خیانت در امانت و انواع آن

اگر اموالی به عنوان امانت به شخصی واگذار شده باشد و او این اموال را با قصد ضرر، استعمال، تصاحب و یا تلف و مفقود نماید، مرتکب خیانت در امانت، شده است. این جرم، دارای انواع مختلفی می باشد. خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر و خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، از مهمترین انواع خیانت در امانت هستند.

امانت، یکی از اعمال رایج، در روابط اشخاص می باشد که این موضوع، در تمام ادواری تاریخی وجود داشته است. شخص امانت دهنده با اطمینان به شخص امانت گیرنده، مال خود را در اختیار او قرار داده تا از آن حفاظت کند. اما گاهی ممکن است، شخص امانت گیرنده از این اطمینان، سوء استفاده کرده و حتی با داشتن قصد ضرر، مال مورد امانت را مورد آسیب قرار دهد. در این حالت، قانون برای حمایت از حقوق شخص امانت گذار، این عمل را جرم انگاری نموده و به آن، عنوان جرم خیانت در امانت داده و برای آن، مجازات قانونی، تعیین کرده است.

خیانت در امانت، در قوانین مختلف مانند قانون مجازات اسلامی، قانون ثبت اسناد و املاک و در اتباط با موضوعات گوناگون، مورد توجه قانون گذار قرار گرفته است. بنابراین، این جرم دارای انواع مختلفی باشد که لازم است انواع خیانت در امانت بررسی شود و نکات مربوط به هریک از آنها به تفصیل ارائه گردد.

با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله، قصد داریم در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم که خیانت در امانت چیست؟ سپس، انواع آن را بررسی کرده و به تفصیل، هرکدام را توضیح دهیم. اگر در خصوص خیانت در امانت و انواع آن سوالاتی دارید، در این مقاله، همراه ما باشید.

خیانت در امانت چیست؟

هر جرم ، برای آن که به وقوع بپیوندد به سه عنصر اصلی نیاز دارد که شامل عنصر مادی، معنوی و قانونی می شود. جرم خیانت در امانت نیز از این اصل، مبرا نیست و برای آن که بتوان، عمل فرد مرتکب را جرم خیانت در امانت قلمداد کرد، وجود عناصر زیر، الزامی می باشد:

عنصر مادی: به موجب ماده 674 قانون مجازات اسلامی، فرد مرتکب مورد امانت را استعمال یا تصاحب کرده و یا مال مورد امانت را تلف و یا مفقود نموده باشد.

عنصر معنوی: فرد مرتکب، باید دارای سوء نیت باشد که سوء نیت، خود به دو گروه عام و خاص تقسیم می شود. در سوء نیت عام، فعل مرتکب باید به طور عمد، صورت گرفته باشد و در سوء نیت خاص، مرتکب باید قصد ضرر وارد کردن را داشته باشد.

عنصر قانونی: افعال شخص مرتکب، باید در قانون، جرم انگاری شده باشد. عمل خیانت در امانت به موجب ماده 674 قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین، جرم، قلمداد شده است.

به موجب ماده 674 قانون مجازات اسلامی: "هرگاه، اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌ هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن، به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌ اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیا مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها، استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد."

بنابراین، با توجه به توضیحات فوق، در پاسخ به این سوال که خیانت در امانت چیست؟ باید گفت، اگر اموالی به عنوان امانت به شخصی سپرده شده باشد و آن شخص، این اموال را با قصد اضرار، استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نماید، به این عمل مجرمانه، جرم خیانت در امانت گفته می شود.

باید به این نکته در خصوص جرم خیانت در امانت اشاره شود که مجازات جرم خیانت در امانت، در دسته مجازات های تعزیری درجه 5 قرار می گیرد. بنابراین، به موجب بند پ ماده 105 قانون مجازات اسلامی، دارای مرور زمان 7 ساله می باشد. یعنی بعد از گذشت 7 سال، دیگر امکان طرح دعوا در خصوص این موضوع، وجود ندارد.

انواع خیانت در امانت

در بخش قبل، جرم خیانت در امانت را توضیح دادیم و گفتیم که زمانی که شخصی اموالی را به عنوان امانت تحویل گرفته است،سپس در این اموال با قصد ضرر به مالک یا متصرف، استعمال و تصرفاتی انجام دهد و یا مال را تلف یا مفقود نماید، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. جرم خیانت در امانت، در مواد قانونی گوناگون، مورد توجه قانون گذار قرار گرفته است که سبب شده به انواع و اقسام مختلفی تقسیم شود که عبارتند از :

خیانت در امانت، از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص (ماده 596 قانون مجازات اسلامی)

خیانت در امانت، از طریق سوء استفاده از سفید مهر (ماده 673 قانون مجازات اسلامی)

خیانت در امانت مستخدمین دولت، در اموال و اسناد دولتی (ماده 598 قانون مجازات اسلامی)

 خیانت در امانت، در قانون تجارت (مواد 349، 370 و 555 قانون مجازات اسلامی)

خیانت در امانت، در قانون تصدیق انحصار وراثت (ماده 6 و 11 قانون تصدیق انحصار وراثت)

 خیانت در امانت، در قانون ثبت اسناد و املاک (ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک)

همان طور که در بالا بیان کردیم، این جرم دارای انواع و اقسام مختلفی می باشد که هرکدام از آنها در مواد قانونی مختلف بیان شده است. در ادامه مقاله، قصد داریم که تمامی انواع جرم خیانت در امانت را شرح دهیم. اگر در این خصوص، سوالاتی دارید، در ادامه مقاله همراه ما باشید.

خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص

در بخش های قبل، خیانت در امانت را تعریف کردیم، در این بخش قصد داریم، اولین شکل از انواع خیانت در امانت را توضیح دهیم. خیانت در امانت، از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، اولین نوع از انواع خیانت در امانت می باشد. احکام این نوع از خیانت در امانت، در ماده 596 قانون مجازات اسلامی، ذکر شده است. به موجب این ماده:

"هر کس، با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید، به ضرر او، نوشته یا سندی، اعم از تجاری ‌یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته.... به هر نحو تحصیل نماید، علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی‌، محکوم می شود و اگر مرتکب، ولایت یا وصایت یا قیمومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی، از سه تا هفت سال ‌حبس خواهد بود."

بنابراین، سوء استفاده از ضعف نفس یعنی یک شخص از موقعیت ضعف ذهنی یک نفر مانند شخص غیر رشید سوء استفاده کرده و سندی را به ضرر آن شخص تنظیم نماید. این عمل مستحق مجازات حبس خواهد بود و از آنجا که افرادی مثل ولی، وصی و قیم باید امین باشند و از آنها اطمینان بیشتری انتظار می رود، اگر آنها مرتکب چنین عملی بشوند، برای آنها مجازات شدیدتری در نظر گرفته شده است.

خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر

در بخش قبل، خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص را توضیح دادیم، در این بخش، قصد داریم دومین قسم از انواع خیانت در امانت، یعنی خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر را بررسی کنیم. به موجب ماده 673 قانون مجازات اسلامی: " هر کس، از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست‌ آورده، سوء‌ استفاده نماید، به یک تا سه سال حبس‌، محکوم خواهد شد."

سفید مهر برگه ای است که شخصی آن را مهر و یا امضا می کند و به طرف مقابل بدهد، تا تمامی توافقات قبلی آنها را در آن یادداشت کند. اما این شخص از اعتماد امضا کننده، سوء استفاده کرده و در این برگه سفید، مفادی غیر از توافقات آنها می نویسد. قانون گذار، به موجب ماده فوق، برای شخص سوء استفاده کننده، مجازات حبس یک تا سه سال در نظر گرفته است.

خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی

در بخش قبل، در خصوص خیانت در امانت از طریق سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر توضیح دادیم و گفتیم که اگر شخصی از برگه سفید امضا شده، سوء استفاده نماید، به مجازات حبس محکوم خواهد شد. در این بخش قصد داریم نوعی دیگری از انواع خیانت در امانت یعنی خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی را توضیح دهیم. اولین سوالی که در خصوص این نوع از خیانت از امانت مطرح می شود این است که اگر کارمندان دولت از اسنادی که به آنها سپرده می شود، سوء استفاده نمایند، چه عواقبی برای آنها خواهد داشت؟

برای پاسخ به این سوال، باید به ماده 598 قانون مجازات اسلامی، رجوع شود. به موجب این ماده: " هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان‌ها دولتی.... ‌وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان ها و موسسات فوق‌ الذکر یا اشخاصی ‌که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیر مجاز قرار دهد، بدون آن که قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد،‌ متصرف غیرقانونی محسوب شده..."

مجازات تعیین شده برای این اعمال، مطابق ماده مذکور، عبارت است از: "... علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت‌المثل، به شلاق تا (75) ضربه محکوم می‌ شود و در صورتی که منتفع شده باشد، علاوه بر مجازات مذکور، به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی، محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط‌، موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون، اعتباری برای آن، منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار‌، مصرف نموده باشد."

بنابراین، با توجه به متن ماده 598 قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی دارای مصادیق گوناگونی می باشد و مجازات تعیین شده برای آن با توجه به آن که شخص مرتکب از این موضوع منفعت می برد یا نه متفاوت خواهد بود.

خیانت در امانت در قانون تجارت

گفتیم که خیانت در امانت، یعنی فردی، مالی را که به او سپرده شده است، به قصد اضرار، استعمال و تصرف نماید. در این بخش قصد داریم، موارد خیانت در امانت را در قانون تجارت توضیح دهیم. در قانون تجارت، در سه مورد، بحث خیانت در امانت مطرح شده است که این موارد، عبارتند از:

به موجب ماده 349 قانون تجارت: "اگر دلال، برخلاف وظیفه خود، نسبت به کسی که به او ماموریت داده، به نفع طرف دیگر معامله، اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی‌ محل، از طرف مزبور، وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند، مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود. به علاوه، محکوم به مجازات مقرر‌ برای خیانت در امانت خواهد شد." 

در تعریف دلال باید گفت، دلال، کسی است که در مقابل اجرت، واسطه انجام معاملات می شود و یا برای کسی که می‌ خواهد معاملاتی انجام دهد، طرف معامله پیدا می‌ کند.‌ بنابراین، دلال، در معامله، اصیل نمی باشد و تنها نقش واسطه را دارد و فقط از آمر، اجرت دریافت می کند. اما اگر دلال در انجام معامله، از طرف دیگر معامله، وجهی دریافت کرده یا وعده وجهی را قبول کند، مرتکب خیانت در امانت شده است.

بر اساس ماده 370 قانون تجارت: " اگر حق‌ العمل‌ کار، کار نادرستی کرده و مخصوصا در موردی که به حساب آمر، قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش، محسوب‌ دارد، مستحق حق‌ العمل نخواهد بود . به علاوه، در دو صورت اخیر، آمر می‌ تواند حق‌العمل‌ کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند." به موجب ‌تبصره این ماده: " دستور فوق، مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است، نیست." 

حق العمل کار، کسی است که به اسم خود، ولی به حساب دیگری (‌آمر) معاملاتی کرده و در مقابل، اجرتی تحت عنوان حق‌ العمل دریافت می کند. به موجب ماده فوق، اگر حق العمل کار، مالی را با قیمتی بیشتر از آنچه که مورد انتظار آمر بوده است بفروشد و اضافی قیمت را بردارد و یا آنکه مال را به قیمتی کمتر از دستور آمر، معامله کند و در این وضعیت نیز، اضافی قیمت را بردارد، علاوه بر ضمانت اجرای مقرر در قانون تجارت، مستحق مجازات خیانت در امانت نیز می باشد.

مطابق ماده 555 قانون تجارت: "اگر مدیر تصفیه، در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته، وجهی را حیف و میل کرده باشد، به مجازات خیانت در امانت، محکوم خواهد‌ شد." بعد از اعلام ورشکستگی، تاجر، دیگر حق هیچ گونه تصرفی در اموال خود ندارد. مدیر تصفیه، قائم‌ مقام قانونی ورشکسته بوده و حق‌ دارد به جای او از اختیارات تاجر و حقوق مزبوره استفاده کند. بر اساس ماده فوق، اگر مدیر تصفیه، سبب شده که وجهی از اموال تاجر، حیف و میل شود، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.

خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت

در بخش قبل، خیانت در امانت در قانون تجارت را توضیح دادیم و گفتیم که این موضوع، شامل سه گروه دلال، حق العمل کاری و مدیر تصفیه می شود. اما در این بخش، می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که اگر افرادی از اموال مجهول الوارث استفاده کنند، آیا آنها مشمول مجازات خیانت در امانت می شوند؟ برای پاسخ به این سوال، باید به قانون تصدیق انحصار وراثت مراجعه شود.

به موجب ماده 6 قانون تصدیق انحصار وراثت : "اگر اموال منقول و غیر منقول و وجه نقد متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث که در تصرف دولت یا موسسات تجارتی و یا صرافی و غیره‌ و یا اشخاص است، در ظرف ده سال، نسبت به مال منقول و وجه نقد و بیست سال، نسبت به مال غیر منقول از تاریخ فوت مالک، کسی به عنوان وراثت‌ ادعا ننماید، دیگر ادعائی پذیرفته نخواهد شد و اموال مزبوره، متعلق به دولت است که به مصرف موسسات خیریه برساند."

به موجب ماده 11 همین قانون: "هرگاه متصرفین مال متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث و یا مدیونین به اشخاص مزبور، بعد از انقضاء مدتی که به موجب ماده ۶ مقرر ‌است، مال و یا دین و یا منافع حاصله از آن را مطابق تبصره ماده مذکور، به دولت تسلیم و یا تادیه ننمایند، به مجازاتی که به موجب قوانین جزائی برای‌ خیانت در امانت مقرر است، محکوم خواهند شد."

بنابراین، در توضیح این مواد قانونی باید گفت، اگر اشخاصی از اموال مجهول الوارث ، در اختیار داشته و بعد از انقضا مدتی که در ماده 6 تعیین شده است، این اموال را به دولت، تسلیم و تادیه نکنند. به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهند شد که این مجازات در ماده 11 همین قانون مشخص شده است.

خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک

‌آخرین قسم از انواع خیانت در امانت، خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک، می باشد. احکام این موضوع، در ماده 28 این قانون بیان شده است. به موجب ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک: "هر گاه، نسبت به املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عنوان مالکیت، تقاضای ثبت شده و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظام نامه، مکلف به دادن‌ عرض حال اعتراض و تعقیب دعوی و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید، به مجازات خیانت در امانت‌، محکوم خواهد شد." 

بنابراین، خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک در رابطه با وظایف متولی و نماینده وقف، حبس و ثلث باقی می باشد با توضیح که آنها وظیفه دارند، با اعتراض و تعقیب دعوی، حقوق این نوع از اموال را حفظ نمایند. اگر آنها در این خصوص، کوتاهی کنند و یا با شخصی که قصد ثبت دارد، تبانی کرده باشند، به مجازات جرم خیانت در امانت که در ماده 674 قانون مجازات اسلامی، تعیین شده است، محکوم خواهند شد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص خیانت در امانت و انواع آن ، در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خیانت در امانت و انواع آن پاسخ دهند .