ازدواج صوری

افراد ممکن است، به دلایل متفاوتی مانند دریافت اقامت یا اجبار خانوادگی، اقدام به ازدواج صوری نمایند که در آن، طرفین، قصد واقعی برای انعقاد عقد را ندارند. در شرع اسلام و قانون ایران، حکم این نوع ازدواج، بطلان عقد و عدم ایجاد آثار آن می باشد. همچنین، در شرایطی که ازدواج غیر واقعی با قصد رسیدن به نتیجه مجرمانه انجام شود، مرتکب یا مرتکبین، به مجازات مقرر در قانون محکوم خواهند شد.

ازدواج، عقدی است که به موجب آن، زن و مرد با قصد و رضایت، برای زندگی با یکدیگر و انجام تعهداتی، توافق می کنند. این توافق، دارای آثار و تبعاتی، برای هر یک از طرفین می باشد. اما، در مواردی، شاهد این هستیم که زن و مرد، تنها برای رسیدن به منفعت یا حتی جلوگیری از ورود ضرر و زیان، تظاهر به داشتن قصد ازدواج کرده و اقدام به ازدواج غیر واقعی می کنند که این ازدواج، در اصطلاح، ازدواج صوری نامیده می شود.

افرادی که اقدام به ازدواج صوری می کنند، عموما به دنبال دور زدن قانون یا دریافت منفعت ناشی از آن هستند، اما از چالش ها و مشکلاتی که انجام این نوع ازدواج، به دنبال دارد، نظیر غیر قانونی بودن آن و متهم شدن به رابطه نامشروع در صورت اثبات صوری بودن ازدواج، اطلاعی ندارند.

بنابراین، در این مقاله دینا، برای روشن تر شدن مسئله، ابتدا به سوال ازدواج صوری چیست، پاسخ داده و سپس، حکم شرعی و قانونی ازدواج صوری را بررسی می نماییم. در ادامه مطالب، توضیح می دهیم، آیا ازدواج صوری جرم است و برای عاملین این عقد، مجازات مشخصی در نظر گرفته شده یا خیر.

ازدواج صوری چیست

برای پاسخ به سوال ازدواج صوری چیست، ابتدا باید به تعریف دو مفهوم ازدواج و صوری، بپردازیم. مطابق ماده 1062 قانون مدنی: «نکاح، واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید.» مطابق این تعریف، می توان گفت، اصلی ترین و اولین شرطی که برای تحقق عقد نکاح و وقوع ازدواج، باید وجود داشته باشد، قصد و نیت طرفین است.

صوری، به معنای صورت سازی و غیر واقعی بودن می باشد و منظور از ازدواج صوری، همان ازدواج غیر واقعی است که در آن، طرفین، دارای قصد ازدواج نبوده و تنها برای برخورداری از آثار و نتایج آن، اقدام به خواندن صیغه نکاح و ثبت ازدواج می نمایند.

افراد ممکن است به دلایل متفاوتی، اقدام به انجام ازدواج صوری نمایند؛ دلایلی مانند مهاجرت، دریافت ارث و میراث و همچنین، وجود فشارهای خانوادگی می تواند باعث شود، افراد به ازدواج غیر واقعی روی بیاورند. برای مثال، در مواردی که فرد، قصد مهاجرت به کشور دیگری دارد، بسته به قوانین کشور مقصد، یکی از راه های دریافت اقامت، ازدواج با تبعه آن کشور می باشد.

یا در شرایطی که ارثیه ای از خویشاوندان فرد به وی رسیده و شرطی مبتنی بر متاهل بودن، برای چنین فردی در نظر گرفته شده است، فرد اقدام به ازدواج صوری می کند؛ در مواقعی نیز شاهد هیچ یک از این دو حالت نیستیم و افراد، تنها به دلیل اجبار خانوادگی، دست به انجام ازدواج غیر واقعی زده و ناچار به قبول آثار آن می شوند.

در خصوص صحت یا بطلان ازدواج صوری، باید گفت این نوع ازدواج به دلیل فقدان قصد یکی از طرفین یا در مواقعی، هر دوی آن ها، از شرایط صحت عقد برخوردار نبوده و نمی توان آن را تحت عنوان عقد ازدواج به رسمیت شناخت و آثار قانونی این عقد را برای آن لازم الاجرا دانست.

نکته ای که باید به آن توجه کرد، این است که ازدواج صوری با ازدواج مصلحتی، متفاوت است. در ازدواج مصلحتی، طرفین، دارای قصد و نیت برای عقد ازدواج هستند و تفاوت آن با ازدواج عادی، در منشا قصد آن ها است که برای بهره مندی از یک مصلحت یا جلوگیری از ورود ضرر، اقدام به ازدواج می نمایند، اما در ازدواج صوری، طرفین یا یکی از آنها، هیچ قصدی مبنی بر انجام مفاد عقد ندارند و تنها به دنبال نتایج حاصل از آن می باشند.

حکم شرعی ازدواج صوری

در مطالب قبلی، مفهوم ازدواج صوری را بیان کردم وگفتیم ازدواج صوری به دلیل فقدان قصد طرفین عقد، صحیح نیست و همچنین، دلایلی که می تواند، منجر به وقوع ازدواج صوری شود را بررسی کردیم. حال، سوالی که مطرح می شود، این است که حکم ازدواج غیر واقعی و صوری از نظر دین اسلام به چه صورت است و آیا ازدواج صوری در دین اسلام پذیرفته شده یا خیر؟ همچنین، در صورتی که دو نفر اقدام به ازدواج صوری نمایند، از نظر شرعی چه آثاری برای آن ها دارد؟

از نظر اسلام، ازدواج و عقد نکاح در دو حالت می تواند واقع شود: ازدواج موقت و دائم که برای تحقق هر یک از این دو نوع ازدواج، قصد و رضایت، شرط است و تنها با انجام عمل ایجاب و قبول توسط طرفین، ازدواج محقق می شود. بنابر، این مسئله و مفهوم ازدواج صوری که بر غیر واقعی و ظاهری بودن عقد دلالت دارد، باید گفت، حکم ازدواج صوری در دین اسلام، بطلان عقد است.

همچنین، در صورتی که طرفین عقد، رابطه زناشویی با یکدیگر برقرار نمایند، به دلیل وجود نداشتن عقد نکاح صحیح، به یکدیگر نامحرم بوده و رابطه آن ها در حکم رابطه نامشروع و زنا قرار می گیرد. در صورت بروز چنین شرایطی، آثار و مجازات زنا در خصوص آن ها اجرا می شود.

حکم قانونی ازدواج صوری

پس از بررسی مفهوم ازدواج صوری و بیان حکم شرعی آن، در این بخش به بررسی تبعات قانونی و مجازات این ازدواج و حکم قانون در خصوص ازدواج غیر واقعی می پردازیم. ازدواج یا عقد نکاح، در واقع، یکی از انواع معامله بوده و در خصوص صحت و بطلان، تابع قوانین عقود و معاملات است.

در ماده 190 قانون مدنی، برای صحت هر معامله، چهار شرط اساسی ذکر شده است، که در صورت فقدان هر یک از آن ها معامله، باطل بوده و هیچ یک از آثار آن نیز قابل اجرا نخواهد بود. این شروط عبارتند از: قصد و رضایت طرفین، اهلیت طرفین معامله، معین بودن موضوع مورد معامله و مشروعیت جهت انجام معامله.

مطابق با این ماده، هر عقد و معامله ای، در صورت فقدان قصد طرفین، باطل است. در ازدواج صوری نیز طرفین، قصدی برای انجام عقد نکاح و عمل به شرایط آن ندارند و صرفا به دنبال استفاده از آثار آن هستند، بنا براین از نظر قانونی، ازدواج صوری، باطل بوده و در صورتی که به هر نحوی صوری بودن آن ثابت شود، تمای آثار آن نیز از بین می رود و مانند آن است که از ابتدا ازدواجی صورت نگرفته است.

علاوه بر ماده 190 که شروط اساسی صحت عقود را بیان می کند، قانون گذار در ماده 218 قانون مدنی نیز مقرر داشته: «هرگاه، معلوم شود که معامله با قصد فرار از دین به طور صوری انجام شده، آن معامله، باطل است.» که به صراحت اشاره دارد، هر معامله ای در صورت صوری بودن، باطل است.

آیا ازدواج صوری جرم است

در بخش قبل، با بررسی مواد قانونی و مفهوم ازدواج صوری، دریافتیم که قانون ایران به سبب عدم وجود قصد در هنگام وقوع خطبه عقد، حکم به باطل بودن این عقد داده است. اما در این بخش قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که آیا ازدواج صوری جرم است و قانون گذار، حکم به خصوصی در مورد آن، صادر کرده یا خیر.

در پاسخ به این سوال که ازدواج صوری، یک عمل مجرمانه محسوب می شود یا خیر، باید گفت، قانون گذار ایران در این خصوص، حکم واضح و صریحی، مبنی بر جرم بودن ازدواج صوری، وضع نکرده و مجازاتی برای آن تعیین نکرده است؛ پس نمی توان گفت، اگر دو نفر اقدام به ازدواج صوری نمایند، مرتکب جرم شده و مستحق مجازات هستند.

اما در برخی موارد، ازدواج صوری بر اساس قصد انجام آن، می تواند تحت عنوان عمل مجرمانه قرارگیرد. برای مثال، در صورتی که این ازدواج به قصد فریب و انجام مانور متقلبانه، به منظور بردن مال دیگری، انجام شود، حکم مجازات کلاهبرداری، در خصوص مرتکب یا مرتکبین اجرا می شود.

همچنین، اگرچه عمل ازدواج صوری به خودی خود جرم محسوب نمی شود، اما اگر طرفین، بعد از ازدواج، اقدام به برقراری رابطه نمایند، بسته به شرایط موجود، رابطه آن ها می تواند تحت عنوان زنا یا رابطه نامشروع قرار گیرد و طرفین، مشمول مجازات های مقرر در قانون مجازات اسلامی خواهند شد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص ازدواج صوری در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ازدواج صوری پاسخ دهند.