افزایش و یا کاهش میزان مهریه

افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد و تحت عنوان تغییر مهریه، مطابق رویه قضایی، ممنوع می باشد. با این وجود، زن و شوهر می توانند با دارا بودن شرایط لازم، از طریق دیگر روش های قانونی، همچون صلح بلاعوض و ابرا، برای تغییر در میزان مهریه، اقدام نمایند.

به طور معمول، مهریه درج شده در سند نکاحیه، در طول زندگی مشترک، بدون تغییر ، باقی می ماند؛ اما گاهی، بنا بر دلایلی، مساله افزایش و یا کاهش میزان مهریه، میان زوجین، پیش می آید. به عنوان مثال، در هنگام عقد، زن به دلیل علاقه ای که به iمسر خود داشته، مهریه را صرفا یک جلد قرآن و چند شاخه گل تعیین نموده، اما پس از چند سال از گذشت زندگی مشترک، در می یابد که این مهریه، فاقد تضمین لازم برای وی می باشد.
در چنین وضعیتی، زن و شوهری که قصد داشته، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد، اقدام نمایند، لازم است به این نکته توجه داشته باشند که این تغییر در میزان مهریه، صرفا از طریق برخی از روش ها و با وجود شرایط لازم، برای انجام این امر ،امکان پذیر می باشد؛ در غیر این صورت، توافق زوجین، فاقد اثر و ضمانت اجرای قانونی خواهد بود.
با توجه به توضیحات فوق، در این مقاله، ابتدا به این سوال پاسخ داده که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد؟ سپس در ادامه، روش ها و شرایط لازم برای تغییر مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه را توضیح خواهیم داد.

آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد؟

مهریه که صداق، صداقیه، کابین و فرض هم نامیده شده، به معنای مالی است که در هنگام عقد نکاح، شوهر، به همسر خود، پرداخته یا تعهد به پرداخت آن در آینده می کند. مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه، مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه، از انواع مهریه بوده که هر کدام، دارای احکام و شرایط لازم اختصاصی خود می باشد.

به طور معمول، مهریه ای که زوجین، در هنگام عقد انعقاد عقد ازدواج، بر آن توافق کرده و در سند نکاحیه نیز درج می شود، در طول زندگی مشترک، بدون تغییر مانده و هنگامی که در اثر اختلافات پیش آمده میان آنها، زن، قصد مطالبه مهریه را داشته باشد، همان میزان مهریه درج شده در عقدنامه را مطالبه خواهد کرد و تنها، گاهی زوجین، برای تبدیل مهریه از عندالاستطاعه به مهریه عندالامطالبه، اقدام می کنند که نوعی تغییر در شیوه پرداخت است.

اما گاهی، بنا بر دلایلی، مساله افزایش و یا کاهش میزان مهریه، میان زوجین، پیش می آید. به عنوان مثال، در هنگام عقد، زن به دلیل علاقه ای که به همسر خود داشته، مهریه را صرفا یک جلد قرآن و چند شاخه گل تعیین نموده، اما پس از چند سال از گذشت زندگی مشترک، در می یابد که این مهریه، فاقد تضمین لازم برای وی می باشد.

یا اینکه شوهر، در زمان ازدواج و به دلیل علاقه به همسر خود، مهریه بالایی همچون، سکه به تعداد سال تولد همسر خود را قبول کرده و اکنون، از این اقدام نابخردانه خود پشیمان شده و خواهان کاهش مهریه تا میزان توانایی مالی خود می باشد.

در چنین وضعیت هایی که در رابطه با مهریه، ایجاد گردیده، از جمله سوالات مهمی که ممکن است مطرح گردد، این سوالات بوده که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد و پرداخت حق ثبت مهریه، امکان دارد؟ و در صورت اینکه پاسخ این سوال، مثبت باشد، روش ها و شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه چیست؟ برای پاسخ به این سوالات، باید میان پاسخ تحلیل حقوقی و پاسخ رویه قضایی، تمایز قائل شد و لذا، ما نیز در این بخش، در دو قسمت جداگانه، به این سوالات، پاسخ خواهیم داد.

در پاسخ به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، باید گفت، از نظر حقوقی منعی برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد وجود ندارد. چرا که بر خلاف نکاح که یک عقد غیر مالی بوده، توافق زوجین بر مهریه، یک عقد و قرارداد مالی است و تابع احکام و شرایط لازم عقود مالی می باشد.

بنابراین، همان دو اراده ای که با توافق با یکدیگر، قرارداد مالی مهریه را منعقد کرده اند، می توانند شرایط و جزئیات آن را نیز تغییر دهند. البته، از آنجا که این توافق بعدی برای تغییر در قرارداد مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه و افزایش و یا کاهش میزان مهریه، یک نوع قرارداد میان طرفین بوده، تابع شرایط صحت قراردادها می باشد. بنابراین:

لازم است تا طرفین قرارداد، یعنی زوج و زوجه، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، دارای قصد و رضا بوده و مجبور و اکراه نشده باشند.

هر دو زوجین، دارای اهلیت بوده و صغیر، مجنون و سفیه نباشند.

موضوع توافق نیز باید مشخص و معین باشد؛ یعنی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، باید به میزان مشخصی انجام گیرد.

جهت این توافق نیز باید مشروع باشد؛ بنابراین، به عنوان مثال، چنانچه مهریه با این هدف افزایش یابد که زوجه با اضافه وجه حاصل از مهریه، مرکز تولید مشروبات الکلی تاسیس کند، توافق صورت گرفته برای افزایش میزان مهریه، باطل و فاقد اعتبار، خواهد بود.

اما بر خلاف تحلیل حقوقی، که به این سوال که آیا افزایش و یا کاهش میزان مهریه بعد از عقد امکان دارد، پاسخ مثبت داده، رویه قضایی، روی خوشی به این مساله، نشان نداده و با استناد به شرع، به نحو کاملا متفاوتی، به این سوال، پاسخ داده است.

توضیح آنکه، تا پیش از سال 1388، به موجب بند (ب) از قسمت 151 بخشنامه های ثبتی که مقرر می داشت: « چنانچه به علل مختلف، مرد در مقام افزایش مهریه زن برآید، این عمل باید به موجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد»، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد، امکان پذیر و روش ها و شرایط لازم برای انجام آن نیز مشخص شده بود که مطابق بخشنامه مزبور، صرفا از طریق دفاتر اسناد رسمی، انجام می گرفت.

اما در سال 1388، یک رای وحدت رویه از سوی هیات عمومی دیوان عدالت اداری، صادر گردید که به موجب آن، به طور کلی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، در عقد نامه یا به حتی، به موجب سند رسمی، ممنوع گردید. به موجب رای شماره 488 مورخ 15/6/1388 هیات عمومی دیوان عدالت اداری:

« به شرح نظريه شماره 35079 /30 /88 مورخ 12 /5/ 1388 فقهای محترم شورای نگهبان، (مهريه شرعی، همان است كه در ضمن عقد واقع شده است و ازدياد مهر بعد از عقد، شرعا صحيح نيست و ترتيب آثار مهريه بر آن، خلاف موازين شرع شناخته شد.) بنابراين جزء (ب) از قسمت 151 بخشنامه ‎های ثبتی كه نتيجتا مبين امكان افزايش مهريه به شرط تنظيم سند رسمی است، مستندا به قسمت دوم اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران و ماده 41 قانون ديوان عدالت اداری مصوب 1385 ابطال می ‎شود. »

راه ها و روش های افزایش و یا کاهش میزان مهریه

اگرچه، مطابق رای وحدت رویه هیات عمومی دیوان عدالت اداری و رویه قضایی کشور، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد، ولو با درج در سند رسمی تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی، امکان پذیر نبوده و چنین توافقی، باطل و فاقد اثر قانونی می باشد؛ اما، این ممنوعیت، به معنای ممنوعیت مطلق زوجین، برای تغییر در میزان مهریه، من جمله تغییر تعداد سکه، نمی باشد.

توضیح آنکه، زن و شوهر می توانند در صورت دارا بودن شرایط لازم، با استفاده از سایر روش های قانونی که عنوانی غیر از عنوان مهریه داشته، برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه یا تغییر مهریه به نرخ روز،  اقدام نمایند که این روش ها، شامل موارد زیر می باشد:

چنانچه، زن و شوهر، قصد افزایش میزان مهریه، بعد از عقد را داشته باشند، می توانند از دیگر روش های تملیک موجود در قانون مدنی ایران، همچون هبه و صلح بلاعوض، برای افزایش مهریه تا میزان مدنظر خود، استفاده کنند.

به عنوان مثال، چنانچه مهریه زوجه، 3 دانگ مشاع، از یک ملک بوده و زن و شوهر، توافق کرده باشند که مهریه، تا 6 دانگ ملک، افزایش یابد، زوج می تواند، با حضور در یکی از دفاتر اسناد رسمی، 3 دانگ باقی مانده را به زوجه، صلح بلاعوض نماید.

چنانچه، زن و شوهر، قصد کاهش میزان مهریه، بعد از عقد را داشته باشند، می توانند در صورت فراهم بودن شرایط لازم، بسته به مورد، از دیگر روش های ساقط کردن تعهدات، همچون ابرا و یا روش های تملیک موجود در قانون مدنی ایران، صلح بلاعوض، برای کاهش مهریه تا میزان مدنظر خود، اقدام نمایند.

به عنوان نمونه، اگر مهریه زن، 200 سکه بوده و زوجین، قصد کاهش مهریه تا 100 سکه را داشته باشند، زوجه می تواند ذمه زوج را به میزان 100 سکه، از دینی که بابت مهریه داشته، ابرا نماید.

یا اینکه، چنانچه، مهریه زوجه، 6 دانگ یک آپارتمان بوده و زن و شوهر، خواهان کاهش مهریه به سه دانگ این ملک باشند، زن می تواند با حضور در یکی از دفاتر اسناد رسمی، 3 دانگ مورد نظر را به شوهر، صلح بلاعوض کند.

شرایط افزایش و یا کاهش میزان مهریه

چنانچه، زن و شوهر، قصد داشته باشند تا برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، مطابق یکی از روش های گفته شده در بخش قبل، اقدام نمایند، لازم است تا همچون شرایط بخشیدن مهریه، شرایط لازم برای این عمل آنها نیز وجود داشته باشد. شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، بعد از عقد، به طور کلی، به دو گروه شرایط عمومی و اختصاصی، تقسیم می شود. لذا، ما نیز در این بخش، شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه را در دو قسمت جداگانه، توضیح خواهیم داد.

شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، در بخش شرایط عمومی، همان شرایط صحت معاملات بوده که به طور کلی، هم در مورد عقود و معاملات و هم در مورد ایقاعات، لازم الاجرا می باشند. این شرایط، عبارتند از:

قصد و رضای طرفین: در موردی که افزایش و یا کاهش میزان مهریه، با انعقاد یک قرارداد، همچون صلح بلاعوض، انجام گرفته، لازم است تا هر دوی زوجین، دارای قصد و اختیار باشند. اما در مورد ایقاعات، همچون ابرا، وجود قصد و اختیار، صرفا در ابرا کننده، کافی خواهد بود.

اهلیت طرفین: در میان شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، اهلیت طرفین، وضعیتی همانند قصد و رضا دارد؛ با این توضیح که اگر تغییر مهریه،  من جمله تغییر تعداد سکه،در قالب یک قرارداد باشد، هر دوی زن و شوهر باید دارای اهلیت بوده، اما در فرض ایقاعات، اهلیت انجام دهنده ایقاع، کافی می باشد.

موضوع معین و مشخص: موضوع توافق نیز باید مشخص و معین باشد؛ یعنی، افزایش و یا کاهش میزان مهریه، باید به میزان مشخصی انجام گیرد.

جهت مشروع: از دیگر شرایط لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، جهت مشروع است. بنابراین، به عنوان مثال، چنانچه مهریه با این هدف افزایش یابد که زوجه با اضافه وجه حاصل از مهریه، مرکز تولید مشروبات الکلی تاسیس کند، توافق صورت گرفته برای افزایش میزان مهریه، باطل و فاقد اعتبار، خواهد بود.

در بخش قبل، در مورد شرایط عمومی لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، صحبت کرده و توضیح دادیم که شرایط عمومی لازم برای تغییر میزان مهریه،  من جمله تغییر تعداد سکه، همان شرایط صحت معاملات می باشند.

اما، علاوه بر شرایط عمومی لازم برای افزایش و یا کاهش میزان مهریه، عمل زن و شوهر، برای تغییر در میزان مهریه،  من جمله تغییر تعداد سکه، لازم است تا دارای شرایط اختصاصی مربوط به آن عمل حقوقی نیز بوده که بسته به نوع عمل حقوقی انتخابی، متفاوت خواهد بود.

به عنوان مثال، چنانچه زوج، قصد داشته باشد تا یک اتومبیل را به عنوان افزایش مهریه، به همسر خود هبه کند، از آنجا که قبض و تحویل مال، از شرایط لازم برای صحت عقد هبه بوده، در این جا نیز لازم است تا پس از تنظیم هبه نامه، مال موضوع هبه، یعنی اتومبیل، تحویل زوجه شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد افزایش و یا کاهش میزان مهریه در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون افزایش و یا کاهش میزان مهریه پاسخ دهند.