افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد و تحت عنوان تغییر مهریه، مطابق رویه قضایی، ممنوع می باشد. با این وجود، زن و شوهر می توانند با دارا بودن شرایط لازم، از طریق دیگر روش های قانونی، همچون صلح بلاعوض و ابرا، برای تغییر در میزان مهریه، اقدام نمایند.

به طور معمول، مهریه درج شده در سند نکاحیه، در طول زندگی مشترک، بدون تغییر ، باقی می ماند؛ اما گاهی، بنا بر دلایلی، مساله افزایش و یا کاهش میزان مهریه، میان زوجین، پیش می آید. به عنوان مثال، در هنگام عقد، زن به دلیل علاقه ای که به iمسر خود داشته، مهریه را صرفا یک جلد قرآن و چند شاخه گل تعیین نموده، اما پس از چند سال از گذشت زندگی مشترک، در می یابد که این مهریه، فاقد تضمین لازم برای وی می باشد.
در چنین وضعیتی، زن و شوهری که قصد داشته، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد، اقدام نمایند، لازم است به این نکته توجه داشته باشند که این تغییر در میزان مهریه، صرفا از طریق برخی از روش ها و با وجود شرایط لازم، برای انجام این امر ،امکان پذیر می باشد؛ در غیر این صورت، توافق زوجین، فاقد اثر و ضمانت اجرای قانونی خواهد بود.
با توجه به توضیحات فوق، در این مقاله، ابتدا به این سوال پاسخ داده که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد؟ سپس در ادامه، روش ها و شرایط لازم برای تغییر مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه را توضیح خواهیم داد.

شرایط افزایش و یا کاهش میزان مهریه

مهریه که صداق، صداقیه، کابین و فرض هم نامیده شده، به معنای مالی است که در هنگام عقد نکاح، شوهر، به همسر خود، پرداخته یا تعهد به پرداخت آن در آینده می کند. مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه، مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه، از انواع مهریه بوده که هر کدام، دارای احکام و شرایط لازم اختصاصی خود می باشد.

به طور معمول، مهریه ای که زوجین، در هنگام عقد انعقاد عقد ازدواج، بر آن توافق کرده و در سند نکاحیه نیز درج می شود، در طول زندگی مشترک، بدون تغییر مانده و هنگامی که در اثر اختلافات پیش آمده میان آنها، زن، قصد مطالبه مهریه را داشته باشد، همان میزان مهریه درج شده در عقدنامه را مطالبه خواهد کرد و تنها، گاهی زوجین، برای تبدیل مهریه از عندالاستطاعه به مهریه عندالامطالبه، اقدام می کنند که نوعی تغییر در شیوه پرداخت است.

اما گاهی، بنا بر دلایلی، مساله افزایش و یا کاهش میزان مهریه، میان زوجین، پیش می آید. به عنوان مثال، در هنگام عقد، زن به دلیل علاقه ای که به همسر خود داشته، مهریه را صرفا یک جلد قرآن و چند شاخه گل تعیین نموده، اما پس از چند سال از گذشت زندگی مشترک، در می یابد که این مهریه، فاقد تضمین لازم برای وی می باشد.

یا اینکه شوهر، در زمان ازدواج و به دلیل علاقه به همسر خود، مهریه بالایی همچون، سکه به تعداد سال تولد همسر خود را قبول کرده و اکنون، از این اقدام نابخردانه خود پشیمان شده و خواهان کاهش مهریه تا میزان توانایی مالی خود می باشد.

در چنین وضعیت هایی که در رابطه با مهریه، ایجاد گردیده، از جمله سوالات مهمی که ممکن است مطرح گردد، این سوالات بوده که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد و پرداخت حق ثبت مهریه، امکان دارد؟ و در صورت اینکه پاسخ این سوال، مثبت باشد، روش ها و شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه چیست؟ برای پاسخ به این سوالات، باید میان پاسخ تحلیل حقوقی و پاسخ رویه قضایی، تمایز قائل شد و لذا، ما نیز در این بخش، در دو قسمت جداگانه، به این سوالات، پاسخ خواهیم داد.

در پاسخ به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، باید گفت، از نظر حقوقی منعی برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد وجود ندارد. چرا که بر خلاف نکاح که یک عقد غیر مالی بوده، توافق زوجین بر مهریه، یک عقد و قرارداد مالی است و تابع احکام و شرایط لازم عقود مالی می باشد.

بنابراین، همان دو اراده ای که با توافق با یکدیگر، قرارداد مالی مهریه را منعقد کرده اند، می توانند شرایط و جزئیات آن را نیز تغییر دهند. البته، از آنجا که این توافق بعدی برای تغییر در قرارداد مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه و افزایش و یا کاهش میزان مهریه، یک نوع قرارداد میان طرفین بوده، تابع شرایط صحت قراردادها می باشد. بنابراین:

لازم است تا طرفین قرارداد، یعنی زوج و زوجه، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، دارای قصد و رضا بوده و مجبور و اکراه نشده باشند.

هر دو زوجین، دارای اهلیت بوده و صغیر، مجنون و سفیه نباشند.

موضوع توافق نیز باید مشخص و معین باشد؛ یعنی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، باید به میزان مشخصی انجام گیرد.

جهت این توافق نیز باید مشروع باشد؛ بنابراین، به عنوان مثال، چنانچه مهریه با این هدف افزایش یابد که زوجه با اضافه وجه حاصل از مهریه، مرکز تولید مشروبات الکلی تاسیس کند، توافق صورت گرفته برای افزایش میزان مهریه، باطل و فاقد اعتبار، خواهد بود.

اما بر خلاف تحلیل حقوقی، که به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، پاسخ مثبت داده، رویه قضایی، روی خوشی به این مساله، نشان نداده و با استناد به شرع، به نحو کاملا متفاوتی، به این سوال، پاسخ داده است.

توضیح آنکه، تا پیش از سال 1388، به موجب بند (ب) از قسمت 151 بخشنامه های ثبتی که مقرر می داشت: « چنانچه به علل مختلف، مرد در مقام افزایش مهریه زن برآید، این عمل باید به موجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد»، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد، امکان پذیر و روش ها و شرایط لازم برای انجام آن نیز مشخص شده بود که مطابق بخشنامه مزبور، صرفا از طریق دفاتر اسناد رسمی، انجام می گرفت.

اما در سال 1388، یک رای وحدت رویه از سوی هیات عمومی دیوان عدالت اداری، صادر گردید که به موجب آن، به طور کلی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، در عقد نامه یا به حتی، به موجب سند رسمی، ممنوع گردید. به موجب رای شماره 488 مورخ 15/6/1388 هیات عمومی دیوان عدالت اداری:

« به شرح نظريه شماره 35079 /30 /88 مورخ 12 /5/ 1388 فقهای محترم شورای نگهبان، (مهريه شرعی، همان است كه در ضمن عقد واقع شده است و ازدياد مهر بعد از عقد، شرعا صحيح نيست و ترتيب آثار مهريه بر آن، خلاف موازين شرع شناخته شد.) بنابراين جزء (ب) از قسمت 151 بخشنامه ‎های ثبتی كه نتيجتا مبين امكان افزايش مهريه به شرط تنظيم سند رسمی است، مستندا به قسمت دوم اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران و ماده 41 قانون ديوان عدالت اداری مصوب 1385 ابطال می ‎شود. »

شرایط افزایش و یا کاهش میزان مهریه

مهریه که صداق، صداقیه، کابین و فرض هم نامیده شده، به معنای مالی است که در هنگام عقد نکاح، شوهر، به همسر خود، پرداخته یا تعهد به پرداخت آن در آینده می کند. مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه، مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه، از انواع مهریه بوده که هر کدام، دارای احکام و شرایط لازم اختصاصی خود می باشد.

به طور معمول، مهریه ای که زوجین، در هنگام عقد انعقاد عقد ازدواج، بر آن توافق کرده و در سند نکاحیه نیز درج می شود، در طول زندگی مشترک، بدون تغییر مانده و هنگامی که در اثر اختلافات پیش آمده میان آنها، زن، قصد مطالبه مهریه را داشته باشد، همان میزان مهریه درج شده در عقدنامه را مطالبه خواهد کرد و تنها، گاهی زوجین، برای تبدیل مهریه از عندالاستطاعه به مهریه عندالامطالبه، اقدام می کنند که نوعی تغییر در شیوه پرداخت است.

اما گاهی، بنا بر دلایلی، مساله افزایش و یا کاهش میزان مهریه، میان زوجین، پیش می آید. به عنوان مثال، در هنگام عقد، زن به دلیل علاقه ای که به همسر خود داشته، مهریه را صرفا یک جلد قرآن و چند شاخه گل تعیین نموده، اما پس از چند سال از گذشت زندگی مشترک، در می یابد که این مهریه، فاقد تضمین لازم برای وی می باشد.

یا اینکه شوهر، در زمان ازدواج و به دلیل علاقه به همسر خود، مهریه بالایی همچون، سکه به تعداد سال تولد همسر خود را قبول کرده و اکنون، از این اقدام نابخردانه خود پشیمان شده و خواهان کاهش مهریه تا میزان توانایی مالی خود می باشد.

در چنین وضعیت هایی که در رابطه با مهریه، ایجاد گردیده، از جمله سوالات مهمی که ممکن است مطرح گردد، این سوالات بوده که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد و پرداخت حق ثبت مهریه، امکان دارد؟ و در صورت اینکه پاسخ این سوال، مثبت باشد، روش ها و شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه چیست؟ برای پاسخ به این سوالات، باید میان پاسخ تحلیل حقوقی و پاسخ رویه قضایی، تمایز قائل شد و لذا، ما نیز در این بخش، در دو قسمت جداگانه، به این سوالات، پاسخ خواهیم داد.

در پاسخ به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، باید گفت، از نظر حقوقی منعی برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد وجود ندارد. چرا که بر خلاف نکاح که یک عقد غیر مالی بوده، توافق زوجین بر مهریه، یک عقد و قرارداد مالی است و تابع احکام و شرایط لازم عقود مالی می باشد.

بنابراین، همان دو اراده ای که با توافق با یکدیگر، قرارداد مالی مهریه را منعقد کرده اند، می توانند شرایط و جزئیات آن را نیز تغییر دهند. البته، از آنجا که این توافق بعدی برای تغییر در قرارداد مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه و افزایش و یا کاهش میزان مهریه، یک نوع قرارداد میان طرفین بوده، تابع شرایط صحت قراردادها می باشد. بنابراین:

لازم است تا طرفین قرارداد، یعنی زوج و زوجه، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، دارای قصد و رضا بوده و مجبور و اکراه نشده باشند.

هر دو زوجین، دارای اهلیت بوده و صغیر، مجنون و سفیه نباشند.

موضوع توافق نیز باید مشخص و معین باشد؛ یعنی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، باید به میزان مشخصی انجام گیرد.

جهت این توافق نیز باید مشروع باشد؛ بنابراین، به عنوان مثال، چنانچه مهریه با این هدف افزایش یابد که زوجه با اضافه وجه حاصل از مهریه، مرکز تولید مشروبات الکلی تاسیس کند، توافق صورت گرفته برای افزایش میزان مهریه، باطل و فاقد اعتبار، خواهد بود.

اما بر خلاف تحلیل حقوقی، که به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، پاسخ مثبت داده، رویه قضایی، روی خوشی به این مساله، نشان نداده و با استناد به شرع، به نحو کاملا متفاوتی، به این سوال، پاسخ داده است.

توضیح آنکه، تا پیش از سال 1388، به موجب بند (ب) از قسمت 151 بخشنامه های ثبتی که مقرر می داشت: « چنانچه به علل مختلف، مرد در مقام افزایش مهریه زن برآید، این عمل باید به موجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد»، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد، امکان پذیر و روش ها و شرایط لازم برای انجام آن نیز مشخص شده بود که مطابق بخشنامه مزبور، صرفا از طریق دفاتر اسناد رسمی، انجام می گرفت.

اما در سال 1388، یک رای وحدت رویه از سوی هیات عمومی دیوان عدالت اداری، صادر گردید که به موجب آن، به طور کلی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، در عقد نامه یا به حتی، به موجب سند رسمی، ممنوع گردید. به موجب رای شماره 488 مورخ 15/6/1388 هیات عمومی دیوان عدالت اداری:

« به شرح نظريه شماره 35079 /30 /88 مورخ 12 /5/ 1388 فقهای محترم شورای نگهبان، (مهريه شرعی، همان است كه در ضمن عقد واقع شده است و ازدياد مهر بعد از عقد، شرعا صحيح نيست و ترتيب آثار مهريه بر آن، خلاف موازين شرع شناخته شد.) بنابراين جزء (ب) از قسمت 151 بخشنامه ‎های ثبتی كه نتيجتا مبين امكان افزايش مهريه به شرط تنظيم سند رسمی است، مستندا به قسمت دوم اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران و ماده 41 قانون ديوان عدالت اداری مصوب 1385 ابطال می ‎شود. »

شرایط افزایش و یا کاهش میزان مهریه

مهریه که صداق، صداقیه، کابین و فرض هم نامیده شده، به معنای مالی است که در هنگام عقد نکاح، شوهر، به همسر خود، پرداخته یا تعهد به پرداخت آن در آینده می کند. مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه، مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه، از انواع مهریه بوده که هر کدام، دارای احکام و شرایط لازم اختصاصی خود می باشد.

به طور معمول، مهریه ای که زوجین، در هنگام عقد انعقاد عقد ازدواج، بر آن توافق کرده و در سند نکاحیه نیز درج می شود، در طول زندگی مشترک، بدون تغییر مانده و هنگامی که در اثر اختلافات پیش آمده میان آنها، زن، قصد مطالبه مهریه را داشته باشد، همان میزان مهریه درج شده در عقدنامه را مطالبه خواهد کرد و تنها، گاهی زوجین، برای تبدیل مهریه از عندالاستطاعه به مهریه عندالامطالبه، اقدام می کنند که نوعی تغییر در شیوه پرداخت است.

اما گاهی، بنا بر دلایلی، مساله افزایش و یا کاهش میزان مهریه، میان زوجین، پیش می آید. به عنوان مثال، در هنگام عقد، زن به دلیل علاقه ای که به همسر خود داشته، مهریه را صرفا یک جلد قرآن و چند شاخه گل تعیین نموده، اما پس از چند سال از گذشت زندگی مشترک، در می یابد که این مهریه، فاقد تضمین لازم برای وی می باشد.

یا اینکه شوهر، در زمان ازدواج و به دلیل علاقه به همسر خود، مهریه بالایی همچون، سکه به تعداد سال تولد همسر خود را قبول کرده و اکنون، از این اقدام نابخردانه خود پشیمان شده و خواهان کاهش مهریه تا میزان توانایی مالی خود می باشد.

در چنین وضعیت هایی که در رابطه با مهریه، ایجاد گردیده، از جمله سوالات مهمی که ممکن است مطرح گردد، این سوالات بوده که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد و پرداخت حق ثبت مهریه، امکان دارد؟ و در صورت اینکه پاسخ این سوال، مثبت باشد، روش ها و شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه چیست؟ برای پاسخ به این سوالات، باید میان پاسخ تحلیل حقوقی و پاسخ رویه قضایی، تمایز قائل شد و لذا، ما نیز در این بخش، در دو قسمت جداگانه، به این سوالات، پاسخ خواهیم داد.

در پاسخ به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، باید گفت، از نظر حقوقی منعی برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد وجود ندارد. چرا که بر خلاف نکاح که یک عقد غیر مالی بوده، توافق زوجین بر مهریه، یک عقد و قرارداد مالی است و تابع احکام و شرایط لازم عقود مالی می باشد.

بنابراین، همان دو اراده ای که با توافق با یکدیگر، قرارداد مالی مهریه را منعقد کرده اند، می توانند شرایط و جزئیات آن را نیز تغییر دهند. البته، از آنجا که این توافق بعدی برای تغییر در قرارداد مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه و افزایش و یا کاهش میزان مهریه، یک نوع قرارداد میان طرفین بوده، تابع شرایط صحت قراردادها می باشد. بنابراین:

لازم است تا طرفین قرارداد، یعنی زوج و زوجه، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، دارای قصد و رضا بوده و مجبور و اکراه نشده باشند.

هر دو زوجین، دارای اهلیت بوده و صغیر، مجنون و سفیه نباشند.

موضوع توافق نیز باید مشخص و معین باشد؛ یعنی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، باید به میزان مشخصی انجام گیرد.

جهت این توافق نیز باید مشروع باشد؛ بنابراین، به عنوان مثال، چنانچه مهریه با این هدف افزایش یابد که زوجه با اضافه وجه حاصل از مهریه، مرکز تولید مشروبات الکلی تاسیس کند، توافق صورت گرفته برای افزایش میزان مهریه، باطل و فاقد اعتبار، خواهد بود.

اما بر خلاف تحلیل حقوقی، که به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، پاسخ مثبت داده، رویه قضایی، روی خوشی به این مساله، نشان نداده و با استناد به شرع، به نحو کاملا متفاوتی، به این سوال، پاسخ داده است.

توضیح آنکه، تا پیش از سال 1388، به موجب بند (ب) از قسمت 151 بخشنامه های ثبتی که مقرر می داشت: « چنانچه به علل مختلف، مرد در مقام افزایش مهریه زن برآید، این عمل باید به موجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد»، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد، امکان پذیر و روش ها و شرایط لازم برای انجام آن نیز مشخص شده بود که مطابق بخشنامه مزبور، صرفا از طریق دفاتر اسناد رسمی، انجام می گرفت.

اما در سال 1388، یک رای وحدت رویه از سوی هیات عمومی دیوان عدالت اداری، صادر گردید که به موجب آن، به طور کلی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، در عقد نامه یا به حتی، به موجب سند رسمی، ممنوع گردید. به موجب رای شماره 488 مورخ 15/6/1388 هیات عمومی دیوان عدالت اداری:

« به شرح نظريه شماره 35079 /30 /88 مورخ 12 /5/ 1388 فقهای محترم شورای نگهبان، (مهريه شرعی، همان است كه در ضمن عقد واقع شده است و ازدياد مهر بعد از عقد، شرعا صحيح نيست و ترتيب آثار مهريه بر آن، خلاف موازين شرع شناخته شد.) بنابراين جزء (ب) از قسمت 151 بخشنامه ‎های ثبتی كه نتيجتا مبين امكان افزايش مهريه به شرط تنظيم سند رسمی است، مستندا به قسمت دوم اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران و ماده 41 قانون ديوان عدالت اداری مصوب 1385 ابطال می ‎شود. »

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد افزایش و یا کاهش میزان مهریه در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون افزایش و یا کاهش میزان مهریه پاسخ دهند.