ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی

ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی با بیان اصل برائت، این اصل را به عنوان یکی از اصول حاکم بر آیین دادرسی مدنی ایران به رسمیت می شناسد. مطابق این ماده، اصل بر برائت است و هرکس خلاف آن را ادعا کند، اثبات این موضوع برعهده خودش است که باید با آوردن دلایل و مدارک محکم و محکمه پسند این ادعا را ثابت کند.

قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی که با نام قانون آیین دادرسی مدنی شناخته می شود، در قالب 529 ماده، برای بیان احکام ناظر بر دادرسی حقوقی و رویه مربوط به انجام امور حقوقی در دادگاه های عمومی و انقلاب ایران در سال 1379 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی، با بیان اصل برائت، به عنوان یکی از اصول حاکم بر نظام دادرسی در ایران، این قاعده حقوقی را بیان می کند که اصل بر برائت است. این اصل از نظر فقهی و قانونی، دارای آثار مهم و قابل توجهی است که گاه در دعاوی حقوقی مطرح شده در دادگاه ها، تعیین کننده برنده و بازنده دعوا می باشد.

لذا، در این مقاله دینا، ابتدا به سوال ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی چیست، پاسخ می دهیم، سپس تفسیر و آثار این ماده از قانون آیین دادرسی مدنی را بررسی کرده و در ادامه، نکات مهمی که در خصوص ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی وجود دارد و باید به آن توجه شود را بیان می کنیم.

ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی چیست

در پاسخ به این سوال که ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی چیست، می توان گفت، این ماده، یکی از مواد مربوط به فصل دهم قانون آیین دادرسی مدنی با نام رسیدگی به دلایل است، که زیر مجموعه مبحث اول، یعنی کلیات، قرار دارد. قانون گذار در این فصل، با بیان تعریفی از کلمه دلیل که در ماده 194 آمده است: «دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوا برای اثبات یا دفاع از دعوا به آن استناد می‌ نمایند.» به بررسی دلایلی می پردازد که در دادرسی و اقامه دعوا، طرفین می توانند به آن ها استناد کنند.

یکی از این دلایل با عنوان اصل برائت در ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است و متن این ماده به این شرح است: « اصل، برائت است، بنابراین اگر کسی مدعی حق یا دینی بردیگری باشد، باید آن را اثبات کند، درغیر این‌ صورت با سوگند خوانده،  حکم‌ برائت صادر خواهد شد.»

در پاسخ به این سوال که اصل برائت چیست، می توان گفت، اصل برائت، جزو اصول عملیه می باشد. اصل برائت بیان می کند، اصل بر برائت تمام افراد جامعه است و هیچ یک از افراد مدیون دیگری نیست، مگر در صورتی که مدیون بودن آن اثبات شود.

برای پاسخ به سوال اصول عملیه چیست، باید گفت، از این اصول در مواردی که در واقعیت موجود، شک وجود داشته باشد و هیچ یک از طرفین نتوانند درستی یا نادرستی آن را اثبات کنند، به اصول عملیه رجوع می شود. همان طور که گفته شد، یکی از این اصول، اصل برائت است که در ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی به آن اشاره شده است.

تفسیر ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی

برای پاسخ به این سوال که تفسیر ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی چیست، باید ابتدا به بررسی و بیان تفسیر اصل برائت بپردازیم؛ چرا که موضوعی که قانو گذار سعی دارد در ماده 197 بیان کند، ارائه اصل برائت، به عنوان یکی از دلایلی است که طرفین می توانند در دعوا به آن استناد کنند.

تفسیر اصل برائت، در حقوق کیفری به معنای این است که هیچ یک از افراد جامعه، مجرم نیست و نمی توان وی را مجازات کرد، مگر آن که خلاف این مسئله و ارتکاب جرم توسط آن شخص، به طور مستند و با ارائه مدارک محکم در دادگاه و مقابل قاضی عادل اثبات شود.

در حقوق مدنی نیز تفسیر اصل برائت به این معنی است که هیچ یک از افراد جامعه، بدهکار نیست و دینی بر گردن او نمی باشد، مگر در صورتی که شخص دیگری بتواند با ارائه مدارک محکمه پسند، بدهکار بودن ویرا ثابت کند. در چنین شرایطی، اقدام فردی که ادعای مدیون بودن دیگری را دارد، بر خلاف اصل برائت می باشد.

در قوانین کشور جمهوری اسلامی ایران، به دلیل اسلامی بودن قوانین، می توان آثار بسیاری از قواعد فقهی را در رویه های موجود آیین دادرسی مشاهده کرد. یکی از قوائد فقهی که بسیار مورد استفاده است، قاعده «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر» است، که بیان می دارد، ارائه مدرک بر عهده ادعا کننده است و در صورت عدم ارائه مدرک از سوی مدعی، انکار کننده می تواند تنها با ادای قسم بی گناهی خود را ثابت کند. قاعده «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر» یکی از آثار اصل برائت می باشد.

بنابر توضیحات داده شده در خصوص این قاعده فقهی و اصل برائت، در شرایطی که فردی ادعا می کند، فرد دیگری به او بدهکار است و دینی بر گردن او قرار دارد، از آنجا که اصل برائت، بیانگر برائت تمام افراد به طور پیش فرض می باشد، مدعی باید بتواند با ارائه مدارک، ادعای خود را ثابت کند، در غیر این صورت، حکم بر عدم بدهکاری طرف مقابل، صادر می گردد.

آثار ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی

برای پاسخ به این سوال که آثار ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی چیست، باید به بررسی تاثیرات اصل برائت در قانون گذاری ایران بپردازیم. آثار و ردپای اصل برائت را می توان به وضوح در قوانین ایران مشاهده کرد که نشان دهنده احترامی است که قانون گذار برای این اصل قائل بوده است.

برای مثال قانون اساسی که اصلی ترین و بنیادی ترین قانون هر کشور می باشد، در اصل 37 به اصل برائت اشاره شده است. در این اصل آمده است: «اصل، برائت است و هیچ‌ کس از نظر قانون، مجرم شناخته نمی‌ شود، مگر این که جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد.»

یکی از تاثیرات اصل برائت را می توان در آیین دادرسی کیفری مشاهده کرد؛ در ماده 4 این قانون بیان شده است، در آیین دادرسی کیفری ایران اصل بر برائت متهم است و هرگونه سلب آزادی، اقدامات محدود کننده و ورود به حریم شخصی افراد جامعه باید مطابق قانون باشد. 

آثار ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی را می توان در رفتار قضات نیز مشاهده کرد. چرا که قضات، موظف هستند با متهم، مطابق اصل برائت که در ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی و اصل 37 قانون اساسی،رفتار کنند و اجازه ندارند تا قبل از بررسی کامل ادله، مدارک و شواهد و اثبات اتهام وارد شده، با متهم در جایگاه محکومان برخورد نمایند.

از دیگر آثار اصل برائت، همان طور که بیان شد، می توان به این مورد اشاره کرد که در صورت عدم اثبات ادعا از طرف مدعی در دادگاه و مقابل قاضی، بر اساس ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی، حکم برائت برای مدعی علیه (شخصی که مورد ادعا و اتهام قرار گرفته است) صادر می شود.

در ادامه آثار این ماده، می توان گفت، از آن جا که بار اثبات ادعا بر دوش مدعی می باشد، مدعی علیه، نیاز به اثبات ادله خود و بی گناهی خود ندارد و تنها مدعی باید برای اثبات تلاش کند. اگر تلاش های مدعی باعث ایجاد شک در قاضی شود، اما نتواند مساله ای را ثابت کند، قاضی صالح، موظف به صدور حکم برائت برای مدعی علیه می باشد؛ چرا که در غیر این صورت، بر اساس اصل مجرمیت رفتار کرده است که در مقابل اصل برائت قرار دارد؛ و همان طور که گفته شد نظام دادرسی ما بر اساس اصل برائت می باشد.

نکات ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی

تا اینجا به تفسیر ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی و بیان چیستی اصل برائت پرداختیم و آثار ناشی از ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی را بررسی کردیم. در راستای آثار این ماده بر نظام دادرسی ایران، نکاتی نیز در خصوص اصل برائت وجود دارد که توجه به آن ها خالی از لطف نیست.

برای استناد به اصل برائت و صدور حکم برائت برای مدیون یا متهم بنا بر این اصل، در آیین دادرسی مدنی و کیفری، باید توجه داشت که تمام راه و روش های ممکن برای دسترسی به دلایل، بررسی شده و  دلیل روشن و واضحی مبنی بر وجود دین یا گناهکار بودن متهم به دست نیامده است.

در خصوص مستندات اصل برائت، اگر به سنت و اجماع رجوع کنیم، می توانیم دلایل شرعی برای صحیح دانستن اصل برائت را مشاهده کنیم؛ و اگر آن ها را به هر دلیلی معتبر ندانیم، با مراجعه به عقل و اصول عقلی، می توان اصل برائت را استنباط کرد.

اصل برائت، بیان کننده اصلی است که در آن، ذمه تمام افراد، بری است و هیچ دینی بر گردن افراد نیست. به این معنی که بدون داشتن دلایل و مدارک معتبر، نمی توان ادعایی مبنی بر وجود دین برعهده دیگری را مطرح کرد. در صورت ادعای چنین مطلبی، ادعا کننده که برخلاف اصل، مطلبی را بیان می کند، ملزم به اثبات است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی پاسخ دهند.