عسر و حرج چیست

تعریف عسر و حرج، این است که ایجاد وضعیتی برای زن ، زندگی مشترک را با سختی غیر قابل تحملی، همراه سازد . موارد عسر و حرج در قانون ، شامل ترک زندگی مشترک ، کتک زدن  ، اعتیاد و یا بیماری صعب العلاج مرد است ؛ اما عسر و حرج زن ، صرفا محدود به این موارد نیست . نحوه اثبات عسر و حرج ، با استناد به شهادت شهود ، نظریه پزشکی قانونی و مواردی از این قبیل ، می باشد .

نفی عسر و حرج ، یکی از مهم ترین قواعد فقهی دین اسلام است که در موارد مختلفی ، می توان به آن استناد نمود ؛ اما یکی از مهم ترین کاربردهای استناد به مفهوم عسر و حرج ، در پرونده های طلاق است . به این معنا که اگر زوجه ، در طول زندگی مشترک خود با شوهر ، دچار عسر و حرج یا سختی شدیدی بشود ، به نحوی که این سختی و مشقت ، به هیچ وجه برای وی قابل تحمل نباشد ، می تواند درخواست طلاق نماید .

در واقع ، از آن جهت که حق طلاق با مرد است ، زنان ، تنها در برخی موارد خاص که قانون پیش بینی نموده است ، می توانند درخواست طلاق نمایند که یکی از موارد و مصادیق آن ، طلاق عسر و حرج است . با این حال ، از آن جهت که زنان ، برای درخواست طلاق به استناد عسر و حرج ، ابتدا باید این موضوع را اثبات کنند ، پرداختن به این موضوع، ضروری است که تعریف عسر و حرج چیست و چگونه می توان عسر و حرج را در دادگاه اثبات کرد .

برای پاسخ دادن به این سوالات ، در ادامه این مقاله ، ابتدا مفهوم و تعریف عسر و حرج و موارد و مصادیق آن را مورد بررسی قرار می دهیم و پس از اینکه شرایط طلاق به استناد عسر و حرج را توضیح دادیم ، به این سوال پاسخ می دهیم که اثبات عسر و حرج در دادگاه به چه صورت امکان پذیر می باشد ؟

عسر و حرج چیست

همانطور که می دانیم ، بر اساس قانون مدنی ، حق طلاق ، اصولا با مردان است و آنها می توانند هر زمان که بخواهند ، حتی اگر دلیل موجهی نداشته باشند نیز ، با پرداخت حقوق مالی زن ، وی را طلاق بدهند . با این حال ، اگر خانم ها بخواهند از شوهرشان طلاق بگیرند ، می بایست دلیل محکمه پسندی داشته و صرفا با استناد به راهکارهای پیش بینی شده در قانون مدنی ، درخواست طلاق بدهند .

از جمله مهم ترین روش های طلاق از طرف زن ، آن است که زن ، ضمن عقد ازدواج ، حق طلاق یا وکالت در طلاق را از شوهر خود گرفته باشد . همچنین ، زنان ، می توانند به استناد شروط ضمن عقد نکاحی که در سند ازدواج ، قید شده است ، دادخواست طلاق بدهند . علاوه بر این ، گاهی ، شرایطی در زندگی مشترک به وجود می آید که تحمل آن ، برای زن ، مشقت آور است و به استناد آن ، می تواند درخواست طلاق نماید .

مورد اخیر ، به عنوان عسروحرج زن ، شناخته شده و طلاقی که با استناد به عسر و حرج ، گرفته می شود را نیز ، تحت عنوان طلاق عسر و حرج ، نامگذاری می کنند که نوعی طلاق بائن است . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که عسر و حرج چیست و چه تعریفی دارد ؟ پاسخ به این سوال ، از آن جهت، مهم است که طلاق عسر و حرج ، تنها در شرایطی امکان پذیر است که دادگاه ، عسر و حرج زن را احراز نماید ؛ در غیر این صورت ، اگر شرایط ایجاد شده برای زن ، عسر و حرج تشخیص داده نشود ، حکم طلاق زن ، صادر نمی شود .

این موضوع که عسروحرج چیست ، در تبصره ماده 1130 قانون مدنی ، ذکر شده است که بر اساس آن : « عسر و حرج ، عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه ، با مشقت ، همراه ساخته و تحمل آن ، مشکل باشد » . بر این اساس ، در تعریف عسر و حرج ، می توان گفت که شرایط سخت و غیر متعارفی که تحمل آن از عهده زن ، خارج بوده و به واسطه چنین شرایطی ، نتوان به زندگی مشترک ادامه داد ، تحت عنوان عسر و حرج ، شناخته می شود .

موارد عسر و حرج در قانون مدنی

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که تعریف عسر و حرج ، بر اساس قانون مدنی چیست . همانطور که گفته شد ، وضعیتی که منجر به ایجاد سختی و مشقت فراوان برای زن شود ، به نحوی که تحمل آن ، امکان پذیر نبوده و مشقت آور باشد ، عسروحرج زن را محقق خواهد نمود . اما سوال دیگری که در این خصوص مطرح می شود ، این است که عسر و حرج زن در چه مواردی محقق می شود ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که تبصره ماده 1130 قانون مدنی ، برخی از مصادیق و موارد عسر و حرج زن را ذکر نموده است ؛ با این حال ، همانطور که در تعریف عسر و حرج گفته شد ، هر گونه وضعیتی که منجر به مشقت برای زن شود ، می تواند سبب ایجاد حق طلاق شود و این موضوع ، منحصر به موارد یا مصادیق خاصی نیست ؛ بلکه در هر مورد خاص ، ممکن است موضوع به خصوصی ، برای زن ، ایجاد عسر و حرج کند .

به همین دلیل ، در تبصره ماده مذکور ، قید شده است که موارد ذکر شده ، مانع از آن نمی شود که دادگاه ، موارد دیگری را به عنوان عسروحرج زن ، احراز نموده و به استناد آن ، حکم طلاق زن را صادر نماید . با در نظر گرفتن این توضیحات ، از موارد عسر و حرج در قانون مدنی ، می توان به مصادیق زیر ، اشاره نمود :

ترک کردن زندگی مشترک ، توسط زوج ؛ به نحوی که مرد ، به مدت شش ماه متوالی یا نه مال متناوب در طول مدت یک سال ، بدون اینکه عذر موجهی داشته باشد ، همسر و فرزندان خود را ترک کرده و دسترسی به وی نباشد .

اعتیاد داشتن زوج به مواد مخدر یا ابتلا به مشروبات الکلی ؛ به نحوی که این موضوع ، به زندگی مشترک ، خلل وارد نموده باشد و مرد ، از ترک آن ، امتناع نموده و یا اینکه ، امکان الزام وی به ترک اعتیاد در طول مدت متعارف به تشخیص پزشک ، وجود نداشته باشد .

محکومیت قطعی زوج ؛ به نحوی که مرد ، برای مدت 5 سال یا بیشتر ، به حبس ، محکوم شده و این محکومیت ، قطعی و لازم الاجرا شده باشد نیز ، یکی از مواردی که زن حق طلاق دارد، محسوب می شود .

ضرب و شتم یا هر گونه سوء رفتار با زوجه ؛ به صورتی که مستمر بوده و به لحاظ عرفی ، با توجه به وضعیتی که زوجه دارد ، قابل تحمل نباشد ، نیز از مصادیق عسر و حرج زوجه ، محسوب می شود .

مبتلا شدن مرد به یکی از بیماری های صعب العلاج ؛ که این بیماری ، می تواند شامل بیماری های روانی و یا بیماری های مسری باشد و زندگی مشترک زوجین را دچار اختلال نماید و به استناد این موضوع ، زن می تواند درخواست طلاق عسر و حرج نماید .

طلاق با استناد به عسر و حرج زن

 در قسمت قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که تعریف عسر و حرج چیست و مصادیق و موارد آن ، کدامند . همانطور که گفته شد ، زمانی که دادگاه ، یکی از موارد عسر و حرج زن را احراز کند ، می تواند حکم به طلاق دادن زن را صادر نماید . لذا در این قسمت ، قصد داریم در خصوص طلاق با استناد به عسر و حرج زن ، توضیحاتی مطرح نماییم .

بر اساس ماده 1130 قانون مدنی ، در صورتی که دوام زوجیت ، موجب ایجاد عسر و حرج یا سختی غیر متعارفی برای زن شده باشد ، زن ، می تواند به دادگاه یا حاکم شرع ، مراجعه و درخواست طلاق کند . اما نکته مهمی که در خصوص طلاق با استناد به عسروحرج وجود دارد ، این است که اگر عسر و حرج زن در دادگاه اثبات شد ، دادگاه ، مرد را اجبار به طلاق دادن زن می نماید . بنابراین ، در طلاق با استناد به عسر و حرج زن ، نیازی نیست که حتما مرد ، راضی به طلاق دادن زن باشد .

حتی ، در صورتی که اجبار کردن مرد به طلاق دادن زوجه امکان پذیر نباشد ، زوجه با اجازه قاضی ، طلاق داده می شود و پس از اینکه حکم طلاق صادر شد ، می تواند با مراجعه به دفاتر ثبت ازدواج و طلاق ، اقدام به ثبت طلاق نماید . لازم به ذکر است که رجوع از طلاق توسط شوهر ، پس از اینکه حکم طلاق زن به استناد عسر و حرج صادر شد ، امکان پذیر نخواهد بود .

برای اینکه زن ، بخواهد اقدام به طلاق به استناد عسر و حرج نماید ، ابتدا می بایست ، نمونه دادخواست طلاق به استناد عسر و حرج را تنظیم نموده و این دادخواست را از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ، ثبت کرده و یا اینکه پس از ثبت نام در سامانه ثنا ، اقدام به ثبت دادخواست ، در سایت remission.adliran.ir/PetitionEdit.aspx نماید و در طی فرایند رسیدگی به دعوی در دادگاه خانواده ، شرکت نموده و عسر و حرج خود را اثبات نماید .

نحوه اثبات عسر و حرج در دادگاه

در قسمت های قبل ، در خصوص مفهوم و تعریف عسروحرج زن و همچنین ، موارد و مصادیق آن ، توضیحاتی مطرح شد . همانطور که بیان شد ، در صورتی که زن ، بخواهد به استناد عسر و حرج خود ، درخواست طلاق نماید ، ابتدا باید این موضوع را در دادگاه طلاق ، اثبات نماید و صرفا پس از اثبات عسر و حرج زن در دادگاه و احراز آن توسط قاضی ، حکم طلاق صادر می شود . بنابراین ، سوالی که مطرح می شود ، آن است که نحوه اثبات عسر و حرج زن در دادگاه چگونه است ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که به طور کلی ، زن ، برای اثبات عسر و حرج خود ، می تواند به هر یک از ادله اثبات دعوی که در اختیار دارد ، استناد نموده و موضوع را برای قاضی ، ثابت کند . از جمله مهم ترین دلایل ثابت کننده عسر و حرج زن ، می توان به شهادت شهود و مطلعین ، اسناد و مدارک مهم ، نظریه کارشناسی و یا اقرار خود شوهر ، استناد کرد که در هر مورد خاص ، بسته به مورد ، می توان آنها را مورد استفاده قرار داد . همچنین ، برای اثبات عسر و حرج ، باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که در دادگاه طلاق چگونه حرف بزنیم .

به عنوان نمونه ، در صورتی که مرد ، دچار بیماری یا اعتیاد باشد ، در صورتی می توان عسر و حرج زن را اثبات کرد که نظریه پزشک ، مبنی بر بیماری یا اعتیاد مرد ، به دادگاه ارائه شود . همچنین ، در صورتی که مرد ، منزل مشترک را ترک نموده و یا اقدام به کتک زدن زوجه نموده باشد ، استناد به شهادت شهود ، برای اثبات عسر و حرج زن ، کاربرد دارد .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص عسر و حرج در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون عسر و حرج پاسخ دهند .