مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن

مفهوم حضانت فرزندان، به معنای سرپرستی و مراقبت از آن ها بوده و این مفهوم، در ماهیت، هم یک حق و هم یک تکلیف است. اشخاص عهده دار حضانت فرزندان، در وهله اول، والدین آن ها هستند و در صورت وجود موارد سلب حضانت یا نبود والدین به هر علت، در ابتدا، جد پدری و وصی و پس از آن، سایر افراد مورد نظر قانون گذار، در قانون مدنی، خواهند بود.

یکی از اهداف افراد از تشکیل خانواده، بقای نسل و تولید مثل است. فرزند آوری و به واسطه آن، قرار گرفتن در نقش والد، پدید آورنده حقوق و تکالیفی، برای زن و مرد می باشد. قانون گذار، این حقوق و تکالیف را پیش بینی کرده و ضمانت اجرای تخلف از انجام تکالیف، در ارتباط با فرزند را در مواد خود، ذکر کرده است.

حضانت، از جمله مهم ترین، حقوق یک کودک و همچنین، حق و تکلیف والدین او است و اشخاص عهده دار حضانت، موظف هستند، قواعد مربوط به آن را رعایت کنند. با توجه به اهمیت حضانت فرزندان و محرومیت والدین از این حق، در صورت وجود برخی از شرایط و موارد قانونی، قانون مدنی، موادی را به آن، اختصاص داده که اطلاع از این قوانین، به ویژه برای والدینی که قصد جدایی از یکدیگر را دارند، بسیار مهم است.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، مفهوم حضانت فرزندان را بگوییم و ماهیت آن را از این جهت که حق است یا تکلیف بررسی کنیم؛ سپس، با مراجعه به قانون مدنی، در خصوص اشخاص عهده دار آن، توضیح دهیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما، همراه باشید.

مفهوم حضانت فرزندان

برای توضیح اینکه مفهوم حضانت فرزندان چیست؟ ابتدا باید، تعریف لغوی و اصطلاحی آن را مطرح کنیم؛ سپس، توضیح دهیم که مفهوم حضانت فرزندان چیست، ماهیت آن، بر اساس مواد قانون مدنی، چه بوده، مدت حضانت فرزندان، به چه شکل می باشد و اشخاص عهده دار آن، چه کسانی هستند.

 حضانت، یک واژه عربی بوده و ریشه آن، لغت "حضن"، با معنای در آغوش گرفتن مادر می باشد. حضانت در لغت، به معنای در بغل گرفتن کودک، پروریدن و پرورش دادن او بوده و در اصطلاح، عبارت است از نگاهداری کودک و حمایت جسمی و عاطفی از او، توسط اشخاص عهده دار آن، بر طبق قانون.

در قانون مدنی، تعریفی از کلمه حضانت، ارایه نشده ؛ اما، برخی از فقها، در ارتباط با مفهوم حضانت، مصادیقی ذکر کرده اند که با توجه به آن ها، می توان گفت که مفهوم حضانت فرزندان چیست. ولایت و سلطنت بر تربیت و متعلقات آن، همچون، نگهداری کودک، گذاردن او در بستر، سرمه کشیدن، پاکیزه کردن، شستن لباس های کودک و مواردی از این دست، مصادیقی از حضانت، از نظر علما و فقها هستند.

با توجه به مصادیقی که در خصوص مفهوم حضانت، از منظر فقها و علما، ارایه شد، در پاسخ به این پرسش که مفهوم حضانت فرزندان چیست؟ می توان گفت، حضانت، بیشتر ناظر بر مراقبت و حمایت جسمی از کودک است و در واقع، به معنای سرپرستی، نگهداری، مراقبت و تربیت کودک می باشد.

ماهیت حضانت فرزندان

پس از توضیح در این باره که مفهوم حضانت فرزندان چیست، در این بخش از مقاله، قصد داریم، درباره ماهیت حضانت فرزندان، صحبت کنیم و بگوییم که بر اساس نظر فقها و همچنین، بر اساس مواد قانون مدنی، ماهیت حضانت فرزندان، چه می باشد.

این مسئله که ماهیت حضانت فرزندان چیست، همواره مورد اختلاف فقها بوده است. برخی از آنان، بر این عقیده اند که ماهیت حضانت فرزندان، حق و برخی دیگر، معتقدند، ماهیت حضانت فرزندان، تکلیف می باشد.

 در صورتی که بپذیریم، ماهیت حضانت فرزندان، حق والدین است، مادر و پدر کودک، می توانند، این حق را از خود سلب کنند و چه بسا که هیچ یک از والدین، حضانت کودک را نپذیرند. اما، اگر بر این نظر باشیم که ماهیت حضانت فرزندان، تکلیف والدین بوده، هیچ یک از آن ها، نمی توانند از انجام این تکلیف، سرباز بزنند.

در هر صورت، قانون مدنی، در خصوص ماهیت حضانت فرزندان، در ماده 1168 خود، چنین مقرر می دارد: " نگاهداری اطفال، هم حق و هم تکلیف ابوین است." بر اساس این ماده، ماهیت حضانت، هم حق و هم، تکلیف می باشد. همچنین، این قانون، در ماده 1172 خود، مقرر می دارد: 

 "هیچ یک از ابوین، حق ندارند، در مدتی که حضانت طفل به عهده آن ها است، از نگاهداری او امتناع کند، در صورت امتناع یکی از ابوین‌، حاکم باید، به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعی‌ العموم، نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده او‌ است، الزام کند و در صورتی که الزام، ممکن یا موثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد، به خرج مادر، تامین کند."

بر این اساس، ماهیت حضانت فرزندان در وهله اول، تکلیفی است که شخص عهده دار آن، نمی تواند از آن، سر باز بزند و هم حقی است که در صورت امتناع یکی از اشخاص عهدار آن، شخص دیگر، می تواند، سلب حضانت از امتناع کننده را به موجب دادخواست، از دادگاه بخواهد و خود، شخصا، عهده دار آن گردد.

اشخاص عهده دار حضانت فرزندان

قانون مدنی، اشخاص عهده دار حضانت فرزندان و موارد سلب حضانت را مشخص کرده است. لذا، پس از صحبت در این باره که ماهیت و مفهوم حضانت چیست، در این بخش از مقاله، قصد داریم، درباره اشخاص عهده دار حضانت، صحبت کنیم. 

اشخاص عهده دار حضانت فرزند دختر و پسر، در درجه اول، والدین آن ها هستند. در واقع، این امر، حق و تکلیف آن ها می باشد. اما، زمانی که موارد سلب حضانت وجود داشته باشد یا هردوی آن ها فوت کنند و به هر علتی، در دسترس نباشند، اشخاص عهده دار حضانت، دیگر، والدین فرزند، نخواهند بود.

در صورت وجود موارد سلب حضانت که شامل داشتن مصادیق انحراف اخلاقی یا رفتارها و اعمال خلاف مصلحت طفل، همچنین، جنون و ازدواج مجدد مادر می باشد یا در صورتی که والدین، به هر علتی در دسترس یا در قید حیات نباشند، اشخاص عهده دار حضانت، در ابتدا، جد پدری آن ها یا وصی منصوب بوده و در صورت نبود این افراد یا عدم صلاحیت آن ها، جد مادری یا هر شخصی که دادگاه تعیین کند، خواهد بود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن پاسخ دهند.