مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن

در پاسخ به سوال حضانت یعنی چه می توان چنین گفت که، مفهوم حضانت فرزندان، به معنای سرپرستی و مراقبت بوده و در ماهیت، هم یک حق و هم یک تکلیف است. همچنین حضانت فرزند شامل مواردی است که اشخاص عهده دار حضانت فرزندان، موظف به رعایت آن می باشند.

فرزندآوری و قرار گرفتن در نقش والدین، پدیدآورنده حقوق و تکالیفی می باشد که قانونگذار برای هر پدر و مادری تعیین کرده است. یکی از این حقوق و تکالیف، مسئله حضانت فرزندان است. قانونگذار نسبت به موضوع حق حضانت، ضمانت اجرایی جهت تخلف از انجام تکلیف مشخص کرده و در مواد قانونی به آن اشاره کرده است.

اهمیت مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن از این جهت است که، حضانت از جمله مهم ترین، حقوق یک کودک و همچنین، حق و تکلیف والدین اوست و اشخاص عهده دار حضانت، موظف هستند، قواعد مربوط به آن را رعایت کنند. در صورت وجود برخی از شرایط و موارد قانونی، قانون مدنی، موادی را به موضوع حضانت، اختصاص داده که اطلاع از این قوانین، به ویژه برای والدینی که قصد جدایی از یکدیگر را دارند، بسیار مهم است.

با توجه به اهمیت مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن، در این مقاله به این پرسش ها که اصلا حضانت یعنی چه، حضانت فرزند یعنی چه و حضانت شامل چه مواردی می شود، پاسخ داده شده است. همچنین مواردی نظیر ماهیت حضانت فرزند و اشخاص عهده دار حضانت فرزندان، بررسی شده و به آن ها به صورت فصل پرداخته شده است.

حضانت یعنی چه

حضانت مفهومی است که اغلب در مواردی مانند طلاق، فوت والد و ... مطرح می شود. در اینجا این سوال مطرح میشود که اصلا حضانت چیست یا حضانت یعنی چه؟ این واژه به چه معناست؟ در مورد چه اشخاصی و تحت چه شرایطی بیان می شود؟ در این قسمت از مقاله به پرسش های مطرح شده پاسخ داده خواهد شد.

کلمه حضانت در معنای لغوی، به نگهداری و دور نیفتادن از کسی اشاره دارد. البته حضانت یک واژه عربی می باشد و از نظر مفهوم با واژه سرپرستی کمی تفاوت دارد. حضانت در معنای عربی آن، به پروراندن اشاره دارد و از آن مفهومی مانند نگهداری، پروردن، شخصی یا چیزی، استنباط می شود. 

با توجه به آنچه در مورد معنی حضانت بیان شد، در پاسخ به پرسش حضانت یعنی چه؟ می توان چنین گفت؛ حضانت به معنای نگهدای، پروردن، تربیت و حمایت عاطفی و جسمی از شخصی به موجب قانون می باشد. البته موضوع حضانت در حقوق ایران، بیشتر در مورد اطفال و حضانت والدین بر آن ها به کار می رود و تحت عنوان حضانت فرزندان مطرح می شود.

حضانت فرزند یعنی چه

در قسمت قبل به پرسش حضانت یعنی چه، پاسخ داده شده و مفهوم آن مورد بررسی قرار گرفت. در این قسمت به بررسی این پرسش که اصلا حضانت فرزند یعنی چه، پاسخ داده شده و به مفهوم حضانت فرزند از دیدگاه قانون و نظر علما و فقها، پرداخته شده و تعریف آن ارائه شده است.

حضانت در قانون مدنی به معنای اقتداری است که قانونگذار به منظور تربیت اطفال و نگهداری از آن ها توسط والدین، معین کرده است. طبق قانون مدنی، نگهداری و تربیت فرزندان، یکی از وظایف والدین محسوب شده و گرفتن این حضانت از والدین و شخصی که حضانت با اوست، ممکن نیست مگر به حکم قانون. 

در واقع قانونگذار برای زن و مرد دارای فرزند، حق و تکلیفی مشخص کرده که طی آن نگهداری، تربیت، حمایت جسمی و عاطفی از فرزندان بر عهده آنها می باشد. البته در بعضی از موارد حضانت فرزند با پدر و مادر نبوده و اشخاص دیگری به دستور قانون این وظیفه را بر عهده دارند. در واقع قانونگذار این حق و تکلیف را بر عهده والدین و اشخاصی که مطابق قانون حضانت فرزندان را بر عهده دارند، قرار داده است. 

ماهیت حضانت فرزندان

با توجه به پاسخی که به پرسش های حضانت فرزند و حضانت یعنی چه داده شد؛ این سوال مطرح می شود که ماهیت حضانت فرزندان چه بوده و به چه معناست؟ در این قسمت از مقاله به بررسی ماهیت حضانت فرزندان پرداخته شده و این مسئولیت بر اساس مفهوم و ماهیت توضیح داده شده است. 

یکی از مواردی که همواره مورد اختلاف فقها بوده، مسئله مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان است. برخی از فقها معتقدند که ماهیت حضانت فرزندان، حق بوده و برخی دیگر این نظریه را رد کرده و معتقدند که ماهیت حضانت فرزندان صرفا تکلیف می باشد. اما ماهیت حضانت فرزندان چیست؟ آیا این ماهیت حق است یا تکلیف؟ 

اگر ماهیت حضانت فرزندان بر اساس حقی برای والدین معین شده باشد، می توان گفت از آنجایی که حضانت فرزندان یک حق است، والدین می توانند هر زمان که خواستند از خود سلب حضانت نمایند و هیچ یک از والدین حضانت فرزند را نپذیرند. حال اگر تصور شود که ماهیت حضانت فرزندان تکلیف است، هیچ یک از والدین نمی توانند این تکلیف را از خود سلب کرده و از آن سرباز زنند.

در پاسخ به سوال ماهیت حضانت فرزندان چیست؟ می توان به ماده 1168 قانون مدنی رجوع کرد: "نگاهداری اطفال، هم حق و هم تکلیف ابوین است." قانونگذار به وضوح در این ماده قانونی به حق و تکلیف بودن حضانت فرزندان، به صورت همزمان اشاره کرده است. بر این اساس ماهیت حضانت فرزندان، هم حق است هم تکلیف. 

همچنین قانونگذار در ماده 1172 قانون مدنی به مسئله حضانت اینگونه اشاره می کند: "هیچ یک از ابوین، حق ندارند، در مدتی که حضانت طفل به عهده آن ها است، از نگاهداری او امتناع کند، در صورت امتناع یکی از ابوین‌، حاکم باید، به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعی‌ العموم، نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده او‌ است، الزام کند و در صورتی که الزام، ممکن یا موثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد، به خرج مادر، تامین کند."

با توجه مواد قانون مدنی، می توان گفت که هیچ یک از والدین حق ندارند، از حضانت طفل سر باز زده و در مدتی که حضانت با آنهاست از نگهداری طفل امتناع ورزند. در صورت امتناع والدین از نگهداری فرزند در مدت حضانت، مرجع قضایی والدین را به نگهداری از فرزند ملزم می کند و در صورت عدم تاثیر الزام، حضانت به شخص دیگری که قانون تعیین کرده است، داده می شود.

حضانت شامل چه مواردی است

در قسمت قبل به بررسی ماهیت حضانت فرزندان پرداخته شد و حق و تکلیف بودن این حضانت مورد بررسی قرار گرفت، حال این پرسش مطرح می شود که اصلا حضانت شامل چه مواردی است؟ در این قسمت از مقاله، به پرسش حضانت شامل چه مواردی می شود به صورت مفصل و موردی پاسخ داده شده است.

حضانت فرزندان شامل مواردی است که رعایت آن ها مطابق با قانون، رسیدگی و نگهداری از فرزند به حساب آمده و این اعمال در واقع مصداقی از مفهوم حضانت فرزندان هستند: 

تربیت طفل 

پاکیزه کردن طفل 

آموزش موضوعات لازم به طفل 

حمایت عاطفی از طفل 

حمایت جسمی از طفل 

تغذیه طفل و ...

مواردی که نام برده شد، مصادیقی از حضانت در معنای نگهداری از طفل است که رعایت آن ها در واقع به معنای رعایت شرایط حضانت می باشد. در واقع در مسئله حضانت فرزندان، والدین باید نیاز و مسائل مربوط به طفل را بر طرف کرده و در جهت پروراندن و تربیت صحیح و اصولی فرزندان، تلاش نمایند. 

اشخاص عهده دار حضانت فرزندان

همانطور که گفته شد، حضانت فرزندان در وهله اول، بر عهده والدین می باشد، در صورت عدم وجود والدین، عدم صلاحیت والدین، شرایط خاص و تعیین شده توسط قانونگذار، این حضانت بر عهده اشخاص دیگری گذاشته می شود. در واقع قانونگذار علاوه بر پدر و مادر، حضانت فرزند را در شرایط مشخصی بر عهده اشخاص دیگری قرار خواهد داد. 

اولویت حضانت فرزندان، همواره با والدین آنهاست، اما در بعضی موارد ممکن است اشخاص دیگر و یا هریک از پدر و مادر به صورت جدا، عهده دار حضانت فرزندان شوند. اشخاص عهده دار حضانت فرزندان به شرح زیراند: 

والدین 

پدر 

مادر 

جد پدری 

اقربا 

قیم 

وصی 

مواردی که در بالا نام برده شد، اشخاصی هستند که یا به صورت قهری و یا به واسطه موضوعات دیگر، حضانت فرزندان بر عهده آن ها گذاشته شده است. والدین طفل، که در حضانت فرزند دارای اولویت اند. اما در بعضی از موارد دیده می شود که این والدین از یکدیگر طلاق گرفته اند. در این حالت قانونگذار، با توجه مصلحت طفل، شرایط جدیدی برای حضانت او مشخص می نماید. 

زمانی که زن و مردی از یکدیگر جدا شده و دارای فرزند نیز باشند، حضانت فرزند تا 7 سالگی برعهده مادر خواهد بود، بعد از 7 سالگی حضانت طفل تا سن قانونی بلوغ به پدر واگذار شده و در صورت عدم صلاحیت هریک از والدین، این حضانت، برابر قانون به شخص دیگری داده می شود. در صورت ازدواج مجدد مادر و یا جنون وی، حضانت طفل از او گرفته می شود. در صورت فوت هریک از والدین، حضانت طفل با والد زنده بوده حتی اگر پدر برای وی قیم تعیین کرده باشد.

در صورت جدایی والدین طفل، از یک دیگر، پس از 7 سالگی طفل، حضانت او با پدر خواهد بود. این حضانت و نگهداری تا سن قانونی بلوغ طفل به طول می انجامد. البته سن بلوغ نسبت به طفل دختر و پسر متفاوت بوده و سن بلوغ در دختران 9 سال قمری و در پسران 15 سال قمری تعیین شده است. 

درصورت فوت هر دو والد طفل، حضانت طفل با جد پدری می باشد. اگر جد پدری نیز صلاحیت نگهداری و حضانت طفل را نداشته باشد، به دستور دادگاه، برای طفل قیم تعیین می شود. همچنین اگر جد پدری به دلیل کهولت سن و ... نتواند از طفل نگهداری نماید، به دستور دادگاه شخصی به عنوان امین به جد پدری منضم می گردد. وصی نیز در شرایطی که هر یک از ولی قهری، طبق وصیت نامه حضانت فرزند را به او سپرده باشد، می تواند حضانت فرزند را برعهده گیرد. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مفهوم و ماهیت حضانت فرزندان و اشخاص عهده دار آن پاسخ دهند.