مسئولیت تضامنی چیست

مسئولیت تضامنی ، بر خلاف مسئولیت نسبی ، نوعی از مسئولیت است که بر اساس آن ، فرد ، در برابر اعمال و اقدامات دیگران و خساراتی که وارد نموده اند نیز ، پاسخگو قلمداد می شود . موارد مسئولیت تضامنی در حقوق ایران ، شامل مسئولیت شرکا در شرکت های تضامنی ، مسئولیت ضامن و ظهرنویس چک و مسئولیت تضامنی غاصبان می باشد .

اصل مسئولیت ، از جمله مهم ترین اصول مسلم حقوقی است که به موجب آن ، هر یک از افراد ، می بایست نتایج ناشی از اعمال و اقدامات خود را پذیرفته و بابت آن ، پاسخگو باشند . البته ، زمانی که از مسئولیت در علم حقوق صحبت می کنیم ، اغلب منظور این است که اگر شخصی ، خسارات یا ضرر و زیانی به فرد دیگری وارد کند ، در برابر آن مسئول بوده و به نحوی ، آن را جبران سازد . به همین دلیل ، عمدتا بحث از مسئولیت مدنی ، بابت ایراد خسارت به دیگران و مسئولیت کیفری ، در باب ارتکاب جرایم می شود .

مرسوم است که مسئولیت را به دو نوع مسئولیت تضامنی در برابر مسئولیت نسبی ، تقسیم بندی می کنند که تفاوت میان مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی ، در حدود مسئولیت فرد می باشد و معمولا این تعهد ، در مسئولیت تضامنی ، قوی تر و بیشتر از مسئولیت نسبی می باشد . مسئولیت تضامنی در حقوق ایران ، در موارد مختلفی در قوانین ، مورد پیش بینی قرار گرفته است که نیازمند بررسی بیشتر می باشد .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم ابتدا به بررسی این موضوع بپردازیم که منظور از مسئولیت تضامنی چیست و چه تفاوتی با مسئولیت نسبی دارد . در ادامه نیز ، مسئولیت تضامنی در حقوق ایران را ، به استناد قوانین و مقررات مختلف ، مورد بررسی قرار خواهیم داد .

مسئولیت تضامنی چیست

در علم حقوق ، اصل بر این است که تمام افراد ، می بایست پاسخگوی اعمال و اقدامات خود بوده و مسئولیت ناشی از آن را بپذیرند . در این میان ، بحث از مسئولیت مدنی و مسئولیت کیفری ، پر اهمیت تر است . در مسئولیت مدنی ، زمانی که فردی ، خساراتی را به فرد دیگری وارد نموده باشد ، ملزم به جبران خسارات وارده می باشد . اما مسئولیت کیفری ، به این معنا است که اگر فردی ، اقداماتی انجام داده و مرتکب جرمی شود ، می بایست مسئولیت ناشی از آن ، یعنی مجازات تعیین شده برای آن جرم را نیز ، تحمل کند .

یکی دیگر از تقسیم بندی های مربوط به مسئولیت ، در خصوص تقسیم آن ، به مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی است که این دو نوع مسئولیت ، نقطه مقابل یکدیگر بوده و با هم متفاوت اند . در قسمت بعد ، تفاوت مسئولیت تضامنی و مسئولیت نسبی را با توجه به مباحث شرکت های نسبی و تضامنی ، در قانون تجارت مورد بررسی قرار خواهیم داد . اما ابتدا باید به این موضوع بپردازیم که مسئولیت تضامنی چیست و منظور از اینکه فردی به لحاظ تضامنی مسئولیت دارد ، چه می باشد ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که به طور کلی ، مسئولیت تضامنی ، به این معنا است که فرد مسئول ، علاوه بر اینکه بابت تعهدات و اعمال خود در برابر دیگران ، مسئولیت داشته و باید پاسخگو باشد ، برای اعمال و اقدامات دیگران نیز ، پاسخگو و مسئول ، قلمداد شده و می بایست مسئولیت پرداخت خسارات و تعهداتی که ناشی از اعمال دیگران است را نیز ، به عهده بگیرد .

لذا بر خلاف این اصل کلی ، که هر کسی تنها در برابر اعمال خود پاسخگو بوده و اصل ، بر وجود مسئولیت شخصی است ، در مسئولیت تضامنی ، این قضیه بر عکس بوده و عملا ، مسئولیت تضامنی را به صورت مسئولیت ناشی از فعل غیر ، در می آورد . در حالی که در مسئولیت نسبی ، این موضوع ، کاملا بر عکس بوده و به این صورت است که هر فرد ، تنها در خصوص تعهدات و اعمال خود ، مسئولیت دارد .

تفاوت مسئولیت تضامنی و نسبی

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که مسئولیت تضامنی چیست . همانطور که اشاره شد ، مسئولیت تضامنی ، به این معنا است که فردی ، در برابر اعمال و تعهدات و خساراتی که شخص دیگری وارد نموده نیز ، مسئولیت داشته باشد . اما همانطور که گفته شد ، مسئولیت تضامنی ، نقطه مقابل مسئولیت نسبی بوده و در برابر آن ، تعریف می شود . به همین مناسبت ، در این قسمت ، قصد داریم تفاوت مسئولیت تضامنی و نسبی را مورد بررسی قرار دهیم .

مسئولیت نسبی ، به ویژه در حقوق تجارت و در بحث شرکت های تجاری ، به این معنا است که هر فرد ، تنها در حدودی که خود وی ، به موجب قرارداد یا تعهداتش بر عهده گرفته ، دارای مسئولیت می باشد و یا صرفا در حدود خسارت هایی که به دیگری وارد نموده ، پاسخگو تلقی می شود و بابت اعمال و افعال دیگران و خساراتی که وارد نموده ، هیچگونه مسئولیتی نخواهد داشت .

به عنوان نمونه ، زمانی که در یک شرکت تجاری ، چند شریک وجود دارند و بنا به دلایلی ، شرکت ، منحل می شود و دارایی شرکت برای پرداخت دیون و بدهی های شرکت ، کافی نیست ، هر یک از شرکا ، صرفا به میزان و حدود آورده یا سهم الشرکه خود ، متعهد به پرداخت دیون و بدهی های شرکت هستند و لزومی ندارد که بابت سهم الشرکه دیگر شرکا ، مسئول و پاسخگو باشند و بدهی دیگران ، به آنها سرایت پیدا نمی کند که در چنین شرایطی ، شرکت های نسبی ایجاد می شود .

اما در مسئولیت تضامنی ، این موضوع ، کاملا بر عکس است . به این معنا که مثلا ، در همان بحث شرکت های تجاری ، اگر شرکت تضامنی ، منحل شود و اموال خود شرکت برای پرداخت بدهی های آن ، کافی نباشد ، هر یک از شرکا به صورت تضامنی ، مسئول پرداخت قروض و دیون شرکت را به عهده داشته و به عبارت دیگر ، هر یک از شرکا ، مسئول پرداخت کل بدهی ها و دیون شرکت ، در قبال طلبکاران هستند و نمی توانند به این موضوع استناد کنند که آورده آنها ، چقدر بوده تا به همان نسبت ، خسارات وارده را پرداخت کنند .

البته ، مسئولیت تضامنی در این شرایط ، منجر به این نمی شود که دیگران ، از مسئولیت خود مبرا باشند . بلکه به این معنا است که طلبکار شرکت ، می تواند به هر کدام از شرکا که بخواهد ، مراجعه و طلب خود را وصول کند و شرکا نمی توانند ادعا کنند که در حدود سهم الشرکه خود مسئول هستند ؛ اما به هر حال ، زمانی که یکی از شرکا بدهی را پرداخت کرد ، می تواند به نوبه خود ، به دیگر شرکا رجوع نموده و به اندازه سهم الشرکه شان ، عمل به تعهداتشان را درخواست کند .

بر این اساس ، می توان ملاحظه نمود که مهم ترین تفاوت مسئولیت تضامنی و مسئولیت نسبی ، در این موضوع است که در مسئولیت تضامنی ، فرد مسئول ، علاوه بر مسئولیت در قبال تعهدات و دیون خود ، به لحاظ اعمال و اقدامات و خساراتی که دیگری وارد نموده اند نیز ، مسئول قلمداد می شود . البته ، مسئولیت تضامنی ، جز در بحث شرکت های مشمول قانون تجارت ، جلوه های دیگری نیز دارد که در قسمت بعد ، به بررسی آنها می پردازیم .

مسئولیت تضامنی در حقوق ایران

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که مسئولیت تضامنی چیست و مسئولیت تضامنی چه تفاوتی با مسئولیت نسبی دارد و تفاوت مسئولیت تضامنی و نسبی در قانون تجارت را مورد بررسی قرار دادیم . اما مسئولیت تضامنی در حقوق ایران ، به موجب قوانین و مقررات دیگری نیز ، مورد پیش بینی قرار گرفته است که برای آشنایی بیشتر با این نوع مسئولیت ، می بایست سایر موارد و مصادیق آن نیز ، به صورت کامل ، مورد توجه قرار گیرند .

یکی از جلوه های بارز موارد مسئولیت تضامنی در حقوق ایران ، مسئولیت تضامنی در خصوص چک برگشتی می باشد . به این معنا که اگر چک ، توسط ضامن یا ظهرنویس ، پشت نویسی شده باشد ، علاوه بر اینکه صادر کننده چک ، بابت پرداخت مبلغ چک ، پاسخگو و مسئول است ، ضامن و ظهرنویس نیز ، در برابر دارنده چک ، به لحاظ تضامنی مسئولیت دارند . مسئولیت تضامنی ضامن و ظهرنویس چک ، به این معنا است که دارنده چک ، برای دریافت طلب خود ، به هر کدام از آنها که بخواهد می تواند رجوع نموده و کل مبلغ را از وی طلب کند .

همچنین ، همانطور که اشاره شد ، بر اساس قانون تجارت ، در شرکت های تضامنی ، مسئولیت شرکا ، از نوع مسئولیت تضامنی است . در شرکت مختلط سهامی و شرکت مختلط غیر سهامی نیز ، در صورتی که چند نفر از شرکا ، ضامن باشند ، در صورت انحلال شرکت مختلط سهامی و شرکت مختلط غیر سهامی ، و عدم تکافوی دارایی شرکت برای پرداخت بدهی های شرکت ، مسئولیت تضامنی برای ایشان ایجاد می شود .

همچنین ، یکی دیگر از موارد مسئولیت تضامنی در حقوق ایران ، مسئولیت اعضای هیات مدیره است . بر اساس قانون ، در صورتی که یک شرکت ، ورشکسته شده یا معلوم شود که پس از انحلال شرکت ، دارایی شرکت برای پرداخت بدهی های آن کافی نیست ، دادگاه می تواند هر یک از مدیران یا مدیر عاملی که ورشکستگی شرکت ، معلول تخلفات وی بوده است را ، منفردا یا متضامنا ، محکوم به پرداخت دیونی کند که پرداخت آن از دارایی خود شرکت ، امکان پذیر نیست .

به علاوه اینکه بر اساس قانون مدنی ، در صورتی که مال متعلق به دیگری ، به صورت معامله فضولی ، چندین دفعه ، به افراد دیگر ، منتقل شده باشد ، هر یک از منتقل کنندگان مال یا غاصبان ، در برابر مالک اصلی آن ، مسئولیت تضامنی دارند و در برابر خساراتی که به آن وارد شده است ، مسئول پرداخت کلیه خسارات هستند و مالک ، می تواند به هر کدام از منتقل کنندگان ، رجوع نموده و کلیه خسارات را از وی مطالبه کند .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مسئولیت تضامنی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مسئولیت تضامنی پاسخ دهند .