حق ارتفاق چیست

حق ارتفاق، حقی است که شخصی، در ملک فرد دیگری دارد و حق ارتفاق تبعی، طبیعی و قراردادی، از انواع آن هستند. نحوه اثبات این حق، با استفاده از سند، شهادت شهود و سایر مدارک مثبته، می باشد. اختصاص حق ارتفاق صرفا به ملک که مال غیر منقول بوده، از جمله ویژگی های این حق و تفاوت آن با حق انتفاع است.

قاعده فقهی تسلط، مقرر می دارد: "الناس مسلطون علی اموالهم" و به این معنا است که افراد، مسلط بر اموالشان هستند. بخشی از حقوق مربوط به مالکیت، در قانون مدنی، بر اساس این قاعده، ایجاد شده است. بر اساس مفهوم حقوقی مالکیت، مالکین، تا جایی که خلاف قواعد آمره نباشد و بر حقوق دیگران، خللی وارد نیاورد، حق هرگونه دخل و تصرف در اموالشان را دارند.

بنابراین، مالکین می توانند، هر حقی را که بخواهند، در ملک خود، به دیگری واگذار کنند. همچنین، گاهی نیز به واسطه مالکیت ملکی و هم جواری آن، با ملکی دیگر، حقوقی برای مالک، در ملک دیگری، ایجاد می شود و حق بهره مندی از آن را دارد. از جمله این حقوق، حق ارتفاق بوده که دارای انواعی می باشد و قواعد حقوقی خاصی بر آن، بار می شود.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست و انواع آن کدامند؛ سپس، ویژگی های این حق، نحوه اثبات و تفاوت آن را با حق انتفاع، توضیح دهیم. چنانچه، پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

حق ارتفاق چیست

برای پاسخ به این پرسش که حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست و نحوه اثبات آن، چگونه است؟ ابتدا باید، مفهوم مالکیت و آثار ناشی از آن را مورد بررسی قرار دهیم. سپس، با رجوع به قانون مدنی، بگوییم که حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست و چگونه ایجاد می شود، انواع این حق، در قانون، کدامند و نحوه اثبات آن، به چه صورت خواهد بود.

مالکیت، به معنای صاحب چیزی بودن می باشد که این مالک شدن، می تواند، به واسطه اسباب مختلفی، نظیر ارث، عقود و قراردادها، اخذ به شفعه یا حیازت مباحات، اتفاق بیفتد. چنانچه کسی، مدعی مالکیت بر حق یا مالی است، باید بتواند، از طریق روش های اثبات مالکیت، از جمله، استفاده از سند، شهادت شهود، اقرار و هر مدرک دیگری که دال بر مالکیت است، آن را اثبات کند.

آثار مالکیت، این است که شخص مالک، می تواند، هرگونه دخل و تصرفی، نظیر خرید، فروش، انتقال را تا جایی که خلاف قواعد آمره نباشد و سبب تضییع حق دیگران نگردد، در ملک خود داشته باشد و هیچکس، نمی تواند، مانع از آن شود. همچنین، گاهی، به واسطه اینکه ملک فرد، در کنار ملک دیگری قرار دارد، برای وی، حقوقی ایجاد می شود و مالک ملک دیگر، نمی تواند، مانع بهره بردن وی، از این حقوق شود. از جمله حقوقی که به واسطه مالکیت، می شود به دیگری داد یا به واسطه همجواری ملک با ملک دیگری، ایجاد می شود، حق ارتفاق است.

حق ارتفاق، در ماده 93 قانون مدنی، اینگونه تعریف شده است: "ارتفاق، حقی است برای شخص، در ملک دیگری." بر اساس این ماده، حق ارتفاق، یک حق است که شخصی، در ملک شخص دیگر دارد و به واسطه داشتن این حق، می تواند از ملک دیگری، به نحوی محدود استفاده نماید.

همانگونه که اشاره کردیم، این حق، می تواند، به واسطه قرارداد و توافق، برای فردی ایجاد شده یا به واسطه همجواری ملک او با ملک دیگری. به عنوان مثال، هنگامی که مالک یک زمین کشاورزی، به دلیل موقعیت زمین خود، برای آبیاری، مجبور باشد از زمینی که در جوار آن است، عبور کرده تا امکان آبیاری داشته باشد، برای او، در زمین که در جوار زمین وی است، حق ارتفاق وجود دارد.

انواع حق ارتفاق

در قسمت قبل، توضیح دادیم که حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست و گفتیم که این حق، حقی است که فرد، در ملک شخص دیگر دارد. همچنین، اشاره کردیم، حق ارتفاق، می تواند، به واسطه عقد و قرارداد ایجاد شده یا به واسطه موقعیت ملک و هم جواری آن، با ملک دیگر. در این قسمت از مقاله، قصد داریم، در خصوص انواع این حق صحبت کرده و بگوییم که انواع حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست. انوع حق ارتفاق، عبارتند از: 

حق ارتفاق طبیعی : یکی از انواع حق ارتفاق است که به واسطه وضعیت طبیعی ملک، برای مالک، در ملک شخص دیگر، به وجود می آید. به عنوان مثال، موقعیت ملک مالک، به نحوی باشد که برای خروج از ملک خود، مجبور باشد از پشت بام ملک دیگر، عبور کند. در این شرایط، برای فرد، در ملک شخص دیگر، حق عبور ایجاد می شود.

حق ارتفاق قراردادی: از دیگر انواع حق ارتفاق، حق ارتفاق قراردادی می باشد. همانطور که از اسم آن پیدا است، این حق، به واسطه انعقاد قرارداد، ایجاد شده است. یعنی مالک ملکی، با میل و رضایت شخصی خود و به تبع قرارداد، به فرد دیگری، در ملک خود، حق ارتفاق، نظیر حق عبور، حق مجری و... می دهد.

حق ارتفاق تبعی: از دیگر انواع حق ارتفاق، حق ارتفاق تبعی است؛ یعنی حق ارتفاقی که به واسطه حق ارتفاق اصلی ایجاد می شود و تا مادامی که حق ارتفاق اصلی، از بین نرفته، باقی خواهد بود. به عنوان مثال، چنانچه شخصی، به واسطه موقعیت زمین خود، برای آبیاری زراعت خود، در ملک دیگری، حق ارتفاقی، نظیر حق شرب داشته باشد، به تبع این حق، حق عبور نیز خواهد داشت؛ چرا که بدون عبور از ملک دیگری، امکان استفاده از چشمه و شرب از آن، امکان پذیر نمی باشد.

پس از توضیح انواع حق ارتفاق، در ادامه، قصد داریم، درباره ویژگی های این حق در قانون مدنی و نحوه اثبات آن برای مدعی این حق، صحبت کنیم. حق عمری، یکی از انواع حق انتفاع است که دارنده، به موجب آن، می تواند، از منافع  مال دیگری و یا خود مال، استفاده کند. چنانچه، قصد کسب اطلاعات بیشتر در خصوص حق عمری را دارید، مطالعه مقاله ای که در قسمت بیشتر بخوانید آمده است، به شما پیشنهاد می گردد.

ویژگی های حق ارتفاق

در قسمت قبل، توضیح دادیم که حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست و انواع آن، کدام است. حق ارتفاق، دارای ویژگی های مخصوص به خود می باشد و بر همین اساس، آثار حقوقی خاص خود را نیز دارد. لذا، در این قسمت، قصد داریم، ویژگی های حق ارتفاق را در قانون مدنی، بررسی کنیم و بگوییم که این ویژگی ها چه هستند. ویژگی های حق ارتفاق عبارتند از:

 حقی است که صرفا، به ملک که غیر منقول ذاتی می باشد، اختصاص دارد.

حقی است غیر قابل تقسیم، یعنی در ملک مشاعی، تمامی شرکا، حق بهره بردن از آن را به نحو یکسان دارند و اینگونه نیست که بشود، به نسبت سهم هرکس، به او، حق بهره مندی از این حق را داد.

 اگر طبیعی و به واسطه موقعیت زمین باشد و نه قراردادی و تبعی، حقی دائمی است. 

اگر این حق، از نوع طبیعی باشد، به واسطه به ارث رسیدن زمین یا انتقال ملک، منتقل می شود.

پس از توضیح درباره ویژگی های حق ارتفاق، در ادامه، قصد داریم، درباره نحوه اثبات این حق، در محاکم دادگستری صحبت کنیم و بگوییم در صورت مطرح شدن دعوای اثبات این حق، نحوه اثبات، برای مدعی آن، به چه شکل خواهد بود و از چه مدارکی، به عنوان مدارک مثبت ادعای خود، می تواند، استفاده نماید.

نحوه اثبات حق ارتفاق

در قسمت های قبل، در خصوص ویژگی ها و انواع حق ارتفاق، توضیح دادیم و گفتیم که حق ارتفاق، قائم به ملک بوده و هیچکس، نمی تواند، مانع استفاده آن، برای دارنده قانونی این حق گردد. در این قسمت از مقاله، قصد داریم، درباره نحوه اثبات حق ارتفاق، صحبت کنیم و بگوییم که مدعی این حق، از چه طریقی، می تواند، مالکیت خود بر این حق را اثبات کند.

روش های اثبات مالکیت، در قانون مدنی، مشخص شده اند؛ بر این اساس، چنانچه کسی بخواهد، مالکیت خود را بر حقی، اثبات کند، باید، از روش های مندرج در قانون مدنی، استفاده نماید. اثبات مالکیت بر داشتن حق ارتفاق نیز مستثنی از این امر نیست. روش های اثبات مالکیت، شامل استفاده از سند، قرارداد، اقرار، شهادت شهود و هر مدرک دیگری که ادعای فرد را ثابت کند، می باشد.

بنابراین، چنانچه مدعی حق ارتفاق، بخواهد در دادگاه و محاکم حقوقی یا کیفری، مالکیت خود را بر این حق، ثابت نماید، باید، از سند مالکیت ملکی که حق ارتفاق دارد، از قرارداد یا عقد منعقد شده که به واسطه آن، حق ارتفاق به مالک داده شده، شهادت شهود، اقرار طرف منکر این حق یا هر مدرک مثبت دیگری، استفاده کند.

تفاوت حق ارتفاق و حق انتفاع

در قسمت های قبل، در این خصوص که حق ارتفاق در قانون مدنی​ چیست توضیح دادیم و گفتیم که نحوه اثبات آن، چگونه است. همچنین، انواع این حق را نیز از منظر قانون مدنی بررسی کردیم. در این قسمت از مقاله، قصد داریم، تفاوت حق ارتفاق و حق انتفاع را بررسی کنیم. اما، پیش از آن، لازم است بدانیم که حق انتفاع چیست.

حق انتفاع، درماده 40 قانون مدنی، تعریف شده است. این ماده، در تعریف حق انتفاع، مقرر می دارد: "حق انتفاع، عبارت از حقی است که به موجب آن، شخص می تواند از مالی که عین آن، ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند." بر اساس این ماده، حق انتفاع، حقی است که به واسطه آن، شخصی می تواند از مال و منافع مالی که متعلق به خود او نیست یا مالکی ندارد، استفاده کند. تفاوت های حق ارتفاق و حق انتفاع ، عبارتند است از:

حق انتفاع، هم در خصوص اموال منقول و هم در خصوص اموال غیر منقول وجود دارد؛ در حالی که حق ارتفاق، صرفا در خصوص ملک که مال غیر منقول ذاتی می باشد، وجود خواهد داشت.

در حق انتفاع، شخص صاحب حق، در حدود آنچه به او، اجازه داده شده، از منافع مال دیگری، بهره مند می گردد و نفس موضوع، بر پایه منفعت بردن می باشد؛ در حالی که در حق ارتفاق، فرد صرفا، به اندازه آنچه برای بهره مند شدن از حق ارتفاق لازم بوده، ممکن است از منافع ملک دیگری هم بهره ببرد، ولی نفس موضوع، بر پایه انتفاع از مال دیگری نیست و این انتفاع، صرفا، به جهت استفاده راحت تر از ملک خود شخص است.

نکته مهم اینکه، برای اثبات حق انتفاع نیز مانند حق ارتفاق، مدعی این حق، باید بتواند، مدارک مثبت ادعای خود را که شامل سند، قرارداد و هر امر دیگری است، به دادگاه ارائه کند، در غیر این صورت، ممکن است، به تصرف مال بدون اذن مالک، محکوم گردد که برای وی، تبعات سنگینی در پی خواهد داشت.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حق ارتفاق در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حق ارتفاق پاسخ دهند.