مرتکب جرم نشده است. به عنوان مثال، شهود، شهادت دهند که متهم در لحظه ارتکاب جرم، در مکان دیگری حضور داشته است.

به چالش کشیدن دلایل شاکی

روش دیگری که با استفاده از آن می توان برای اثبات بی گناهی متهم اقدام نمود، به چالش کشیدن دلایل شاکی می باشد. در این روش، متهم، دلیلی ارائه نمی کند، بلکه ثابت می کند که دلیل ابرازی از سوی شاکی، فاقد اعتبار قانونی می باشد. به عنوان مثال، شهود معرفی شده توسط شاکی، شرایط قانونی شهادت شهود را ندارند و یا اینکه سند ابرازی وی، جعلی می باشد.

راه های اثبات بی گناهی

در بخش قبل، در پاسخ به این سوال که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، گفتیم که به طور کلی، دو روش، برای اثبات بی گناهی متهم وجود دارد که هر کدام از این روش ها، با توجه به تنوع ادله اثبات دعوا د رامور کیفری، خود، به راه های متنوعی تقسیم می شوند. 
در این بخش، قصد داریم که به بررسی راه های اثبات بی گناهی متهم پرداخته و با توجه به ادله اثبات دعوا که در قانون مجازات اسلامی، مورد توجه قانون گذار بوده، به این سوال، پاسخ دهیم که راه های اثبات بی گناهی چیست؟

اقرار

درست است که اقرار، یکی از مهم ترین ادله اثبات اتهام در قانون مجازات بوده، اما چنانچه پس از اقرار، متهم بتواند عدم اعتبار اقرار انجام گرفته را به نحوی اثبات کند، می تواند از این روش، به عنوان یکی از راه های اثبات بی گناهی خود استفاده نماید.

به عنوان مثال، چنانچه متهم اثبات کند که اقرار انجام گرفته در اداره پلیس آگاهی، تحت اجبار و شکنجه، انجام گرفته یا اینکه وی در لحظه اقرار، مجنون بوده، قادر خواهد بود تا برای اثبات بی گناهی خود، اقدام نماید.

شهادت و استشهاد محلی

اگرچه، شهادت و استشهاد محلی، یکی از راه های اثبات جرم در قانون مجازات اسلامی کشور ما است، اما همین شهادت در دعوی کیفری، می تواند یکی از راه های اثبات بی گناهی متهم نیز بوده و او را از مجازات و عواقب آن، رها سازد. با این توضیح که:

اولا، متهم می تواند با استفاده از شهادت و استشهاد محلی شهود خود، اثبات نماید که مرتکب جرم نشده است. به عنوان مثال، شهود وی شهادت دهند که در لحظه ارتکاب قتل، متهم در شهر دیگری بوده است.

ثانیا، متهم می تواند با استفاده از شهادت و استشهاد محلی شهود خود، بی اعتباری شهادت شهود شاکی را اثبات کند. به عنوان مثال، شهود وی شهادت دهند که شهود شاکی، عادل نمی باشد و به این ترتیب، برای جرح شهود شاکی، اقدام نماید.

سوگند

سوگند، در برخی از دعاوی کیفری و نه تمام آن ها، از ادله اثبات جرم می باشد. سوگند در قصاص، دیه، ارش و ضرر و زیان ناشی از جرم، کاربرد داشته، اما حدود و تعزیرات، با سوگند، نفی یا اثبات نمی شوند.

چنانچه، در یکی از دعاوی که با سوگند، قابل اثبات بوده، متهم ثابت کند که سوگند، دروغ بوده یا اینکه سوگند خورنده، فاقد شرایط قانونی سوگند بوده(به عنوان مثال، مجنون بوده) این امر، یکی از راه های اثبات بی گناهی متهم خواهد بود.

علم قاضی

علم قاضی، در قانون مجازات اسلامی، به عنوان یکی از ادله اثبات دعوای کیفری ذکر شده است. علم قاضی، به موجب ماده 211 قانون مجازات، عبارت است از : «... یقین حاصل از مستندات بین در امری است که نزد وی مطرح می شود...»

در رابطه با علم قاضی، راه های اثبات بی گناهی متهم بدین صورت می باشد که متهم می تواند با ارائه قراینی، همچون نظر کارشناسی، استشهاد محلی و گزارش ضابطین قضایی، برای ایجاد علم و یقین در قاضی و اثبات بی گناهی خود، اقدام نماید.

قسامه

قسامه صرفا در جنایات، یعنی جرایمی که علیه تمامیت جسمانی اشخاص انجام گرفته، کاربرد داشته و در جرایم دیگر، به کار نمی رود. در قسامه، شاکی، می تواند با استفاده از قسم خوردن خویشاوندان خود و با شرایطی، اتهام را اثبات کند.

درمقابل، متهم نیز می تواند در صورت درخواست شاکی، با معرفی خویشاوندان برای ادای سوگند، برای اقامه قسامه، اقدام کرده و یا اینکه تا حدود مقرر قانونی، خود، سوگند را تکرار کند. به عنوان مثال، حد نصاب قسامه در قتل عمد، پنجاه سوگند است. در این صورت، در اتهام قتل عمد، باید پنجاه نفر از خویشاوندان متهم، ادای سوگند کرده یا اینکه خود وی پنجاه مرتبه سوگند بخورد.

سند

هرچند سند، در قانون مجازات اسلامی، به عنوان یکی از ادله اثبات جرم، معرفی نشده، اما هیچ منعی ندارد که متهم با استفاده از یک سند معتبر، بی گناهی خود را در مرجع کیفری، اثبات نماید.

بنابراین، متهم می تواند، به عنوان مثال، با ارائه یک مبایعه نامه معتبر، در دادگاه کیفری، اثبات نماید که مالک ملک مورد شکایت شاکی بوده و در نتیجه، وی مرتکب جرم انتقال مال غیر نشده است.

اثبات بی گناهی در سرقت

یکی از جرایمی که به وفور در کشور ما اتفاق افتاده و با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصادی، در سال های اخیر، افزایش قابل توجهی نیز داشته است، جرم سرقت می باشد. سرقت، که دارای دو نوع سرقت حدی و تعزیری بوده، به معنای ربودن مال متعلق به دیگری است. 
در جرم سرقت نیز همانند جرایم دیگر، در بسیاری از موارد، این امکان وجود داشته که متهمان واقعا مرتکب جرم نشده و بنابراین، در جریان دادرسی، با این سوال مواجه می شوند که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم؟ 

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی

در مسیر پاسخ به‌این سوال که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، علاوه بر راه های اثبات بی گناهی، لازم است به مساله مهم دیگری نیز توجه شود و این مساله، بحث مدارک لازم برای اثبات بی گناهی می باشد. مدارک لازم برای اثبات بی گناهی، مدارک ثابت و مشخصی نبوده و با توجه به تنوع راه های اثبات بی گناهی، این مدارک نیز متغیر خواهند بود. در ادامه، به بررسی مدارک لازم برای اثبات بی گناهی می پردازیم. 

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی از طریق اقرار

در موردی که متهم، با استفاده از اقرار، قصد داشته برای اثبات بی گناهی خود، اقدام. نماید، می تواند با ارائه مدارکی همچون، نظریه پزشکی قانونی، مبنی بر وجود آثار شکنجه بر روی بدن وی یا حکم حجر، بطلان اقرار خود را اثبات کند. 

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی از طریق شهادت

در مورد اثبات بی گناهی از طریق شهادت، مدارک لازم برای اثبات بی گناهی، همان استشهادیه و فرم استشهاد محلی می باشد. بدین منظور، متهم می تواند فرم مربوطه را تهیه کرده و از شهود خود بخواهد که با ذکر مشخصات، این فرم را امضا کنند و سپس، در وقت تعیین شده، در دادگاه، حاضر شده و ادای شهادت نمایند. 

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی از طریق سوگند

هر سندی که نشان دهنده بی اعتباری و بطلان سوگند شاکی باشد، می تواند در اثبات بی گناهی متهم، موثر واقع شود. به عنوان مثال، ارائه حکم حجر شاکی، باعث می شود تا سوگند انجام گرفته از جانب وی، باطل گردد. 

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی از طریق علم قاضی

در مورد علم قاضی نیز متهم می تواند با ارائه هر نوع مدرک قانونی، به ایجاد علم و یقین در قاضی و در نتجه، اثبات بی گناهی خود، کمک کند. نظریه کارشناسی و نظریه پزشکی قانونی، نمونه ای از این مدارک می باشند. 

مدارک لازم برای اثبات بی گناهی از طریق سند

در این مورد نیز هر نوع سندی که از نظر قانونی، دارای اعتبار بوده، اعم از اینکه سند عادی یا سند رسمی باشد، می تواند به عنوان یکی از راه های اثبات بی گناهی، مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، متهم می تواند با ارائه یک مبایعه نامه معتبر، اثبات نماید که مالک ملک مورد شکایت شاکی بوده و در نتیجه، وی مرتکب جرم انتقال مال غیر نشده است.

نمونه لایحه اثبات بی گناهی

در بخش های قبل، در پاسخ به این سوال که چگونه بی گناهی خود را ثابت کنیم، شرایط و راه های اثبات بی گناهی را توصیح داده و مدارک لازم برای انجام این امر را نیز بررسی کردیم. در این بخش، یک نمونه لایحه اثبات بی گناهی را ارائه کرده و فایل آن را نیز جهت دانلود، برای خوانندگان محترم، در انتهای همین مطلب، قرار داده ایم.  

برای دانلود نمونه لایحه اثبات بی گناهی، بر روی دکمه دانلود فایل در باکس زیر کلیک نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اثبات بی گناهی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اثبات بی گناهی پاسخ دهند.