ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا

ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی، اشکالاتی هستند که خوانده و خواهان دعوا، می توانند با استناد به آن ها، مانعی در رسیدگی ماهوی به دعوا ایجاد کنند. ایراد اعتبار امر قضاوت شده و ایراد عدم توجه دعوا، از انواع این ایرادات بوده و می توانند، حسب مورد، سبب صدور قرار عدم صلاحیت یا قرار رد دعوا گردند.

در قانون آیین دادرسی مدنی، مواردی پیش بینی شده است که در صورت وجود داشتن آن ها، طرف مقابل می تواند، به دعوای مطروحه، ایراد وارد کند و مانعی بر سر رسیدگی به دعوا، هرچند بصورت موقت ایجاد نماید.

در ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در امور حقوقی، به تفصیل بیان شده اند که هر کدام از آن ها، آثار بخصوصی را بر دعوا، ایجاد می نمایند و از آنجا که طرح این ایرادات، زمان و شرایط بخصوصی دارد، ضروری است تا طرفین دعوا، نسبت به قواعد و تشریفات آن، آگاه باشند.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم بگوییم که منظور از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی چیست، انواع این ایرادات کدامند و تفسیر ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی در رابطه با ایرادات شکلی دادرسی، چه می باشد.

منظور از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا چیست

در پاسخ به این پرسش که منظور از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا چیست؟ باید گفت، ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا که در قانون آیین دادرسی مدنی، مورد پیش بینی قرار گرفته اند، در واقع اشکالاتی هستند که خوانده و خواهان دعوا، می توانند با استناد به آن ها، مانعی در رسیدگی به دعوا ایجاد کند.

ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا، مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، می تواند متوجه دعوا، دادگاه رسیدگی کننده، طرف مقابل و یا نماینده وی باشد. طرح ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا، ممکن است موجب این شود که رسیدگی به دعوا، از یک دادگاه به دادگاه دیگر منتقل بشود، یا اینکه مانعی موقت یا دائمی در خصوص رسیدگی به دعوا ایجاد گردد.

فرصت طرح این ایرادات، تا پیش از اتمام دادرسی خواهد بود و در صورت مطرح کردن آن، در موعد، قاضی، قبل از رسیدگی ماهوی به دعوا، نسبت به ایرادات مطروحه، رسیدگی خواهد کرد؛ بدیهی است پس از اتمام مهلت و مطرح کردن ایراد، بعد از آن، دادگاه مکلف نیست جدا از ماهیت دعوا، نسبت به آن رای دهد.

انواع ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا کدامند

پس از صحبت در این خصوص که مقصود از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی چیست، در این بخش از مقاله، قصد داریم بگوییم که انواع ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا، کدامند. بر اساس ماده 84 قانون آیین دادرسی، انواع این ایرادات، عبارتند از: 

مقصود از این ایراد، این است که دادگاه، از صلاحیت ذاتی یا محلی، برای رسیدگی به دعوای مطروحه، برخوردار نباشد. چراکه بر اساس قوانین آئین دادرسی، هر دادگاه، صرفا حق دارد تا به جرایم و موضوعات حقوقی در صلاحیت خود، رسیدگی کرده و حکم صادر نماید. در صورت پذیرش این ایراد، پس از صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده، به مرجع صالح، ارجاع خواهد شد.

امکان مطرح کردن چنین ایرادی، زمانی که یکی از مصادیق دعاوی حقوقی، بین همان اشخاص، در همان دادگاه یا دادگاه هم عرض دیگری، قبلا اقامه شده و تحت رسیدگی باشد و یا اگر همان دعوا نیست، دعوایی باشد که با ادعای خواهان ارتباط کامل دارد، وجود خواهد داشت و سبب ارجاع پرونده، به مرجع رسیدگی کننده حال حاضر، خواهد شد.

زمانی که خواهان، به جهتی از جهات قانونی، از قبیل صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت از تصرف در اموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد، خوانده می تواند، ایراد عدم اهلیت وارد کند. به این دلیل که مطابق قانون، اشخاص، تنها در صورتی می توانند در دادگاه اقدام به طرح دعوا کنند که دارای اهلیت قانونی باشد؛ در غیر این صورت، شخص دیگری مانند ولی یا وکیل یا قیم آن ها، باید طرح دعوا کند. در صورت پذیرش این ایراد، قرار رد دعوا، صادر می شود.

این ایراد، زمانی مطرح می گردد که دعوای طرح شده، سابقا بین همان اشخاص یا اشخاصی که اصحاب دعوا قائم مقام آنان هستند، رسیدگی شده و نسبت به آن حکم قطعی صادر شده باشد که در این حالت، خوانده می تواند با استناد به اعتبار امر مختومه، عدم رسیدگی را از دادگاه، تقاضا کند. چنانچه قاضی، ایراد را وارد بداند، قرار رد دعوا را صادر خواهد کرد.

مقصود از این ایراد، این است که ادعای مطروحه در دادگاهی که پرونده آن در حال رسیدگی است، متوجه شخص خوانده نباشد و به عبارتی، خواهان دعوا، باید، شخص دیگری را به عنوان خوانده، مخاطب شکایت یا دعوای حقوقی خود، قرار می داد؛ پذیرش این ایراد نیز منجر به صدور قرار رد دعوا می گردد.

ایراد عدم ترتب آثار قانونی، زمانی مطرح می شود که دعوا بر فرض اثبات، فاقد اثر قانونی باشد و در این خصوص، می توان به دعاوی مربوط به وقف و یا هبه بدون قبض اشاره نمود. با توجه به اینکه این ایراد، از موارد صدور قرار رد دعوا است، در صورت پذیرش، موجب صدور این قرار می گردد.

ایراد عدم مشروعیت دعوا یعنی، مورد دعوا، مشروع نباشد که در این حالت، می توان ایراد عدم مشروعیت دعوا را مطرح کرد. به عنوان مثال، طلب ناشی از قمار، نامشروع است و دادگاه با صدور قرار رد دعوا، از رسیدگی به آن، امتناع خواهد کرد.

در صورتی که خواهان، تنها احتمال داده باشد که حق او مورد تضییع یا انکار قرار گرفته است، نمی تواند با استناد به این احتمال، در دادگاه دعوایی اقامه کند. در چنین شرایطی، خوانده می تواند نسبت به آن ایراد کند و در صورت پذیرش، قرار رد دعوا، صادر خواهد شد.

این ایراد، یعنی خواهان، در دعوای مطروحه، ذی نفع نباشد؛ که در این صورت، خوانده می تواند، ایراد بی نفعی خواهان را وارد کند. در صورتی که خواهان بر فرض اثبات دعوا، نفعی در دعوا نداشته باشد، دادگاه می تواند این ایراد را پذیرفته وقرار رد دعوا را کند. 

 در صورتیکه اقامه دعوا، دارای مهلت معینی در قانون باشد و خواهان، خارج از مهلت، اقدام به طرح دعوا کرده باشد، می توان به آن ایراد نمود و این ایراد، از موانع رسیدگی به دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی است و سبب صدور قرار رد دعوا می گردد.

وجود موارد رد دادرس در امور حقوقی، یکی از مواردی است که سبب می شود، هرکدام از طرفین دعوا، بتوانند ایراد رد دادرس را مطرح کرده تا قاضی دیگری به پرونده، رسیدگی کند. این موارد، شامل مسائلی نظیر رابطه خویشاوندی نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه، بین دادرس با یکی از اصحاب دعوا؛ داشتن سمت قیمومیت یا مخدومیت دادرس، نسبت به یکی از اصحاب دعوا یا داشتن سمت مباشر یا متکفل یکی از اصحاب دعوا، نسبت به دادرس و همسر او و سایر موارد مندرج در ماده 91 قانون آیین دادرسی مدنی، می باشند.

این ایراد، زمانی مطرح می گردد که سمت کسی که به نمایندگی خواهان (از قرار وکالت، ولایت یا قیمومت)، اقامه دعوا کرده، محرز نباشد. در این حالت، دادگاه قرار رد دعوا را صادر خواهد نمود.

تفسیر ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی در رابطه با ایرادات شکلی دادرسی

در تفسیر ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، در رابطه با ایرادات شکلی دادرسی باید گفت، بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی و با استناد به ماده 84 و 87 این قانون، خوانده می تواند، تا پیش از اتمام اولین جلسه رسیدگی ( مگر اینکه سبب ایراد متعاقبا حادث شود)، نسبت به دعوای مطروحه میان خود و خواهان، ایراد شکلی وارد نماید.

ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، در خصوص برخی ایرادات شکلی به دعوای مطروحه میان خواهان و خوانده اشاره دارد و اینگونه است که بر اساس صدر این ماده، خوانده می تواند، تا پیش از اتمام دادرسی، در صورت وجود یکی از موارد مطروحه در ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، نسبت به دعوا، ایراد شکلی وارد کند.

در این صورت، قاضی پرونده، قبل از رسیدگی ماهوی و صدور حکم، ابتدا به ایراد مطروحه، رسیدگی کرده و حسب مورد، قرار عدم صلاحیت، یا قرار رد دعوا را صادر خواهد کرد یا پرونده را به مرجع رسیدگی کننده دیگری، ارجاع خواهد داد. شایان ذکر است، برخی از این ایرادات، مانع موقتی و برخی، مانع دائمی برای رسیدگی به دعوای مطروحه هستند.

در قسمت دوم مقاله، انواع این ایرادات را نام بردیم که از میان آن ها، می توان به ایراد عدم صلاحیت دادگاه؛ ایراد امر مطروحه؛ ایراد عدم اهلیت و عدم احراز سمت؛ ایراد اعتبار امر قضاوت شده؛ ایراد عدم توجه دعوا؛ ایراد عدم ترتب اثر قانونی؛ ایراد عدم مشروعیت دعوا؛ ایراد جزمی نبودن دعوا؛ ایراد عدم نفع و ایراد طرح دعوا خارج از موعد قانونی، اشاره کرد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا پاسخ دهند.