متشاکی کیست

متشاکی یا مشتکی عنه، به فردی گفته می شود که فرد شاکی، علیه وی، شکایتی را در سیستم قضایی کیفری، ثبت کرده باشد. بهره مندی از حقوق شهروندی مذکور در قانون احترام به آزادی‌‌‌ های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، مصونیت در مقابل احضار توسط دادسرا و اصل برائت، از مهم ترین حقوق اولیه متشاکی بوده که لازم است در مراجع کیفری، مورد لحاظ قرار گیرد.

قانون آیین دادرسی کیفری، همچون سایر قوانین کیفری و حقوقی که در کشور ما به تصویب رسیده، دربردارنده یک سری از لغات و اصطلاحات تخصصی بوده که با وجود شباهت ظاهری، دارای معانی مختلف بوده و احکام و مقررات حاکم بر آن ها نیز کاملا متفاوت از یکدیگر هستند.

یکی از اصطلاحاتی، که در قانون آیین دادرسی کیفری، مور استفاده قانون گذار قرار گرفته، اصطلاح متشاکی بوده که گاه با عنوان مشتکی عنه نیز استعمال می شود. البته، در کنار، این اصطلاح، سه اصطلاح دیگر، یعنی متهم ، مجرم و محکوم نیز توسط قانون گذار، به کرات در قانون مذکور، استفاده شده است. نکته ای که باید به آن توجه نمود، آن است که گرچه این اصطلاحات، در نزد عموم مردم، گاها به جای یکدیگر استفاده می شود،  اما از نظر علم حقوق، مختلف و دارای احکام و قوانین متفاوت نیز می باشند.

به همین دلیل، در این مقاله، ابتدا به این سوال پاسخ داده که متشاکی کیست؟ سپس، حقوق مشتکی عنه، در قانون آیین دادرسی کیفری را بررسی کرده و در پایان، به تحلیل تفاوت چهار اصطلاح پرکاربرد در این قانون، یعنی، متشاکی، متهم ، مجرم و محکوم می پردازیم.

متشاکی کیست

علم حقوق، در هر کشوری، دارای تقسیم بندی ها و زیرمجموعه های متعددی بوده که حقوق خصوصی، حقوق تجاری، حقوق مالکیت فکری و حقوق کیفری، از مهم ترین این تقسیم بندی ها می باشند که هر کدام، دارای قوانین، موضوعات و ویژگی های اختصاصی خود می باشند.

یکی از زیرمجموعه های اصلی حقوق در هر کشوری، حقوق کیفری بوده که موضوع اصلی مطالعه آن، جرم، مجازات و نحوه رسیدگی به این جرایم می باشد. با این توضیح که حقوق کیفری، به طور کلی، به دو شاخه اصلی، تقسیم می شود: حقوق کیفری موضوعی و حقوق کیفری شکلی.

منظور از حقوق کیفری موضوعی، حقوق جزا است که به بررسی جرایم و تعیین مجازات، برای آن ها می پردازد. جرایم مرتبط با اشخاص ، اموال و امنیت ملی، از مهم ترین دسته بندی ها جرایم بوده که در حقوق کیفری موضوعی، مورد بررسی قرار می گیرند. همچنین، حدود، قصاص، دیات و تعزیرات، نیز مجازات های اصلی پیش بینی شده در حقوق کیفری بوده که قانون مجازات اسلامی به طبقه بندی و توضیح آن ها به تفصیل پرداخته است.

در مقابل، حقوق کیفری شکلی، به شاخه ای از حقوق کیفری گفته شده که در آن، در مورد آیین دادرسی و نحوه رسیدگی به جرایم، صحبت می شود. قانون اصلی در حقوق کیفری شکلی، قانون آیین دادرسی کیفری بوده و مطابق این قانون، مراجع رسیدگی کننده به جرایم، به دو گروه اصلی دادسرا و دادگاه کیفری، تقسیم می شوند.

از سوی دیگر، در قانون آیین دادرسی کیفری، همچون سایر قوانین کیفری و حقوقی که در کشور ما به تصویب رسیده، یک سری از لغات و اصطلاحات مطرح بوده که علی رغم شباهت ظاهری، دارای معانی مختلف بوده و احکام و مقررات حاکم بر آن ها نیز متفاوت می باشند.

به عنوان مثال، اصطلاحات شاکی، مدعی خصوصی، متهم، مجرم و محکوم، به کرات در این قانون، مطرح شده و احکام و قوانین متفاوتی نیز برای این اشخاص، در نظر گرفته شده است. نکته ای که باید به آن توجه نمود، آن است که گرچه این اصطلاحات، در نزد عموم مردم، گاها به جای یکدیگر استفاده می شود، اما از نظر علم حقوق، با یکدیگر تفاوت داشته که لازم است مورد توجه قرار گیرند.

یکی از اصطلاحاتی، که در قانون آیین دادرسی کیفری، مور استفاده قانون گذار قرار گرفته، اصطلاح متشاکی بوده که گاه با عنوان مشتکی عنه نیز استعمال می شود. از آنجا که متشاکی با شاکی و متهم و مجرم، متفاوت بوده، ممکن است این سوال مطرح شود که منظور از متشاکی کیست؟

در پاسخ به این سوال، که منظور از متشاکی کیست؟ باید گفت، متشاکی یا مشتکی عنه، به فردی گفته می شود که فرد شاکی، علیه وی، شکایتی را در سیستم قضایی، اعم از دادسرا یا دادگاه کیفری، ثبت کرده باشد. بنابراین، متشاکی یا مشتکی عنه، یا کسی که از وی شکایت شده، درست، نقطه مقابل شاکی یعنی، شکایت کننده می باشد.

حقوق متشاکی چیست

در بخش قبل، به این سوال پاسخ داده که متشاکی کیست؟ و گفتیم که متشاکی یا مشتکی عنه، به فردی گفته می شود که فرد شاکی، علیه وی، شکایتی را در سیستم قضایی، اعم از دادسرا  یا دادگاه کیفری، ثبت کرده باشد. بنابراین، متشاکی یا مشتکی عنه، یا کسی که از وی شکایت شده، درست، نقطه مقابل شاکی یعنی، شکایت کننده می باشد.    

نکته ای که باید به آن توجه نمود، این مساله است که از آنجا که حقوق کیفری، با بحث اعمال مجازات ها بر اشخاص، اموال و آزادی های آن ها در ارتباط بوده، علاوه بر حمایت از شاکی، حقوق طرف مورد شکایت، یعنی متشاکی یا مشتکی عنه نیز مورد توجه ویژه قانون گذار قرار گرفته تا به این ترتیب، تا حد امکان از تضیع حقوق افراد بی گناه، جلوگیری شود.

با توجه به لزوم حفظ حقوق متشاکی یا مشتکی عنه، در مقابل شاکی، این سوال مطرح می شود که حقوق متشاکی چیست؟ به عبارت دیگر، در قانون آیین دادرسی کیفری که قانون اصلی مرتبط با آیین دادرسی دادسراها و دادگاه های کیفری کشور ما می باشد، چه حقوقی برای متشاکی یا مشتکی عنه، در نظر گرفته شده است؟ برای پاسخ گویی به این سوال، در این بخش، به بررسی حقوق متشاکی پرداخته که شامل موارد زیر می باشد:

مطابق ماده 3 قانون آیین دادرسی کیفری، مرجع قضایی، باید نسبت به اصحاب دعوای کیفری، به نحو بی طرفانه رفتار نماید. بنابراین، برخورد بی طرفانه میان شاکی و متشاکی(مشتکی عنه)، یکی از مهم ترین و اصولی ترین حقوق متشاکی می باشد.

بر اساس ماده 4 این قانون، اصل بر برائت است. اصل برائت، یکی از مهم ترین و ابتدایی ترین حقوق متشاکی بوده و به این معنا است که اصل بر آن است که متشاکی یا مشتکی عنه، مرتکب اتهام مورد ادعای شاکی نشده، مگر اینکه دلایل کافی بر انجام جرم، توسط وی وجود داشته باشد.

به موجب ماده 7 قانون مذکور، در کلیه مراحل دادرسی کیفری، از جمله در مرحله طرح شکایت علیه متشاکی یا مشتکی عنه، لازم است تا حقوق شهروندی مذکور در قانون حقوق شهروندی مصوب 1383، از سوی مقامات دادسرا و دادگاه کیفری، اجرا شود.

بر اساس ماده 168 این قانون: « بازپرس، نباید بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، کسی را به عنوان متهم احضار و یا جلب کند. » لذا، مصونیت در مقابل احضار توسط دادسرا، یکی از مهم ترین حقوق متشاکی یا مشتکی عنه بوده و بازپرس یا دادیار، در صورت تخلف و لطمه به این حق قانونی متشاکی، با محکومیت انتظامی تا درجه چهار، مواجه خواهند شد.

مطابق ماده 42 قانون آیین دادسی کیفری: «بازجویی و تحقیقات از زنان و افراد نابالغ، در صورت امکان باید توسط ضابطان آموزش دیده زن و با رعایت موازین شرعی انجام شود.» بنابراین، چنانچه، متشاکی یا مشتکی عنه، زن با نابالغ باشد، یکی از حقوق وی، این خواهد بود که بازجویی و تحقیق از وی، باید توسط ضابطین زن و با رعایت مقررات شرعی انجام گیرد.

البته، لازم به ذکر است که این حق، اختصاص به مرحله ای داشته که به نظر مقام تحقیق، اتهام مورد ادعای شاکی، به مشتکی عنه یا متشاکی، وارد بوده و بنابراین، وی به عنوان متهم، برای بازجویی و تحقیقات مقدماتی، احضار و در صورت لزوم، برابر مقررات قانونی، جلب گردد.

تفاوت متشاکی، متهم، محکوم و مجرم

در بخش های قبل، پس از پاسخ به این سوال که متشاکی کیست، به توضیح حقوق متشاکی در قانون آیین دادرسی کیفری پرداخته و به این سوال، پاسخ دادیم که حقوق متشاکی چیست؟ همچنین، گفتیم که  بهره مندی از حقوق شهروندی مذکور در «قانون احترام به آزادی‌‌‌ های مشروع و حفظ حقوق شهروندی»، مصونیت در مقابل احضار توسط دادسرا و اصل برائت، از مهم ترین حقوق اولیه متشاکی یا مشتکی عنه بوده که لازم است در مراجع کیفری، اعم از دادسرا و دادگاه، مورد لحاظ قرار گیرد.

اما همانطور که درقسمت های قبل نیز اشاره نمودیم، در قانون آیین دادرسی کیفری، یک سری از لغات و اصطلاحات تخصصی، از سوی قانون گذار، مطرح شده که علی رغم شباهت ظاهری، دارای معانی مختلف بوده و احکام و مقررات حاکم بر آن ها نیز کاملا متفاوت می باشند.

از جمله این اصطلاحات که، به کرات در این قانون، مطرح شده و احکام و قوانین متفاوتی نیز برای این اشخاص، در نظر گرفته شده، چهار اصطللاح متشاکی، متهم ، مجرم و محکوم می باشد. نکته ای که باید به آن توجه نمود، آن است که گرچه این اصطلاحات، در نزد عموم مردم، گاها به جای یکدیگر استفاده می شود، اما از نظر علم حقوق، با یکدیگر تفاوت داشته که لازم است مورد توجه قرار گیرند. به همین دلیل، در این بخش، به توضیح تفاوت چهار اصطلاح متشاکی، متهم ، مجرم و محکوم، پرداخته که به شرح زیر می باشد:

متشاکی: متشاکی یا مشتکی عنه، به فردی گفته می شود که فرد شاکی، علیه وی، شکایتی را در سیستم قضایی، اعم از دادسرا یا دادگاه کیفری، ثبت کرده باشد. بنابراین، متشاکی یا مشتکی عنه، یا کسی که از وی شکایت شده، درست، نقطه مقابل شاکی یعنی، شکایت کننده می باشد.

متهم: اگر به نظر مقام تحقیقات، شکایتی که شاکی از متشاکی یا مشتکی عنه داشته، مقرون به صحت بوده و اتهام به متشاکی وارد باشد، در این مرحله، به وی متهم گفته می شود. لذا، متهم، مشتکی عنه یا متشاکی بوده که بر اساس دلایل شروع به تعقیب متهم، موجود در پرونده کیفری و به نظر مقام تحقیق پرونده، اتهام بر او وارد بوده و بنابراین، باید به عنوان متهم، برای انجام تحقیقات مقدماتی، احضار گردد.

محکوم: محکوم، به مشتکی عنه یا متشاکی گفته می شود که که پس از انجام مراحل رسیدگی در دادسرا و دادگاه کیفری بدوی، حکم محکومیت وی از دادگاه کیفری بدوی، صادر شود. بنابراین، پس از صدور حکم دادگاه بدوی و حتی قبل از قطعیت آن، می توان مشتکی عنه یا متشاکی را محکوم نامید.

مجرم: چنانجه، به اتهام متهم در مراحل مختلف رسیدگی، اعم از دادسرا و دادگاه، رسیدگی شده و در نهایت، دادگاه تجدیدنظر کیفری، رای قطعی بر محکومیت متهم داده یا رای محکومیت دادگاه بدوی را تایید نماید، در این مرحله، مشتکی عنه یا متشاکی، مجرم نامیده می شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد متشاکی و حقوق وی​ ​در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبا دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون متشاکی و حقوق وی پاسخ دهند.