حد چیست

حد، مجازاتی است كه موجب، نوع، ميزان و كيفيت اجرای آن در شرع مقدس، تعيين شده است و دارای انواع مجازات گوناگون مانند اعدام، قطع عضو و نفی بلد می باشد. حد اعدام، یکی از شاخص ترین مجازات های حدی است که برای جرائمی، مانند جرم محاربه در نظر گرفته شده است. مجازات حد با مجازات تعزیری، در مسائلی مانند اختیار قاضی در خصوص کاهش آنها متفاوت بوده و نمی توان این دو را یکی دانست.

 بر اساس قانون مجازات اسلامی، مجازات ها به چهار گروه اصلی حد، قصاص، دیه و تعزیر تقسیم می شوند بنابراین، حد، یکی از مجازات های اصلی در نظام جزایی ما می باشد. مجازات های حدی، به نوعی از مجازات گفته می شود که میزان و نوع آن از منابع فقهی استنباط شده و شارع مقدس، آنها را وضع و تعیین کرده است، سپس، قانون گذار آنها را در قانون منعکس کرده است.

مجازات حدی، دارای ویژگی های خاص خود می باشد. از جمله اینکه، قاضی، در خصوص کاهش و یا تغییر مجازات های حدی، اختیاری ندارد و باید مطابق دستور شرع عمل کند. همچنین، برای آنکه مجرم، برای فعل ارتکابی خود مجازات گردد، باید به این موضوع، آگاهی داشته باشد که عمل ارتکابی او، در شرع مقدس، حرام تلقی شده است. همچنین، حد، دربردارنده طیف وسیعی از جرایم بوده که لازم است، به طور جداگانه بررسی شوند.

با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله، قصد داریم، در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم که حد چیست؟ سپس در ادامه، انواع آن را بررسی کرده و یکی از مهم ترین آنها یعنی حد اعدام را توضیح دهیم. در پایان نیز، تفاوت مجازات حد با تعزیر را توضیح خواهیم داد. اگر در خصوص حد، سوالاتی دارید، در این مقاله، همراه ما باشید.

حد چیست

 در پاسخ به این سوال که حد چیست؟ باید گفت: حد، در لغت به معنای منع و مجازات است و در اصطلاح حقوقی، حد، یکی از چهار مجازات اصلی، در قانون مجازات اسلامی می باشد. قانون گذار، در ماده 15 این قانون، حد را این گونه تعریف کرده است، "حد، مجازاتی است كه موجب، نوع، ميزان و كيفيت اجرای آن در شرع مقدس، تعيين شده است." بنابراین، با توجه به این تعریف، میزان مجازات حدی، برخلاف مجازات های تعزیری مقدار آن، با قانون تعیین نشده، بلکه این نوع از مجازات های در شرع بیان شده اند و قانون گذار آنها را در قانون منعکس کرده است.

حد، دارای ریشه فقهی بوده و قانون گذار، نوع و میزان مجازات حدی را از منابع فقهی، استباط کرده و مقدار و نوع آن، به همان ترتیبی می باشد که در این منابع، بیان شده است. بنابراین، قاضی هم نمی تواند کیفیت ، نوع و میزان حدود را تغییر دهد یا مجازات حدی را کمتر کند و یا به طور کلی، از آن صرف نظر نماید. قاضی، در این خصوص اختیاری ندارد و باید کاملا مطابق دستور منابع فقه عمل کند.

نکته مهمی در خصوص حد وجود دارد و آن این است که به موجب ماده 114 قانون مجازات اسلامی : "در جرائم موجب حد، به استثنای قذف و محاربه، هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می گردد. همچنین، اگر جرائم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب، حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضاییه از مقام رهبری، درخواست نماید." بنابراین، توبه یکی از عوامل سقوط مجازات در جرائم مستوجب حد می باشد.

مجازات حدی چیست؟

به موجب ماده 14 قانون مجازات اسلامی: "مجازات های مقرر در این قانون، چهار قسم است که شامل حد، قصاص، دیه و تعزیر می باشد. بنابراین، حد یکی از مجازات های اصلی در نظام حقوقی ایران است. در بخش قبل، به این سوال که حد چیست، پاسخ دادیم و گفتیم که حد به مجازات هایی گفته می شود که موجب، میزان و کیفیت آن، در قانون مشخص نشده و شرع مقدس، آن ها را تعیین کرده است و قانون گذار با استنباط از شرع و منابع فقهی، مجازات حدی را در قانون منعکس کرده است.

بنابراین، در پاسخ به این سوال که مجازات حدی چیست باید گفت، مجازات حدی به مجازاتی گفته می شود که برای یک سری از جرائم خاص در قانون اجرا می شود که میزان این مجازات ها در شرع بیان شده و از طریق شرع و فقه به قانون راه یافته است. انواع حد در قانون مجازات اسلامی، شامل اعدام، قطع عضو، شلاق، رجم، صلب و تبعید می باشد.

اما نکته بسیار مهمی، در خصوص مجازات حدی وجود دارد و آن، لزوم آگاهی فرد مرتکب، به حرمت رفتار شرعی خود است. به موجب ماده 217 قانون مجازات اسلامی: "در جرايم موجب حد، مرتكب در صورتی مسؤل است كه علاوه بر داشتن علم، قصد و شرايط مسئوليت كيفری، به حرمت شرعی رفتار ارتكابی نيز آگاه باشد." بنابراین، اگر فردی، اطلاع نداشته باشد که فعل ارتکابی وی، در شرع حرام است، در این حالت، چنین فردی مستوجب مجازات حد نخواهد بود و مسئولیتی از این نظر نخواهد داشت.

انواع حد

در بخش دوم از کتاب دوم، از قانون مجازات اسلامی، انواع جرایم مستوجب حد بیان شده اند که شامل مواردی مانند زنا .لواط، تفخیذ، مساحقه و اعدام می شود. هرکدام از این جرائم، دارای مجازات مشخصی بوده و بنابراین، مجازات حدی، دارای انواع مختلفی می باشد. انواع حد، با توجه به کتاب دوم از قانون مجازات اسلامی، عبارتند از:

اعدام: قانون گذار، برای برخی از جرایم حدی، مانند زنا با محارم و جرم لواط، مجازات حد اعدام را پیش بینی کرده است.

شلاق: شلاق، یکی دیگر از انواع مجازات حدی است که میزان آن، در هریک از جرائم مستوجب حد، متفاوت است. به عنوان مثال، حد زنا (در مورد زنای غیرمحصنه) 100 ضربه شلاق است و میزان ضربه شلاق، در حد شرب خمر، 80 ضربه می باشد.

قطع عضو (قطع کردن انگشت و دست و پا) : در برخی جرائم حدی، مانند سرقت، مجازات قطع عضو در نظر گرفته شده است. برای نمونه، به موجب ماده 278 قانون مجازات اسلامی، مجازات حد سرقت، برای مرتبه اول و دوم، قطع انگشتان دست و پا می باشد.

تبعید ( نفی بلد ) : تبعید، یعنی فرد مجرم از محل سکونت خود، اخراج شده و در محلی دیگر، مجبور به زندگی شود که در این محل نیز به طور مستمر، تحت مراقبت است. در ماده 282 قانون مجازات اسلامی و در خصوص جرم محاربه، مجازات نفی بلد در نظر گرفته شده است.

صلب: به معنای به صلیب کشیدن است. این مجازات، ریشه فقهی دارد و در قانون مجازات اسلامی و در ماده 282 این قانون، برای جرم محاربه در نظر گرفته شده است.

رجم (سنگسار) : مجازات رجم از منابع فقهی ما استنباط شده است. به موجب ماده 225 قانون مجازات اسلامی:" حد زنا برای زانی محصن و زانیه محصنه رجم است." 

در موارد فوق انواع حد را نام بردیم، هرکدام از این مجازات ها برای جرائمی مانند زنا، محاربه، سب نبی و غیره اعمال می شوند. که تمامی این مجازات ها با توبه متهم ساقط می شوند جز مجازات تعیین شده در جرم محاربه و قذف که فقط باید از سوی رییس قوه قضاییه و با درخواست از رهبری انجام گیرد.

حد اعدام چیست

در بخش قبل، انواع مجازات های حدی را توضیح دادیم و گفتیم که اعدام، یکی از انواع مجازات حدی می باشد که ریشه فقهی داشته و چون در نظام حقوقی ما، فقه، یکی از منابع قانون می باشد. بنابراین، قانون گذار، این نوع از مجازات را نیز در قانون مجازات اسلامی پیش بینی کرده است. سوالی که در اینجا مطرح می شود، آن است که حد اعدام چیست و تفاوت آن با سایر اعدام های پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی چه می باشد؟

در پاسخ به این سوال که حد اعدام چیست، باید گفت ، حد اعدام، مجازات مرگی است که از جانب شارع مقدس، تعیین شده است و نمی توان آن را به کمتر از اعدام و مرگ کاهش داد. حد اعدام، براساس تقسیم بندی زیر، به سه نوع تقسیم می شود: 

حد اعدام برای جرایم جنسی؛ شامل چندین مورد است که عباتند از: زنای محصنه ( ماده225 )، زنای با محارم (ماده 224 )، زنا به عنف (ماده 224) ، زنای غیر مسلمان با زن مسلمان (ماده 224)، لواط (ماده 234) و تفخیذ (ماده 235 ).

حد اعدام جرایم علیه دین و امنیت جامعه؛ شامل محاربه ( ماده 282) و سب نبی (ماده 262) می باشد.

حد اعدام تکرار جرم؛ به موجب ماده 136قانون مجازات اسلامی:" هرگاه کسی، سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است." مانند مجازات سرقت حدی به شرط آن که تکرار شود، برای مرتبه چهارم، حد اعدام خواهد بود.

تفاوت حد و تعزیر

در بخش های قبل، حد و مجازات آن را توضیح دادیم و گفتیم به موجب ماده 15 قانون مجازات اسلامی، حد به مجازات هایی گفته می شود که میزان آن، در شرع، مشخص شده است. اما نوع دیگری از مجازات نیز وجود دارد که به آن، تعزیر گفته می شود که در ماده 18 قانون مجازات اسلامی، تعریف آن بیان شده است:

به موجب این ماده قانونی: "تعزير، مجازاتی است كه مشمول عنوان حد، قصاص يا ديه نيست و به ‌موجب قانون در موارد ارتكاب محرمات شرعی يا نقض مقررات حكومتی، تعيين و اعمال می گردد. نوع، مقدار، كيفيت اجرا و مقررات مربوط به تخفيف، تعليق، سقوط و ساير احكام تعزير به ‌موجب قانون تعيين می شود." بنابراین، با توجه به متن این ماده، تفاوت های حد و تعزیر، شامل موارد زیر می باشد:

میزان، نوع و کیفیت مجازات حدی، در شرع، مشخص شده است؛ اما در مجازات تعزیری، میزان، نوع و کیفیت به موجب قانون تعیین شده است.

در مجازات حدی، آگاهی فرد به حرمت فعل ارتکابی نیاز است؛ اما برای تعیین مجازات تعزیری، عواملی مانند سوابق و وضعیت فردی، وضعیت روانی و ذهنی مرتکب، بررسی می شود.

تفاوت بعدی که در خصوص حد و تعزیر وجود دارد، توبه مرتکب در جرائم حدی و تعزیری می باشد. توبه یکی از عوامل سقوط مجازات است که در تمامی جرائم حدی، جز قذف و محاربه، سبب سقوط مجازات می گردد، اما در خصوص جرائم تعزیری، به موجب ماده 115 قانون مجازات اسلامی: "در جرائم تعزیری درجه شش، هفت و هشت، چنانچه مرتکب توبه نماید و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، مجازات ساقط می شود. در سایر جرائم موجب تعزیر، دادگاه می تواند مقررات راجع به تخفیف مجازات را اعمال نماید." 

آخرین تفاوت حد و تعزیر، بحث تبدیل و تقلیل مجازات است. به موجب ماده 219 قانون مجازات اسلامی: " دادگاه، نمی تواند کیفیت، نوع و میزان حدود شرعی را تغییر یا مجازات را تقلیل دهد یا تبدیل یا ساقط نماید. این مجازات ها تنها از طریق توبه و عفو به کیفیت مقرر در این قانون، قابل سقوط، تقلیل یا تبدیل است."

در خصوص مجازات تعزیری، ماده 37 قانون مجازات اسلامی، اینگونه مقرر نموده: "در صورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم، مناسب تر باشد...تقلیل دهد یا تبدیل کند." بنابراین، در مجازات حدی، دادگاه اختیار تقلیل و یا تبدیل ندارد، در حالی که در مجازات تعزیری، این چنین نیست.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص حد و انواع آن در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاور حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حد و انواع آن ​پاسخ دهند .