فسخ معامله خودرو

فسخ معامله خودرو، به معنای برهم زدن معامله از سمت یکی از طرفین معامله، بدون اذن دیگری است. در قانون، خیارات متفاوتی برای فسخ معامله، پیش بینی شده است که برخی از آن ها، مهلت دار و برخی فوری هستند. یکی از علل رایج فسخ معامله، وجود عیب در خودرو مورد معامله است.

پس از انجام معامله خودرو و توافق طرفین مبنی بر خرید و فروش، به دلایل متفاوت، ممکن است خریدار یا فروشنده از عمل خود پشیمان شده و قصد فسخ و ابطال معامله را داشته باشند. قانون گذار با پیش بینی چنین حالتی، راه کارهایی را برای فسخ معامله از طرف خریدار و فروشنده در نظر گرفته است.

این راه کارها که در قانون مدنی، از آن ها تحت عنوان خیارات یاد شده است، برای جلوگیری از ورود ضرر و زیان، به فروشنده و خریدار پیش بینی شده اند. نکته ای که در خصوص این خیارات یا موارد فسخ معامله خودرو وجود دارد، این است که هر کدام از آن ها، دارای نحوه فسخ مخصوص به خود هستند و در صورت عدم رعایت و عدم توجه به این شرایط و مهلت، امکان فسخ معامله وجود نخواهد داشت.

در این مقاله، ابتدا، شرایط فسخ معامله خودرو را بیان کرده و  بررسی می کنیم که فروشنده و خریدار در چه مواردی می توانند، اقدام به فسخ معامله نمایند، سپس، نحوه و مهلت فسخ معامله را بررسی مس کنیم. در ادامه مطلب، توضیح می دهیم، اگر خودروی مورد معامله دارای عیب باشد، یا در صورتی که قولنامه ای میان طرفین تنظیم نشده باشد، فسخ دارای چه شرایطی است و اگر خریدار اقدام به تعویض پلاک کرده باشد، امکان فسخ را دارد یا خیر.

شرایط فسخ معامله خودرو

برای پایان دادن به قرارداد و آثار ناشی از آن می توان دو حالت بطلان یا فسخ را متصور شد؛ بطلان یک معامله، زمانی رخ می دهد که یکی از طرفین، هنگام انجام معامله، فاقد قصد، رضا یا اهلیت بوده یا قصد نامشروعی از انجام آن معامله داشته یا اینکه موضوع معامله، مشخص نباشد.در صورت ابطال معامله، تمامی آثار آن، از بین می رود و مانند این است که معامله از ابتدا وجود نداشته و توافقی صورت نگرفته است.

اما فسخ با بطلان متفاوت است؛ در فسخ یکی از طرفین بنا به دلایلی، مانند جلوگیری از ورود ضرر مالی، می تواند به صورت یک طرفه، معامله را فسخ نماید و نیازی به تایید طرف دیگر ندارد. تا لحظه ای که یکی از طرفین، قصد خود، مبنی بر فسخ معامله را عملی نکرده است، تمام آثار ناشی از آن معامله جاری است و طرفین، ملزم به ایفای تعهدات خود هستند.

قانون گذار در قانون مدنی، خیاراتی را پیش بینی کرده که هر کدام، مطابق شرایط و نحوه خاصی، قابل اجرا و اعمال هستند. ماده 396 قانون مدنی، 10 خیار را نام می برد: «خیارات ازقرار ذیلند: 1- خیار مجلس 2- خیار حیوان 3- خیار شرط 4- خیار تاخیر ثمن 5- خیار رویت و تخلف وصف 6- خیار غبن 7- خیار عیب 8- خیار تدلیس 9- خیار تبعض صفقه 10- خیار تخلف شرط.»

از میان 10 خیار نام برده شده در ماده 396 قانون مدنی، خیار حیوان، تنها در معاملاتی موضوعیت دارد که مورد معامله حیوان زنده باشد و در معاملات دیگر نمی توان از آن استفاده کرد. اما 9 خیار دیگر تقریبا در تمامی معاملات و به خصوص معاملات خودرو، قابل تصور هستند و طرفین می توانند با استناد به آن ها معامله را فسخ نمایند.

طبق ماده 397 خیار مجلس به طرفین، این اختیار را می دهد که تا زمان خارج شدن از مجلسی که در آن، معامله انجام شده است، بتوانند معامله خود را فسخ نمایند. برای مثال، در شرایطی که یکی از طرفین به دلایل شخصی، دقیقا پس از امضای معامله و قبل از خروج از مجلس از عمل خود پشیمان شود، مطابق این ماده، امکان فسخ آن را دارد.

طبق ماده 399 طرفین می توانند حین انجام معامله خودرو، شرط کنند که در مدت زمان مشخصی، یکی از طرفین، امکان فسخ معامله را دارد(خیار شرط). مطابق ماده 401 اگر در معامله، مدتی برای این شرط قید نشود، هم شرط و هم معامله انجام شده، باطل است.

خیار تاخیر در ثمن، طبق این خیار اگر توافق انجام شده، مبنی بر حال بودن مبیع و ثمن صورت گرفته و مهلتی برای تسلیم آن ها تعیین نشده باشد، با گذشت سه روز از تاریخ بیع و در صورت عدم پرداخت تمام ثمن، توسط خریدار و عدم تحویل خودرو، توسط فروشنده، حق خیار تاخیر در ثمن، برای فروشنده ایجاد شده و فروشنده می تواند معامله را فسخ نماید.

خیار رویت و تخلف وصف، مخصوص به موقعیتی است که خریدار،خودرو را از نزدیک ندیده است و تنها با اعتماد به گفته های فروشنده و اوصافی که برای آن تعریف کرده است، اقدام به معامله می نماید. در چنین شرایطی، اگر بعد از معامله خودرو، با رویت آن متوجه شود، خودروی خریداری شده، دارای اوصاف ذکر شده، نمی باشد، می تواند معامله خودرو را فسخ کند.

خیار غبن به طرفین این اختیار را می دهد که اگر از انجام معامله خودرو، دچار ضرر و زیان فاحش شده باشند، بتوانند آن را فسخ کنند. برای مثال، فروشنده خودروی خود را به قیمت 200 میلیون تومان می فروشد و پس از انجام معامله متوجه می شود که ارزش واقعی آن 270 میلیون تومان است. در چنین شرایطی می تواند معامله را فسخ نماید.

خیار عیب به خریدار این اختیار را می دهد، تا اگر بعد از خرید خودرو، عیب و نقصی را در آن پیدا کند که فروشنده، قبل یا حین معامله خودرو به آن اشاره ای نکرده باشد و خریدار، هنگام انجام معامله از وجود آن اطلاعی نداشته باشد، معامله خودرو را فسخ نماید. 

خیار تدلیس به این معناست که خریدار خودرو، در صورتی که تشخیص دهد، در رابطه با مخفی کردن عیب خودرو یا وجود یک وصف دروغین، مورد فریب واقع شده و فروشنده، وی را فریب داده است، می تواند معامله خودرو را فسخ نماید. همچنین، در صورتی که خریدار، فروشنده را فریب دهد، فروشنده می تواند با استفاده از خیار تدلیس معامله را فسخ نماید.

خیار تبعض صفقه به معنای این است که اگر معامله، نسبت به بخشی از خودروی مورد معامله، باطل باشد، (مانند اینکه فروشنده، مالک سه دانگ خودرو بوده، اما شش دانگ آن را بفروشد) خریدار، اختیار دارد که آن معامله را بپذیرد یا آن را فسخ کند. البته، در شرایطی خریدار می تواند از این خیار استفاده کند و معامله خودرو را فسخ نماید که هنگام انجام معامله از این مسئله اطلاعی نداشته باشد.

خیار تخلف شرط در مواقعی می تواند مورد استفاده طرفین قرار گیرد که ضمن معامله، انجام عملی از سوی فروشنده یا خریدار شرط شود. در صورتی که در معامله خودرو شرطی گذاشته شود و طرفی که مسئولیت انجام شرط را بر عهده دارد، از انجام آن خودداری کند، طرف مقابل می تواند معامله را فسخ نماید.

موارد فسخ معامله خودرو از طرف فروشنده و خریدار

تا به اینجا شرایط و نحوه فسخ معامله خودرو را بیان کردیم و گفتیم که در چه شرایطی قانون گذار، اختیار فسخ معامله را برای طرفین معامله در نظر گرفته است. این اختیارات، به طور کلی در 9 حالت ممکن است برای فروشنده یا خریدار خودرو، قابل استفاده باشد که بیشتر آن ها در خصوص هر دو طرف، صدق می کند؛ اما، بخشی از آن ها مخصوص فروشنده و تعدادی نیز مخصوص خریدار خودرو، می باشد.

تنها خیاری که مختص به فروشنده می باشد، خیار تاخیر در ثمن، است. حق استفاده از این خیار در صورت وجود شرایطی که بیان شد، برای فروشنده ایجاد می شود. نحوه ایجاد این خیار به این شکل است که با گذشت سه روز از تاریخ معامله خودرو در صورت وجود شرایط مذکور، فروشنده اختیار فسخ دارد و در صورت تمایل می تواند معامله خودرو را فسخ نماید.

خریدار خودرو در مواردی، مانند آگاه شدن، به وجود عیبی در خودرو که هنگام معامله از آن اطلاع نداشته (خیار عیب) یا وجود شرایطی که ایجاد کننده خیار تبعض صفقه برای وی می باشد، مختار است معامله خودرو را فسخ یا قبول نماید.

به غیر از مواردی که به طور اختصاصی برای فروشنده و خریدار ذکر شد، باقی خیارات پیش بینی شده در قانون، برای هردو طرف معامله قابل استفاده می باشند. این خیارات عبارتند از: تخلف از شرط، شرط، تدلیس، رویت و تخلف از وصف، غبن و مجلس؛ به این معنا که فروشنده و خریدار، می توانند، در صورت وجود شرایط مذکور، در خصوص تحقق هر یک از این خیارات، اقدام به فسخ معامله خودرو نمایند.

نحوه و مراحل فسخ معامله خودرو

در مطالب قبلی، خیارات و شرایط اعمال آن ها در معاملات خودرو را بررسی کردیم، و بیان کردیم که در چه شرایطی، طرفین قرار داد، حق فسخ دارند و در چه مواردی، تنها فروشنده یا تنها خریدار می توانند اقدام به فسخ معامله خودرو نمایند.

اما در خصوص نحوه و مراحل فسخ معامله، باید گفت هریک از طرفین عقد که قصد فسخ آن را داشته باشند، باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، اظهارنامه ای مبنی بر فسخ معامله خودرو تنظیم کنند و در آن، علت فسخ را ذکر نمایند.

بعد از ارسال اظهارنامه مبنی بر فسخ خودرو، خواهان مجددا باید، با مراجعه به دفتر خدمات قضایی، دادخواست تایید فسخ را ثبت نماید. پس از انجام این مراحل، دادگاه حقوقی، به این درخواست تایید فسخ، رسیدگی کرده و رای بر تایید یا رد آن صادر می کند. رای صادر شده، ظرف 20 روز از زمان ابلاغ رای، قابل تجدیدنظر خواهی، در دادگاه تجدیدنظر می باشد.

مهلت فسخ معامله خودرو

مهلت فسخ معامله خودرو، بسته به شرایط و علت فسخ می تواند متفاوت باشد. برخی از خیاراتی که در مطالب گذشته به آن ها اشاره کردیم، دارای مهلت مشخص هستند و با گذشت آن مهلت، دیگر اعتباری ندارند، اما برخی دیگر، بدون مهلت بوده و طرفی که دارای حق فسخ است، می تواند در هر زمانی اقدام به فسخ معامله نماید.

برخی خیارات، مانند خیار عیب، فوری هستند؛به این معنی که خریدار به محض آگاه شدن به وجود عیب و تمایل به فسخ معامله، باید در یک مهلت فوری عرفی، اقدام به فسخ کند. همچنین خیار غبن، خیار رویت و تخلف از وصف و خیار تدلیس نیز از خیارات فوری هستند.

در مقابل خیاراتی که فوری هستند، خیارات دیگری هستند که مهلت مشخصی دارند. از جمله خیار مجلس که مهلت بهره گیری از آن تا پایان زمان حضور طرفین معامله در مجلس است. خیار دیگری که دارای مهلت است، خیار شرط است که مهلت آن ضمن معامله خودرو مشخص می شود، نحوه گذاشتن این شرط به این صورت است که طرفین مهلتی را برای فسخ معامله در نظر می گیرند.

علاوه بر دو دسته مذکور، خیاراتی وجود دارند که فوری نیستند اما مهلتی نیز برای استفاده از آن ها، تعیین نشده است. از جمله این خیارات می توان به خیار تبعض صفقه و تاخیر در پرداخت ثمن اشاره کرد که با وجود اینکه در قانون اشاره ای به فوریت آن ها نشده، دارنده آن ها، باید در مهلتی که عرف تعیین می کند، از اختیار و حق فسخ خود بهره بگیرد؛ چراکه، در صورت سپری شدن مهلت عرفی، چنین استنباط می شود که راضی به قبول معامله بوده و حق فسخ از وی ساقط می شود.

فسخ معامله خودرو به علت عیب

یکی از خیاراتی که حق فسخ معامله را به طرفین معامله می دهد، خیار عیب است. در صورتی که خریدار، بعد از انجام معامله، متوجه عیبی در خودرو شود که هنگام معامله از وجود آن اطلاعی نداشته، می تواند معامله خودرو را فسخ کند. هرچند که این بی اطلاعی به دلیل سهل انگاری و عدم توجه خود خریدار، در زمان معامله بوده یا فروشنده از قصد، آن را پنهان کرده است.

همچنین، اگر عیبی بعد از انجام معامله و قبل از تحویل خودرو به خریدار ایجاد شود، در حکم عیب سابق است. یعنی خریدار می تواند با استفاده از خیار عیب، معامله خودرو را فسخ کند. منظور از عیب در اینجا، هر وصفی است که در عرف به عنوان عیب تشخیص داده می شود.

فسخ معامله خودرو بدون قولنامه

قولنامه، سندی است که برای ثبت معامله خودرو، میان فروشنده و خریدار امضا می شود تا قول و قرارها و شرایط معامله به صورت مکتوب به ثبت برسد. اما وجود قولنامه از نظر حقوقی ضروری نبوده و در صورتی که طرفین برای معامله خودرو، قولنامه ای تنظیم نکرده باشند، از نظر حقوقی اشکالی ندارد.

در خصوص نحوه فسخ معامله خودرو بدون قولنامه، طرفین می توانند از تمامی خیاراتی که در مطالب قبل به توضیح آن ها پرداختیم بهره بگیرند و در صورت داشتن علت موجه، معامله را فسخ کنند. با این توضیح که می توانند به شهودی که هنگام معامله خودرو حاضر بودند یا مدارکی که نشان دهنده تحویل خودرو از طرف فروشنده و واریز وجه از طرف خریدار است، استناد نمایند.

فسخ معامله خودرو بعد از تعویض پلاک

تعویض پلاک خودرو توسط خریدار، در حکم تحویل گرفتن خودرو از فروشنده است. زمانی که تعویض پلاک انجام می شود، طرفین می توانند همچنان از اختیارات خود برای فسخ معامله خودرو استفاده نمایند، البته لازم به ذکر است که خیاراتی که مهلت مقرر آن ها به پایان رسیده است، قابل استفاده نخواهند بود.

اما خیاراتی مانند عیب، غبن، تدلیس و موارد دیگری که در مطالب قبلی به تفصیل به توضیح آن ها پرداختیم، دارای مهلت از پیش تعیین شده نیستند و به محض علم به آن ها فوری هستند، برای مثال، زمانی که خریدار به عیب خودرو آگاه می شود یا از ضرر وارد شده (غبن) مطلع می شود، فورا باید با استناد به خیار مربوطه، اقدام به فسخ معامله خودرو نماید و نمی تواند این کار را به تاخیر بیندازد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه فسخ معامله خودرو در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مسائل نحوه فسخ معامله خودرو پاسخ دهند.