در حقوق ایران ، از دو نوع مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی صحبت می شود که دارای تفاوت هایی می باشند . تفاوت مسئولیت نسبی و تضامنی ، آن است که در مسئولیت نسبی ، هر فرد ، صرفا به اندازه تعهدات و یا خساراتی که وارد نموده ، مسئولیت دارد ؛ لکن در مسئولیت تضامنی ، ممکن است که فرد ، مسئول تعهدات ناشی از دیگری نیز قلمداد شود ؛ مانند مسئولیت شرکا در شرکت های نسبی .

بر اساس قانون مسئولیت مدنی و اصول مسلم حقوقی ، هر کس نسبت به اعمال خود که بر اساس آنها ، به جان ، مال ، سلامتی ، آزادی ، حیثیت یا شهرت تجاری دیگران ، ضرر و زیان هایی واردمی شود ، مسئولیت دارد و باید این آسیب ها و خسارت ها را جبران نماید . البته ، مسئولیت اقدامات انجام شده ، می تواند به شکل مسئولیت کیفری ( نه مدنی و حقوقی ) نیز باشد .

با نگاهی به قواعد قانون تجارت و همچنین برخی دیگر از قوانین ، انواعی از مسئولیت در مقابل دیگران را می توان ملاحظه نمود که در یک تقسیم بندی عمده ، حدود تعهد و مسئولیت مسئولان در برابر دیگران ، سبب پیش بینی دو نوع مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی شده است که به نوعی ، از لحاظ مفهومی ، نقطه مقابل یکدیگر قلمداد می شوند . حال ، سوالی که مطرح می شود ، آن است که مسئولیت نسبی چیست و چه تفاوتی با مسئولیت تضامنی دارد ؟

 برای پاسخ دادن به این سوال ، در ادامه این مقاله ، ابتدا به تعریف مفهومی مسئولیت نسبی پرداخته و سپس ، تفاوت مسئولیت نسبی با مسئولیت تضامنی را مورد بررسی قرار می دهیم و در ادامه نیز جنبه ها و ابعاد مختلف مسئولیت نسبی در حقوق ایران را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

مسئولیت نسبی در حقوق ایران

مسئولیت داشتن در قبال دیگران ، به لحاظ حقوقی ، ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود . به عنوان نمونه ، گاهی مسئولیت، ناشی از قرارداد و یا تعهدی است که میان طرفین بسته شده است . اما ممکن است مسئولیت ، خارج از قرارداد و به خاطر فعل ها یا ترک فعل هایی باشد که به صورت طبیعی به وقوع پیوسته است . اما اصل مسلم در حقوق ، جبران خسارات و ایفای تعهدات و مسئولیت هایی است که اشخاص ، در برابر یکدیگر دارند .

مرسوم است که برای بیان مسئولیت ، آن را به دو نوع مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی تقسیم بندی می کنند که به لحاظ حقوقی ، مسئولیت نسبی با مسئولیت تضامنی ، متفاوت بوده و به لحاظ نحوه جبران خسارت ها و ایفای تعهدات ، به نوعی ، نقطه مقابل یکدیگر هستند . به ویژه ، زمانی که بحث از قانون تجارت و شرکت های تجاری است ، مسئولیت تضامنی و مسئولیت نسبی شرکت ها ، تبدیل به مباحثی مهم می شود که تشخیص نوع مسئولیت آنها در هر مورد ، موضعی مهم می باشد.

اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که مسئولیت نسبی چیست و چه تفاوتی با مسئولیت تضامنی دارد ؟ برای بیان تفاوت مسئولیت نسبی و تضامنی ، ابتدا به تعریف مفهوم مسئولیت نسبی می پردازیم و در قسمت بعد ، تفاوت آنها را بیشتر توضیح خواهیم داد .

به طور کلی ، زمانی که از مسئولیت نسبی سخن می گوییم ، به این معناست که مسئولیت یک شخص ، صرفا در همان حدود و اندازه ای است که خود شخص ، به موجب قرارداد یا تعهد قبلی ، به عهده گرفته است و یا در همان حدودی است که خود شخص ، خساراتی وارد نموده است . برای توضیح بهتر مفهوم مسئولیت نسبی ، مثال هایی در این زمینه ذکر می کنیم .

فرض کنید که در یک شرکت تجاری ، چهار شریک وجود دارند که سهم الشرکه هر کدام از آنها ، 25 درصد است . در این حالت ، اگر قرار بر انحلال شرکت باشد ، اما دارایی های خود شرکت ، برای پرداخت کردن بدهی های شرکت کافی نباشد ، در این صورت ، لازم است که شرکا ، مسئولیت پرداخت بدهی ها را به عهده بگیرند ؛ اما بر خلاف مسئولیت تضامنی ، در مسئولیت نسبی ، هر یک از شرکا ، صرفا به نسبت تعهدی که در شرکت داشته اند ، ملزم و مسئول پرداخت بدهی ها هستند .

لذا هر یک از چهار شریک ، صرفا در حدود 25 درصد از کل بدهی های شرکت ( بر اساس سهم الشرکه ای که به شرکت آورده اند ) ، مسئول پرداخت بدهی های شرکت می باشند و نسبت به مازاد 25 درصد ، تعهد و مسئولیتی نخواهند داشت . بنابراین ، مسئولیت نسبی شرکا در شرکت های تجاری ، به نسبت آورده یا سهم الشرکه است ؛ نه بیشتر . بر اساس قانون تجارت ، چنین شرکت هایی را تحت عنوان شرکت های نسبی نام گذاری می نماییم .

گاهی هم منظور از مسئولیت نسبی ، آن است که اشخاص ، صرفا در همان حدودی که خسارت وارد نموده اند و به نسبت خساراتی که منتسب به فعل یا ترک فعل آنها است ، مسئولیت داشته و از بابت افعال و اعمال دیگران ، مسئولیتی ندارند. نمونه این نوع مسئولیت نسبی را می توانیم در برخی از قوانین ، از جمله قانون کار ملاحظه نماییم که در قسمت های بعد ، به آن اشاره می شود .

به عنوان نمونه ، زمانی که در یک تصادف رانندگی ، دو نفر به صورت هم زمان ، به خودروی دیگری ضربه وارد کرده و منجر به ایجاد خسارت می شوند ، ممکن است سهم یکی از آنها ، 20 درصد و سهم دیگری 80 درصد تعیین شود ؛ در این فرض نیز ، مسئولیت از نوع نسبی بوده و صرفا در حدود خساراتی است که هر فرد ، ایجاد نموده است .

مسئولیت نسبی در حقوق ایران

مسئولیت داشتن در قبال دیگران ، به لحاظ حقوقی ، ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود . به عنوان نمونه ، گاهی مسئولیت، ناشی از قرارداد و یا تعهدی است که میان طرفین بسته شده است . اما ممکن است مسئولیت ، خارج از قرارداد و به خاطر فعل ها یا ترک فعل هایی باشد که به صورت طبیعی به وقوع پیوسته است . اما اصل مسلم در حقوق ، جبران خسارات و ایفای تعهدات و مسئولیت هایی است که اشخاص ، در برابر یکدیگر دارند .

مرسوم است که برای بیان مسئولیت ، آن را به دو نوع مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی تقسیم بندی می کنند که به لحاظ حقوقی ، مسئولیت نسبی با مسئولیت تضامنی ، متفاوت بوده و به لحاظ نحوه جبران خسارت ها و ایفای تعهدات ، به نوعی ، نقطه مقابل یکدیگر هستند . به ویژه ، زمانی که بحث از قانون تجارت و شرکت های تجاری است ، مسئولیت تضامنی و مسئولیت نسبی شرکت ها ، تبدیل به مباحثی مهم می شود که تشخیص نوع مسئولیت آنها در هر مورد ، موضعی مهم می باشد.

اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که مسئولیت نسبی چیست و چه تفاوتی با مسئولیت تضامنی دارد ؟ برای بیان تفاوت مسئولیت نسبی و تضامنی ، ابتدا به تعریف مفهوم مسئولیت نسبی می پردازیم و در قسمت بعد ، تفاوت آنها را بیشتر توضیح خواهیم داد .

به طور کلی ، زمانی که از مسئولیت نسبی سخن می گوییم ، به این معناست که مسئولیت یک شخص ، صرفا در همان حدود و اندازه ای است که خود شخص ، به موجب قرارداد یا تعهد قبلی ، به عهده گرفته است و یا در همان حدودی است که خود شخص ، خساراتی وارد نموده است . برای توضیح بهتر مفهوم مسئولیت نسبی ، مثال هایی در این زمینه ذکر می کنیم .

فرض کنید که در یک شرکت تجاری ، چهار شریک وجود دارند که سهم الشرکه هر کدام از آنها ، 25 درصد است . در این حالت ، اگر قرار بر انحلال شرکت باشد ، اما دارایی های خود شرکت ، برای پرداخت کردن بدهی های شرکت کافی نباشد ، در این صورت ، لازم است که شرکا ، مسئولیت پرداخت بدهی ها را به عهده بگیرند ؛ اما بر خلاف مسئولیت تضامنی ، در مسئولیت نسبی ، هر یک از شرکا ، صرفا به نسبت تعهدی که در شرکت داشته اند ، ملزم و مسئول پرداخت بدهی ها هستند .

لذا هر یک از چهار شریک ، صرفا در حدود 25 درصد از کل بدهی های شرکت ( بر اساس سهم الشرکه ای که به شرکت آورده اند ) ، مسئول پرداخت بدهی های شرکت می باشند و نسبت به مازاد 25 درصد ، تعهد و مسئولیتی نخواهند داشت . بنابراین ، مسئولیت نسبی شرکا در شرکت های تجاری ، به نسبت آورده یا سهم الشرکه است ؛ نه بیشتر . بر اساس قانون تجارت ، چنین شرکت هایی را تحت عنوان شرکت های نسبی نام گذاری می نماییم .

گاهی هم منظور از مسئولیت نسبی ، آن است که اشخاص ، صرفا در همان حدودی که خسارت وارد نموده اند و به نسبت خساراتی که منتسب به فعل یا ترک فعل آنها است ، مسئولیت داشته و از بابت افعال و اعمال دیگران ، مسئولیتی ندارند. نمونه این نوع مسئولیت نسبی را می توانیم در برخی از قوانین ، از جمله قانون کار ملاحظه نماییم که در قسمت های بعد ، به آن اشاره می شود .

به عنوان نمونه ، زمانی که در یک تصادف رانندگی ، دو نفر به صورت هم زمان ، به خودروی دیگری ضربه وارد کرده و منجر به ایجاد خسارت می شوند ، ممکن است سهم یکی از آنها ، 20 درصد و سهم دیگری 80 درصد تعیین شود ؛ در این فرض نیز ، مسئولیت از نوع نسبی بوده و صرفا در حدود خساراتی است که هر فرد ، ایجاد نموده است .

مسئولیت نسبی در حقوق ایران

مسئولیت داشتن در قبال دیگران ، به لحاظ حقوقی ، ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود . به عنوان نمونه ، گاهی مسئولیت، ناشی از قرارداد و یا تعهدی است که میان طرفین بسته شده است . اما ممکن است مسئولیت ، خارج از قرارداد و به خاطر فعل ها یا ترک فعل هایی باشد که به صورت طبیعی به وقوع پیوسته است . اما اصل مسلم در حقوق ، جبران خسارات و ایفای تعهدات و مسئولیت هایی است که اشخاص ، در برابر یکدیگر دارند .

مرسوم است که برای بیان مسئولیت ، آن را به دو نوع مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی تقسیم بندی می کنند که به لحاظ حقوقی ، مسئولیت نسبی با مسئولیت تضامنی ، متفاوت بوده و به لحاظ نحوه جبران خسارت ها و ایفای تعهدات ، به نوعی ، نقطه مقابل یکدیگر هستند . به ویژه ، زمانی که بحث از قانون تجارت و شرکت های تجاری است ، مسئولیت تضامنی و مسئولیت نسبی شرکت ها ، تبدیل به مباحثی مهم می شود که تشخیص نوع مسئولیت آنها در هر مورد ، موضعی مهم می باشد.

اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که مسئولیت نسبی چیست و چه تفاوتی با مسئولیت تضامنی دارد ؟ برای بیان تفاوت مسئولیت نسبی و تضامنی ، ابتدا به تعریف مفهوم مسئولیت نسبی می پردازیم و در قسمت بعد ، تفاوت آنها را بیشتر توضیح خواهیم داد .

به طور کلی ، زمانی که از مسئولیت نسبی سخن می گوییم ، به این معناست که مسئولیت یک شخص ، صرفا در همان حدود و اندازه ای است که خود شخص ، به موجب قرارداد یا تعهد قبلی ، به عهده گرفته است و یا در همان حدودی است که خود شخص ، خساراتی وارد نموده است . برای توضیح بهتر مفهوم مسئولیت نسبی ، مثال هایی در این زمینه ذکر می کنیم .

فرض کنید که در یک شرکت تجاری ، چهار شریک وجود دارند که سهم الشرکه هر کدام از آنها ، 25 درصد است . در این حالت ، اگر قرار بر انحلال شرکت باشد ، اما دارایی های خود شرکت ، برای پرداخت کردن بدهی های شرکت کافی نباشد ، در این صورت ، لازم است که شرکا ، مسئولیت پرداخت بدهی ها را به عهده بگیرند ؛ اما بر خلاف مسئولیت تضامنی ، در مسئولیت نسبی ، هر یک از شرکا ، صرفا به نسبت تعهدی که در شرکت داشته اند ، ملزم و مسئول پرداخت بدهی ها هستند .

لذا هر یک از چهار شریک ، صرفا در حدود 25 درصد از کل بدهی های شرکت ( بر اساس سهم الشرکه ای که به شرکت آورده اند ) ، مسئول پرداخت بدهی های شرکت می باشند و نسبت به مازاد 25 درصد ، تعهد و مسئولیتی نخواهند داشت . بنابراین ، مسئولیت نسبی شرکا در شرکت های تجاری ، به نسبت آورده یا سهم الشرکه است ؛ نه بیشتر . بر اساس قانون تجارت ، چنین شرکت هایی را تحت عنوان شرکت های نسبی نام گذاری می نماییم .

گاهی هم منظور از مسئولیت نسبی ، آن است که اشخاص ، صرفا در همان حدودی که خسارت وارد نموده اند و به نسبت خساراتی که منتسب به فعل یا ترک فعل آنها است ، مسئولیت داشته و از بابت افعال و اعمال دیگران ، مسئولیتی ندارند. نمونه این نوع مسئولیت نسبی را می توانیم در برخی از قوانین ، از جمله قانون کار ملاحظه نماییم که در قسمت های بعد ، به آن اشاره می شود .

به عنوان نمونه ، زمانی که در یک تصادف رانندگی ، دو نفر به صورت هم زمان ، به خودروی دیگری ضربه وارد کرده و منجر به ایجاد خسارت می شوند ، ممکن است سهم یکی از آنها ، 20 درصد و سهم دیگری 80 درصد تعیین شود ؛ در این فرض نیز ، مسئولیت از نوع نسبی بوده و صرفا در حدود خساراتی است که هر فرد ، ایجاد نموده است .