حق عمری چیست

حق عمری، از اقسام حق انتفاع می باشد. حق عمری یعنی حق انتفاع و استفاده به موجب انعقاد عقدی، به مدت طول عمر مالک، منتفع یا شخص ثالث به دیگری منتقل شود. ایجاد حق عمری، از شرایطی همچون قبض مال، پیروی می کند، که این شرایط برای تمامی اقسام حق انتفاع، یکسان می باشد. حق رقبی و سکنی، از دیگر انواع حق انتفاع می باشند، که این سه تفاوت هایی با یکدیگر در آثار دارند.

حق انتفاع به عنوان یکی از حقوق مالی، به معنای استفاده و منتفع شدن از مال و منفعت متعلق به دیگری است. حق انتفاع، دارای انواع مختلفی به نام های عمری، رقبی و سکنی می باشد. اگر در حق انتفاع، شرط زمانی تعیین شود، یعنی استفاده از منفعت مال، برابر با طول عمر مالک، منتفع و یا شخص ثالث باشد به آن حق عمری گفته می شود. که این حق در ماده 40 قانون مدنی تعریف شده است و در روابط حقوقی افراد، همچون ارث تاثیر گذار است.

اما ممکن است، در خصوص حق عمری ابهاماتی، به وجود آید، مثلا، برای ایجاد حق عمری چه شرایطی لزوما باید وجود داشته باشد؟ علاوه بر این، ممکن است این سوال مطرح شود، که حق عمری با سایر اقسام حق انتفاع، یعنی حق رقبی و حق سکنی چه تفاوت هایی دارد؟ برای پاسخ به این سوالات، لازم است تا حق عمری، شرایط و آثار آن، به دقت مورد بررسی قرار گیرد. 

با توجه به اهمیت حق عمری، در روابط حقوقی بین اشخاص، در این مقاله قصد داریم در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم، که حق عمری چیست؟ و در ادامه، شرایط برقراری حق عمری را توضیح داده و تفاوت این حق با سایر حقوق انتفاع یعنی حق رقبی و سکنی را بررسی کنیم.

حق عمری چیست

به موجب تعریف ارائه شده، در ماده 41 قانون مدنی، "عمری، حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک، برای شخص، به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی، برقرار شده باشد." بنابراین، حق عمری، از اقسام حق انتفاع می باشد. حق عمری، بهره بری و منتفع شدن از مال دیگری است، به مدت طول عمر مالک، منتفع و شخص ثالث است. 

حق انتفاع، در مبحث ارث، بسیار کاربردی است، زیرا به موجب ماده 843 قانون مدنی، امکان وصیت بیشتر از ثلث اموال، برای موصی وجود ندارد. بنابراین، موصی با انعقاد عقد عمری، قبل از مرگ خود و تعیین مدت آن، برابر با طول عمر موصی له، برای بعد از مرگ خود، حق انتفاع و بهره برداری برای وی، در نظر می گیرد.

باید به این نکته اشاره شود، که داشتن حق انتفاع، با داشتن اذن در انتفاع متفاوت است و طرفین، در حین توافق باید به این موضوع توجه کنند. زیرا اذن، قابل رجوع بوده و هر لحظه ممکن است، صاحب عین از اذن داده شده، پشیمان شده و آن را پس بگیرد. اما دادن حق، قابل رجوع نمی باشد، همچنین، در صورتی که حق عمری به صورت معوض بوده و شخصیت منتفع و صاحب حق، مدنظر مالک نباشد، صاحب حق عمری، این امکان را دارد که آن را به دیگران انتقال دهد، اما اذن، قابلیت انتقال ندارد.

شرایط برقراری حق عمری چیست

عقد حق عمری، مانند سایر عقود برای صحت نیازمند به شرایط صحت عمومی قراردادها، که در ماده 190 قانون مدنی، به آن اشاره شده است، می باشد. شرایط عمومی صحت قراردادها، شامل قصد و رضا، اهلیت طرفین، تعیین موضوع معین که مورد معامله باشد و مشروعیت جهت معامله است. اما عقد حق عمری علاوه بر این، دارای شرایط اختصاصی نیز می باشد. همان طور، که در بخش قبل اشاره کردیم، حق عمری، از اقسام حق انتفاع می باشد، بنابراین، شرایط برقراری آن از احکام حق انتفاع، پیروی کرده که شامل موارد زیر می باشد:

به موجب ماده 45 قانون مدنی، حق را فقط در خصوص اشخاصی می توان برقرار کرد که در حین ایجاد حق عمری، وجود داشته باشند؛ یعنی نمی توان برای شخصی که فوت کرده، حق عمری در نظر گرفت. اما به موجب همین ماده، برای اشخاصی که هنوز به وجود نیامده اند؛ مانند جنین می توان حق عمری مشخص کرد. البته، مدت آن، برابر با طول عمر آنها بوده و اگر فوت کنند، حق نیز زایل می گردد.

به موجب ماده 46 قانون مدنی، حق عمری ممکن است، نسبت به مالی ایجاد شود، که استفاده از آن با بقای عین، امکنا پذیر باشد و مال ممکن است منقول، غیر منقول، مفروز، یا مشاع باشد.

به موجب ماده 47 قانون مدنی، در ایجاد حق عمری، قبض از شرایط صحت می باشد.

آثار برقراری حق عمری چیست

حق عمری به عنوان یکی از اقسام حق انتفاع، بعد از ایجاد، برای طرفین عقد عمری، آثاری به دنبال خواهد داشت:

اول، چون در حق عمری، انتفاع از مال ، در قالب حق و نه اذن، برای دیگری ایجاد شده، صاحب حق می تواند، آن را به هرکس که خواست انتقال دهد مگر اینکه در عقد خلاف آن شرط شده باشد، یا عقد، با ملاحظه شخصیت او منعقد شده باشد.

دوم، چون مالک، نمی تواند از حق اعطا شده، رجوع کند، بنابراین، با درج خیار در عقد، می توان حق فسخ قرارداد، را برای مالک در نظر گرفت.

سوم، براساس ماده 54 قانون مدنی، در حق عمری، منتفع ، می تواند براساس کیفیتی که مالک مشخص کرده یا بر اساس عرف و عادت، از مال استفاده نماید.

چهارم، انحلال حق عمری، فقط در دو صورت ممکن است: اگر مدت معین، به پایان برسد و یا مال مورد انتفاع، تلف بشود.

پنجم، به موجب ماده 49 قانون مدنی، هزینه های نگهداری مال که موضوع حق عمری است، بر عهده منتفع نمی باشد، مگر اینکه، طرفین بر خلاف آن شرط کرده باشند.

ششم، براساس ماده 48 قانون مدنی، منتفع باید از مال موضوع حق عمری، سو استفاده نکند و در نگهداری آن تعدی یا تفریط نکند.

تفاوت حق عمری با رقبی و سکنی

حق انتفاع به موجب ماده 40 قانون مدنی، به این صورت تعریف شده است: حق انتفاع، عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند. یعنی شخص، مالک عین و منافع نمی باشد، اما به واسطه حقی که به او داده می شود، می تواند از منافع عین بهره ببرد. بنا بر تعریف ارائه شده در قانون مدنی، حق انتفاع شامل سه قسم است:

حق عمری: عمری، حق انتفاعی است که به موجب عقدی، از طرف مالک برای شخص، به مدت عمر مالک یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد.

حق رقبی: رقبی، حق انتفاعی است که از طرف مالک، برای مدت معینی برقرار می گردد.

حق سکنی: اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد، سکنی یا حق سکنی نامیده می شود و این حق، ممکن است به طریق عمری یا به طریق رقبی برقرار شود.

حق عمری، رقبی و سکنی، از اقسام حق انتفاع هستند، یعنی صاحب این حقوق، بدون آن که از صاحب عین و منافع باشند، از منافع آن بهره می برند. که اگر مدت استفاده از منفعت، براساس طول عمر مالک عین، منتفع یا شخص ثالث باشد، حق عمری نامیده شده و اگر طرفین، مدت مشخصی را برای استفاده از منفعت تعیین کرده باشند، مثلا برای ده سال، به آن، رقبی می گویند.

این دو نوع حق انتفاع، شامل هر نوع استفاده ای می شود. مثلامی تواند استفاده از میوه های یک باغ، یا رانندگی و مسافرکشی با اتومبیل دیگری باشد؛ اما اگر موضوع حق انتفاع، فقط مربوط به سکونت از منزل دیگری باشد، به آن، حق سکنی می گویند. حق سکنی، می تواند به صورت عمری، یعنی به مدت عمر طرفین عقد یا ثالث باشد یا به صورت رقبی و فقط برای مدت معینی، تعیین شده باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حق عمری در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حق عمری پاسخ دهند .